نقش حیاتی موزهها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب‌ترین پدیده‌های فرهنگی است. موزهها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از این اشیاء در عین بی‌زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می‌دهند.
موزه کلمه ای یونانی است که از "موزه یون" به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به طور کلی موزه به مجموعه‌ای از آثار و اشیایی اتلاق می‌شود که در محل یا عمارتی نگه داری و در معرض نمایش گذاشته شوند.
تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه‌های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده‌اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه‌های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفالئ آبگینه گرگان را درون چاه‌ها و حفره‌ها پنهان می‌کردند.
تاریخچه موزه
گنجینه یا موزه جایگاهی است که در آن می‌توان به شناخت چگونگی زیست، باورها، هنرها و سنت‌ها، شادی‌ها و ستم‌های رفته بر انسان‌ها و تلاش رهاییشان پرداخت. با این عبارت موزهها جایگاه اشیایی است که به لحاظ فرهنگی ارزشمند هستند و در این مکان سعی می‌شود تا سر حد امکان از ویرانی و زوال این آثار جلوگیری شود.
هر جامعه‌ای این اشیا را نه به لحاظ جمع‌آوری بلکه به منظور بهره‌گیری از آنها محافظت می‌کند بدین سان، به نحوی سازمان یافته از گنجینه‌ها در جهت اهداف فرهنگی استفاده به عمل می‌آید. نخستین موسسه ای که به نام موزه در ادوار باستانی نامیده شده در اسکندریه و زمان بطلمیوس، سر دودمان بطالسه با بطلمیوسیان بوده و پیش از آن نیز در یونان باستان، تاسیساتی به همین نام به احترام فرشتگان نه گانه شعر، سرود، تاریخ و هنر وجود داشت.
بطلمیوس در کنار کاخ پادشاهی خود، جایی هم به نام موزه مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ که دارای همه وسائل زندگی و آسایش و دانش‌اندوزی استادان و دانشجویان و آزمایشگاه بود ساخت. از بنیان‌گذاران و سرپرستان بنام این موزه استرایو جغرافیا این موزه استرایو جغرافیدان بنام عهد باستان بود که بطلمیوس او را در سال 200 پیش از میلاد از یونان اسکندریه فراخواند.
در عصر نوزائی رنسانس که دوره بازگشت به هنرها و آداب کلاسیک بود در کشورهای اروپایی شوق و کشش عجیبی به گرداوری و نگهداری اشیای باستانی، ظرف‌ها و پیکرها و سکه‌های باستانی پیدا شد و کسانی پرورش یافتند که کارشان خرید و فروش اشیای باستانی یا عتیقه بود و در نتیجه موزه‌های همگانی و ویژه به وجود آمد. چندین کاخ بزرگ و باستانی شاهی مانند کاخ ورسای، لوور در پاریس و کاخ با شکوه شونبرون در وین و کاخ هانری هشتم در لندن و کاخ تزاران روسیه در لنینگراد جزئی از آن به صورت موزه جایگاه نگهداری اشیا هنری درآمد. پیدایش این موزهها، سبب شد که هیات‌های پژوهشی و باستان شناسی به کشورهای خاور نزدیک و خاورمیانه مانند مصر، بین‌النهرین، ایران و ... روی آورند و به کند و کاو بپردازند زیرا موزهها بهترین خریداران اشیایی بودند که هزاره‌ها و سده‌های متمادی در زیر توده‌های خاک سرزمین‌های خاور باستانی که روز گهواره فرهنگ و تمدن جهان بوده‌اند، پنهان داشته شده و دانش باستان‌شناسی از همین زمان به وجود آمد.
پیدایش موزه در ایران
در قرن اخیر برای اولین بار در ایران کاخ گلستان به صورت موزه درآمد ولی این موزه در دسترسی عموم نبوده از این نظر نقشی در هدایت افکار عمومی‌ب از نمی‌کرد. اشیای این موزه بیشتر هدایایی بود که رؤسای کشورهای خارجی به سلاطین ایران داده بودند و یا یادگاری‌هایی بود که سلاطین ایران در ضمن مسافرت‌های خود از خارج به همراه آورده بودند. این موزه به امر ناصرالدین شاه قاجار در داخل عمارت سلطنتی و در یکی از تالارهای وسیع عمارت خروجی گلستان که بنای آن بین شمس‌العماره در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت، تاسیس شد.
ناصرالدین شاه که بر اثر مسافرت به اروپا و دیدن موزهها و گالری بزرگ کشورهای غربی تصمیم گرفته بود که او نیز، موزه‌ای شبیه به موزه‌های اروپایی در ارگ سلطنتی ایجاد کند، دستور داد بنای موزه قدیم را در سال 1296 هـ. ق تخریب و بنای موزه فعلی را بنیان نهند که این بنا در سال 1293 هـ.ق به اتمام رسید.
انواع موزه
موزهها را به انواع گوناگون تقسیم کرده‌اند. موزه‌های هنری یا زیبا شناختی، موزه‌های تاریخی و موزه‌های علمی، موزه‌های هنری آنهایی هستند که مجموعه‌هایشان به طور اساسی به خاطر ارزش زیبایی شناختی‌شان تشکیل و ارائه شده‌اند ولو این که همه اشیای تشکیل دهنده آنها در ذهن خالقشان اثر هنری نبوده باشند مانند موزه‌های نقاشی، مجسمه‌سازی، هنرهای تزئینی، هنرهای کاربردی، صنعتی و موزه، آثار عتیقه و فولکور و هنرهای ابتدایی، موزه‌های تاریخی موزه‌هایی هستند که مجموعه‌هایشان از دیدگاه تاریخی تشکیل و عرضه می‌شوند و هدفشان ارائه مستند، تسلسل زمانی یکی رشته رویدادها یا نمایانگر لحظه‌ای از یک صحنه متحول است.
موزه‌های علمی و تخصصی هم مربوط به رشته‌های مختلف علوم هستند و نظیر موزه مردم‌شناسی، موزه تاریخ فنون، موزه علوم طبیعی موزه باستان‌شناسی و ...
موزه‌های علمی و تخصصی هم مربوط به رشته‌های مختلف علوم هستند و نظیر موزه مردم‌شناسی، موزه تاریخ فنون، موزه علوم طبیعی موزه باستان‌شناسی و ...
عملکرد موزهها
بر مبنای تعریفی که ایکوم از موزه می‌دهد هدف موزهها عبارت‌است از: گردآوری، نگهداری، مطالعه بررسی و به نمایش گذاشتن نعمالت فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه‌ها و لذت بردن از آنها در واقع موزهها، تنها به عنوان نمایشگاه اشیا به حساب نمی‌آید بلکه مهمترین وظیفه آنها نقشی است که به عنوان یک موسسه علمی بر عهده دارند اگر موزه‌ای هم فعالیت خود را صرف گردآوری اشیای کهنه کند بدون آن که برنامه‌ای برای انتشار اطلاعات گرداوری شده داشته باشد از هدف خود به دور افتاده است، بنابراین موزه هنگامی دارای نقش فعالان و مثبت است که کادر فنی آن در جهت انجام برنامه‌های تنظیم شده علمی فعالیت مشترک داشته باشند، مجموعه‌هایشان از دیدگاه تاریخی تشکیل و عرضه می‌شوند و هدفشان ارائه مستمر تسلسل زمانی یک رشته رویدادها یا نمایانگر لحظه‌ای از یک صحنه متحول است.
موزه‌های علمی و تخصصی هم مربوط به رشته‌های مختلف علوم هستند نظیر موزه مردم‌شناسی، موزه تاریخ و فنون، موزه علوم طبیعی، موزه باستان‌شناسی و ... هستند.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: chtn.ir
مطالب پیشنهادی:
گزارش تصويرى: ایران در موزه دزدان دریایى!
ایران پیش از ورود آریایی ها
دلیل نامگذاری مناطق مختلف تهران
فرهنگ درستکاری در پرتو تاریخ
زيگورات چغازنبيل؛ تبلور معماری مقدس