سرود ای ایران در سریال "معمای شاه"
ای ایران سرود ملی غیر رسمی ایران و نام یکی از مشهورترین سرودهای میهنی و ملی گرایانه ایران، ساخته روح الله خالقی است. این سرود نه پیش از انقلاب اسلامی در ایران و نه پس از آن، سرود ملی رسمی نبوده است ولی به نظر می‌رسد که خود مردم ایران آن را به عنوان سرود ملی به رسمیت شناخته‌اند و در گردهمایی‌های خود آن را به عنوان سرود ملی می‌خوانند.
پیشینه سرود ملی
این سرود را روح‌الله خالقی در سال ۱۳۲۳ در آواز دشتی آفریده و بعدها حسین گل‌گلاب شعر آنرا سروده است. ویژگی برجستهٔ شعر ای ایران آن است که تقریباً همهٔ واژگان آن به زبان پارسی است و در کل این سرود تنها سه واژهٔ عربی "فدا"، "دُر" و "نور" به کار رفته است.
اجراهای گوناگون
نخستین اجرای آن، در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی دانشکدهٔ افسری در خیابان استانبول دو شب متوالی برگزار شد. سرود ای ایران آنقدر اثر کرد که شنوندگان تکرار آن را خواستار شدند و سه بار تجدید شد. استقبال و تاثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ وقت، هیئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا دعوت کرد تا صفحه‌ای از آن ضبط و همه روزه از رادیو تهران پخش شود. اجرای اولیه این اثر ملی نایاب است. اجرای دیگر، مربوط به سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ در برنامه گلها است که غلامحسین بنان این سرود را خواند. در سال ۱۳۵۰ نیز اُپرای رادیویی این سرود با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی اسفندیار قره‌باغی انجام گرفت. دو اجرای دیگر از این اثر نیز یکی با صدای حسین سرشار و دیگری با صدای رشید وطندوست موجود است.
بعد از انقلاب ۵۷ چند نفر به جرم همکاری در تهیه این سرود زندانی شدند و خواندن آن جرم به حساب آمد اما پس از مدتی از آن برای تهییج سربازان در جنگ ایران و عراق استفاده شد و خواندن آن آزاد گردید.
در سال ۱۳۶۹ گلنوش خالقی، دختر روح‌الله خالقی که برای بیست و پنجمین سالروز درگذشت پدرش در تهران بود، این سرود را با تنظیمی دوباره برای ارکستر، تکخوان و آواز گروهی تنظیم کرد که در آلبوم «می ناب» توسط انتشارات سروش منتشر شد. تکخوان در این نسخه، رشید وطندوست است.
در شصتمین سالگرد ساخت این سرود در مهرماه ۱۳۸۳ ارکستر ملی ایران آن را در تالار وحدت اجرا کرد که تمامی ۷۰۰ نفر جمعیت حاضر در سالن آن را همنوا خواندند.
شعر ای ایران
ای ایران ای مرز پرگُهر ای خاکت سرچشمهٔ هنر
دور از تو اندیشهٔ بَدان پاینده مانی و جاودان
ای دشمن ار تو سنگ خاره‌ای من آهنم جان من فدای خاک پاک میهنم
مهر تو چون، شد پیشه‌ام دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو، کِی ارزشی دارد این جان ما پاینده باد خاک ایران ما
سنگ کوهت درّ و گوهر است خاک دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل کِی برون کنم بَرگو بی مهرِ تو چون کنم
تا گردش جهان و دور آسمان به‌پاست نورِ ایزدی همیشه رهنمای ماست
مهر تو چون، شد پیشه‌ام دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو، کِی ارزشی دارد این جان ما پاینده باد خاک ایران ما
ایران ای خرّم بهشت من روشن از تو سرنوشت من
گر آتش بارد به پیکرم جز مهرت در دل نپرورم
از آب و خاک و مهرِ تو سرشته شد گِلم مهر اگر برون رود تهی شود دلم
مهر تو چون، شد پیشه‌ام دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو کِی ارزشی دارد این جان ما پاینده باد خاک ایران ما
در قسمت نهم سریال تلویزیونی «معمای شاه» فرآیند و نحوه ساخت و اجرای سرود ماندگار «ای ایران» به نمایش درآمد که حقیقتا برای هر بیننده و ایرانی وطن‌دوستی موجب مباهات و غرور است.
سریال تاریخی «معمای شاه» که روایتگر سال‌های پایانی سلطنت رضا شاه و روی کار آمدن محمدرضا شاه پهلوی است، به زیبایی بر اساس مستندات تاریخ معاصر به نفوذ بیگانگان و به خصوص سلطه کشورهای آمریکا، انگلیس و شوروی در مقطع جنگ جهانی دوم می‌پردازد و نمایی از عدم وجود حاکمیت دولت مرکزی و ضعف قدرت سیاسی پهلوی دوم از ابتدای شروع حکومت و بی‌لیاقتی و بی‌کفایتی دولتمردان عصر پهلوی به تصویر کشیده است.
در این سریال صرف نظر از جذابیت داستان و ماجرای سیاسی و اجتماعی آن دوران، به موضوع فرهنگ و شخصیت‌های علاقمند به سرزمین ایران و عناصر مخالف حضور اشغالگران در کشور با روحیه دشمن‌ستیزی که همواره در خون ایرانیان تمام اعصار جریان دارد، از میان چهره‌های سیاسی، فرهنگی، هنرمندان و فرهیختگان پرداخته شده است.
ماجرای شکل‌گیری سرود «ای ایران» که از زبان استاد روح الله خالقی آهنگ ساز آن دوران در این سریال بازگو می‌شود در جریان یک برخورد ظالمانه و توهین‌آمیز یک سرباز خارجی نسبت به یک سرباز ایرانی است که هویت و استقلال کشور را تهدید و لکه‌دار می‌کند و این صحنه دقیقا در منظر یک شاعر دل سوخته و میهن دوست اتفاق می‌افتد و این جرقه، دستمایه یک شعر برای ساخت سرودهای ماندگار می‌شود.
وقتی که سرودی توسط شاعری متعهد به نام حسین گل گلاب، آهنگسازی فرهیخته به نام روح‌الله خالقی و خواننده‌ای چون استاد غلامحسین بنان ساخته و اجرا می‌شود، آن‌گونه به دل می‌نشیند که همچنان جذاب، غرورآفرین و موثر بر تارک فعالیت فرهنگی به عنوان یک اثر فاخر می‌درخشد.
این بخش از سریال و این برش از مقطع تاریخ میهن عزیزمان، گویای بسیار روشنی از تنیدگی فرهنگ ناب ایرانی با سیاست و بازتعریفی استوار از روش‌های منحصر ایرانی در برخورد فرهنگی با هرگونه تهاجم بیگانه است. بی‌شک، کارگردان سریال به زیبایی توانسته است این پیوند را معرفی کرده بدون اینکه به دستاویز‌ها و سوژه‌های تکراری و شعاری دست یازد.
مناسب است به دست‌اندرکاران ساخت این سریال احسنت و خسته نباشید گفت که به زیبایی، یکی از آثار ملی و فرهنگی را برای نسل‌های جوان به نمایش گذاشته‌اند؛ روایتی که بر بسیاری از مردمان به ویژه نسل جوان پوشیده بود.
بدون تردید خلق این اثر هیچگونه ارتباطی با عناصر حکومت پهلوی نداشته و با دیدگاه، اندیشه و زحمات چند تن از شخصیت‌های فرهنگی ایران زمین به وجود آمده است.
در خاطرات، کتاب‌های تاریخی و مستندات به جای مانده از دوران حکومت پهلوی آنقدر مطالب آشکار و پنهان از خیانت و جنایت رژیم منحوس پهلوی و وابستگان به این خاندان خود فروخته وجود دارد که زندگی آنان عمدتا به هوس‌رانی، انباشت ثروت، خوشگذرانی، ولخرجی، ظلم و ستم به هموطنان و سرسپردگی به بیگانگان خلاصه می‌شود که دیگر مجالی برای پرداختن به فرهنگ اصیل ایرانی نداشته‌اند.
در این شرایط فقط انسان‌های باغیرت، وطن خواه، متعهد و آزاد اندیش بوده‌اند که توانسته‌اند به جهت جبران کاستی‌ها و ایجاد امیدواری در مردم عصر خود، چنین آثاری را خلق کنند.
سرود «ای ایران» در نوع خود بی‌نظیر، دارای بار مثبت ایران دوستی، بیگانه ستیزی و در راستای روحیه همدلی و همگرایی ملت ایران است. و قطعا برآمده از خامه‌ی دلدادگی بخشی از هنرمندان دلسوز به مام میهن و ساخت فرهنگ آزادگی در عصر تاراج غرور ملی بوده است.
گردآوری : گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع : isna.ir / ویکی پدیا