نوروز بزرگ ترین نشان ملیت و وحدت فرهنگی اقوام
نوروز جشن سنتی و ملی همه گروه‌های قومی و ملت‌های ساكن در محدوده‌ای از مرزهای غربی چین تا آن سوی فرات و نزدیك مدیترانه است كه از شمال منطقه آسیای مركزی تا قفقاز و حتی تا كناره‌های دریای عمان و خلیج فارس را نیز در بر می‌گیرد. اگرچه در این پهنه جغرافیایی نوروز جشنی سنتی است، اما در سال‌های اخیر نوروز به عنوان یك جشن ملی برگزار شده است.
تنها در كشور ایران و افغانستان این جشن مقارن با جشن آغاز سال نو برگزار می‌شود و در دیگر كشورها علی‌رغم این كه یك جشن رسمی است، اما با تقویم رسمی آن كشورها كه تقویم میلادی است، منطبق نخواهد بود. بدون تردید نوروز بزرگ ترین نشان ملیت و وحدت فرهنگی اقوام ایرانی است كه با وجود فراز و نشیب‌های بسیار همچنان پابرجا مانده است. نوروز آغاز سال نو و سرآغاز فصل بهار است. نتایج به دست آمده از مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران حاكی از آن است كه گاهشمار خورشیدی كه از آن به عنوان گاهشمار ایرانی نام برده می‌شود، زیباترین و دقیق‌ترین گاهشمار است كه با نوروز آغاز می‌شود.
جغرافیای نوروز از گذشته تا امروز
در كشورهایی كه محاسبه روز و ماه و سال بر مبنای حركت زمین به دور خورشید انجام می‌شود جشن سال نو در نخستین روز بهار یعنی درست زمانی كه زمین نسبت به خورشید در نقطه اعتدال بهاری قرار می‌گیرد، آغاز می‌شود. نقطه اعتدال بهاری در نیمكره شمالی لحظه‌ای است كه خورشید از صفحه استوا گذشته و به طرف شمال حركت می‌كند. بی‌شك نوروز یكی از كهن‌ترین جشن‌هایی است كه قدمت آن به دوران باستان می‌رسد. اما امروز جغرافیای نوروز در مقایسه با گذشته گسترش یافته و از این رو در نخستین روزهای بهاری جشن‌های مشابهی در بسیاری از كشورهای حوزه خاورمیانه و همچنین كشورهایی مانند قزاقستان، تاجیكستان، سودان، چین، قفقاز و همچنین هندوستان، پاكستان، تبت و بنگلادش برگزار می‌شود.
اگرچه در گذشته برگزاری جشن نوروز در كشورهایی مانند مصر و چین مرسوم نبود، اما امروزه جشن‌هایی مشابه جشن نوروز در این كشورها برگزار می‌شود. گسترش جغرافیایی نوروز در سال‌های اخیر به اندازه‌ای بوده است كه سال گذشته میلادی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به ثبت رساند. اهمیت نوروز در برخی از كشورها مانند ازبكستان، ارمنستان، تاجیكستان، افغانستان، سوریه و بخش‌های كردنشین تركیه كه پیشینه تاریخی آنها به نوعی با ایران پیوند زده شده به اندازه‌ای است كه در این كشورها نوروز به یكی از سنت‌های فرهنگی حاكم بر آن جوامع تبدیل شده است و جالب این كه بسیاری از آداب و رسوم و فرهنگ‌های نوروزی در این كشورها مشابه ایران برگزار می‌شود.
نوروز به سبک ایرانی
تا 50 سال پیش در كشور بحرین، نوروز به سبك ایرانی برگزار می‌شد. اما از زمان استقلال بحرین، حكومت این كشور تصمیم گرفت با فرهنگ ایرانی حاكم بر این جامعه بشدت مبارزه كند و به همین دلیل در نخستین سال‌های پس از جدایی خاك بحرین از ایران بسیاری از مردم در تلاش بودند تا مراسم نوروزی را به طور مخفیانه در خانه‌های خود برگزار كنند، اما با گذشت زمان و پس از این كه سنت و فرهنگ جامعه عرب كشور بحرین را تحت تاثیر خود قرار داد این فرهنگ كهن و دیرینه بتدریج در این كشور به دست فراموشی سپرده شد در حالی كه در سال‌های اخیر فرهنگ ایرانی توانسته است بسیاری از كشورهای عرب زبان حاشیه خلیج فارس، مانند امارات متحده عربی را تحت تاثیر خود قرار دهد تا جایی كه در این كشور نیز مراسم نوروز باشكوه خاصی برگزار می‌شود.
در سوریه و لبنان جشن نوروز شبیه به مراسم نوروز در ایران برگزار می‌شود با این تفاوت كه زمان برگزاری این جشن هر سال تغییر می‌كند و معمولا در هفته نخست فروردین یك روز به عنوان نوروز جشن گرفته می‌شود كه مراسم این روز شبیه به روز سیزده بدر ایران است. یعنی در كشورهای سوریه و لبنان و همچنین كشور مصر مردم روزی را كه به عنوان نوروز نامگذاری می‌شود در خارج از خانه و در طبیعت می‌گذرانند و با تعارف شیرینی و مواد غذایی مختلف به همدیگر، این روز را در كنار هم جشن می‌گیرند. در بسیاری از كشورها نیز نخستین روز فروردین كه مصادف با روز بیست و یكم مارس و فرارسیدن بهار است به عنوان روز مادر جشن گرفته می‌شود. پیش از فرارسیدن این روز مردم خانه‌هایشان را تمیز می‌كنند و فرزندان خانواده در این روز كه در برخی از كشورها مانند سوریه و لبنان تعطیل رسمی است، در خانه پدر و مادرها دور هم جمع شده و با تقدیم هدیه‌ای به مادر از او قدردانی و سپاسگزاری می‌كنند.
جشن نوروز در آینه اقوام
در كشور تاجیكستان مردم از شب چهارشنبه سوری و بابرگزاری مراسم سنتی به استقبال عید نوروز می‌روند. در این كشور به مناسبت نوروز، 4 روز اول فروردین ماه تعطیل رسمی خواهد بود. در كشور تاجیكستان كودكان، زنان و دختران با پوشیدن لباس‌های نوروز در مراسم جشن نوروزی كه به صورت دسته جمعی در میان كارمندان ادارات، كارخانه‌ها و سازمان‌های مختلف برگزار می‌شود، شركت می‌كنند. پختن سمنو و كلوچه‌های مخصوص عید نوروز از جمله سنت‌های مردم این كشور در روزهای پیش از آغاز سال نو است.
آنها در نخستین روز بهار پس از برگزاری مراسم جشن نوروز به دیدن بیماران و سالمندان می‌روند، اما در كشور افغانستان رسم بر این است كه در نخستین روز سال نو علم امام علی(ع) طی مراسم خاصی بر افراشته شود تا به این ترتیب جشن نوروزی كه تا چهل روز ادامه خواهد داشت رسما آغاز شود. آنها بر این باورند كه اگر این علم به آرامی و بدون لرزش از سطح زمین بلند شود یعنی این كه سالی خوب و خوش یمن را پیش‌رو خواهند داشت. در این كشور نیز مردم با خانه تكانی و شستن فرش‌ها به استقبال فصل بهار می‌روند. در افغانستان مردم به جای سفره هفت‌سین، سفره هفت‌میوه می‌چینند كه این هفت میوه عبارتند از پسته، فندق، قیسی، گردو، آلو، كشمش و سنجد. در این كشور نیز مانند دیگر كشورها جشن نوروز پس از 2 هفته پایان می‌یابد و زندگی عادی مردم از سرگرفته می‌شود. البته در برخی از شهرهای كشور افغانستان جشن نوروز تا 40روز ادامه دارد. در كشور تركمنستان جشن سال نو یك بار به استناد تقویم میلادی و به عنوان جشن بین‌المللی سال نو و یك بار به نشانی گرامیداشت آداب و رسوم دیرینه و در روز عید نوروز برگزار می‌شود. در كشور پاكستان تقویم خورشیدی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
در این كشور نیز مردم با خانه تكانی، تهیه شیرینی و پختن غذاهای معروف به غذاهای نوروزی به استقبال بهار می‌روند. جمهوری آذربایجان تنها كشور غیرفارسی زبان است كه عید نوروز در آن كشور به عنوان عید ملی پذیرفته شده است. مردم آذربایجان نیز در روزهای پیش از آغاز سال نو با تمیز كردن خانه‌هایشان خود را برای استقبال از نوروز آماده می‌كنند. پختن سمنو، انداختن كلاه پوستین به در خانه‌ها و همچنین آویزان كردن كیسه‌ای از پشت بام‌خانه در شب عید نوروز و عیدی دادن ازجمله رسومات رایج این كشور است. مردم روز پیش از نوروز یعنی بعد از ظهر آخرین روز اسفند به مزار درگذشتگان می‌روند تا به این ترتیب به نوعی یاد و خاطره آنها را نیز در جشن نوروزی زنده نگه دارند. در ازبكستان جشن نوروز، جشن دولتی است و مراسم سال نو طبق تقویم اروپایی برگزار می‌شود. آنها طبق رسومات تمام كارهای مربوط به آماده كردن غذای مخصوص نوروز و وسایل پذیرایی را آماده می‌كنند.
سمنوپزی هم از رسوم دیرینه این كشور است. مردم ازبكستان بر این باورند كه اگر در سمنوی مهمان سنگی كوچك افتاده باشد یعنی این فرد تا نوروز دیگر شاد و تندرست خواهد بود. اگر در ایام نوروز به قزاقستان سفر كرده باشید بیش از هر چیز، آذین‌بندی و چراغانی خیابان‌ها در روزهای نزدیك به آغاز نوروز مورد توجه شما قرار خواهد گرفت. قزاق‌ها بر این باورند كه تمیزی خانه هنگام سال‌نو، سلامت اعضای خانواده را تا سال آینده تضمین خواهد كرد. در این كشور مردم در ایام نوروز به دید و بازدید همدیگر می‌روند و برگزاری مراسم ازدواج جوانان در روزهای نوروزی ازجمله آداب و روسم مردم قزاقستان است. تعطیلات نوروزی در این كشور 3 روز است و مراسم جشن نوروزی تا یك ماه پس از آغاز فروردین‌ماه ادامه خواهد داشت. در كشور قرقیزستان نوروز جشنی یكروزه است كه اگر اسفند 30 روز باشد در روز اول و اگر اسفند 29 روز باشد در روز دوم فروردین ماه برگزار خواهد شد. اگر چه جشن نوروز در گذشته در این كشور به دست فراموشی سپرده شده بود، اما پس از فروپاشی شوروی سابق این مراسم هر سال با شكوه‌تر از گذشته برگزار می‌شود.
برگزاری جشن بهار در گوشه و کنار دنیا
علی‌رغم این كه در بسیاری از كشورها آغاز سال نو با آغاز فصل بهار مقارن نخواهد بود، اما تغییرات طبیعت در فصل بهار برای ساكنان نیمكره شمالی زمین از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و از گذشته‌های دور در بسیاری از این كشورها برگزاری مراسم جشن به مناسبت تولد دوباره گیاهان متداول و مرسوم بوده است. كشور ویتنام ازجمله كشورهایی است كه در آن جشن بهاری با برپایی آیین‌های خاصی همراه است. جشن بهاری در ویتنام از نیمه فصل زمستان آغاز شده و تا 3ماه پس از سال نو میلادی ادامه خواهد داشت. در كشور تایوان در مراسم جشن بهاری مردم با هدیه دادن به همدیگر نوروز را جشن می‌گیرند.
در كشور چین، جشن بهاری حدود یك ماه و نیم ادامه دارد. آنها با خانه‌تكانی به استقبال نوروز می‌روند و در این ایام شعرهای بهاری را به روش سنتی روی كاغذهای قرمز رنگی می‌نویسند و به در خانه‌هایشان آویزان می‌كنند. ژاپنی‌ها روز آغاز بهار به‌آرامگاه درگذشتگان خود رفته و در كنار آرامگاه آنها هدایایی مانند گل، میوه و برنج قرار می‌دهند. این مراسم در كشور ژاپن یك هفته به طول می‌انجامد كه نخستین روز آن اولین روز فروردین‌ماه است كه از تعطیلات رسمی این كشور است. در برخی از كشورهای اروپایی مانند كشور سوئیس در مراسمی سنتی كه در نخستین روز بهار برگزار می‌شود، در مراسمی خاص یك عروسك پنبه‌ای كه شبیه به یك آدم‌برفی است به نشانه پایان سرما در زمستان سوزانده خواهد شد و به این ترتیب در این كشورها مردم با برگزاری جشن بهاری به استقبال بهار طبیعت می‌روند.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: jamejamonline.ir
