کارگردان نمایش "در قاب ماه" در نشست نقد و بررسی این نمایش در خبرگزاری مهر با بیان اینکه مردم از لحظه تولد با موضوع و واقعه عاشورا آشنا هستند، بر بررسی بیشتر نقش و تأثیر این واقعه عظیم بر زندگی امروزی با استفاده از هنر تئاتر تاکید کرد.
  به گزارش خبرنگار مهر، حسین مسافر آستانه در این نشست که با حضور عوامل نمایش "در قاب ماه" در خبرگزاری مهر برگزار شد، درباره شیوه اجرایی این نمایش مذهبی گفت: "به نظر من درام مذهبی باید از دل آئین درآید. در درام و نمایش‌واره‌های مذهبی تماشاگر جزئی از ماجرا و آئین است."

وی در ادامه افزود: "به این معنی که چیزی که درام مذهبی برای تماشاگر طرح می‌کند، تماشاگر شاید بهتر از اجراکننده در جریان آن اتفاقات باشد. به همین خاطر باید بر دانش تماشاگر خیلی دقت و توجه داشت تا اثر به نوعی ارائه شود که مخاطب را همراه خود کند. در تعزیه و آئین‌های نمایشی شاهد این اتفاق هستیم."

این کارگردان تئاتر ادامه داد: "طی 20 سال گذشته تلاش کرده‌ام در عین اینکه به شعور تماشاگر احترام می‌گذارم و وی را در مواجهه با اتفاقی که آن را به خوبی می‌شناسد قرار می‌دهم، در اجرا شکلی تازه را برایش به نمایش بگذارم و به نوعی سلیقه و زیبایی‌شناسی روز را در اثر بگنجانم."

حسین مسافر آستانه کارگردان نمایش "در قاب ماه"

مسافر آستانه تأکید کرد: "کار ما در درام مذهبی این است که ذائقه مخاطب را بر اساس مسائل دینی ارضا کنیم. در درام مذهبی نمی‌توانیم به صورت صرف با تفکر یا احساس کار کنیم. بلکه تفکر و احساس باید به تعادل حضور داشته باشند. وقتی "خورشید کاروان" را برای اجرا آماده کردیم با انتقادهای زیادی رو به رو شدیم، ولی من به این نتیجه رسیده بودم که تئاتر کلاسیک را با باورهای مذهبی بیامیزم که نتیجه نه تئاتر کلاسیک نه یک آئین باشد."

وی با بیان اینکه نباید به روز و معاصر شدن به باورهای مذهبی آسیب برساند، اظهار داشت: "هدف ما کار نمایش ترکیبی کامل است. استفاده از نور، موسیقی و طراحی لباس که به اندازه متن در نمایش حضور داشته باشند و نقش خود را ایفا کنند. همانطور که در نمایش "در قاب ماه" شاهدیم، نور و موسیقی نقشی بسزا ایفا می‌کنند و باعث می‌شوند هم رابطه مخاطب با اثر حفظ و هم تأثیری جدید روی مخاطب گذاشته شود و پالایش روحی را به صورت ماندگار در وی داشته باشیم."

کارگردان "در قاب ماه" خاطرنشان ساخت: "همه مردم از لحظه تولد با موضوع و واقعه عاشورا آشنا هستند، ولی نقش تأثیرات این واقعه عظیم در زندگی امروز جای بحث و بررسی دارد. "در قاب ماه" سعی کرده این کار را انجام دهد و به عنوان مثال یکی از نمودهای خود را در قسمت پایانی نمایش و در جمله شخصیت سکوت که می‌گوید "به من بگو فریاد؛ چون بعد از حسین و مصیبت‌هایی که وی دید هیچ جای دنیا جای سکوت نیست"، خود را نشان می‌دهد. هدف نمایش این است که بگوید در دنیا عاشورا و کربلایی است که مدام اتفاق می‌افتد و ما باید ببینیم هر کدام در کجای این واقعه حضور داریم."

سعید ذهنی درباره موسیقی نمایش "در قاب ماه" اظهار داشت: "وقتی تئاتر با درونمایه و فرم‌هایی که در آئین‌واره‌های مذهبی وجود دارند کار می‌شود، شکل مذهبی به خود می‌گیرد. ما در نمایش با نگاهی مدرن و امروزی این رویه را در دستگاههای موسیقی رعایت کردیم و با تکیه بر گوشه‌های عربی و سنتی در موسیقی آن را به مرحله نهایی یعنی ساخت رساندیم."

وی خاطرنشان ساخت: "اتفاقی که در موسیقی این نمایش افتاد این بود که موسیقی سنتی ایرانی در کنار موسیقی عربی قرار گرفت. ما در نمایش در مواقعی خاص سراغ موسیقی عربی رفتیم و با تکیه بر موسیقی سنتی از سازبندی موسیقی ایرانی استفاده کردیم."

حمیدرضا آذرنگ هم درباره نگارش متن "در قاب ماه" گفت: "ما همیشه از کمبود مخاطب ناراضی بوده‌ایم. ولی وقتی این گونه تئاتری یعنی مذهبی هر جا اجرا می‌شود، شاهد خیل حضور مخاطب در سالن‌های تئاتری هستیم. درام مذهبی دائم در حال شکل گرفتن است. ولی متاسفانه سازماندهی و به سمت و سوی مطلوب هدایت نشده است."

وی تأکید کرد: "این نخستین تجربه من است که برای نمایش میدانی نوشته‌ام و تلاش کردم از احساسگرایی صرف در آن جلوگیری کنم. سعی کردم متن را به گونه ای بنویسم که در کنار حفظ باورهای مذهبی و دینی، مخاطب با ادبیات نمایشی نیز آشنا شود."

حسین پارسایی هم که به عنوان مشاور هنری "در قاب ماه" در این نشست حضور داشت درباره وجوه مختلف اثر گفت: "با مطالعه در واقعه کربلا می‌بینیم که چه طرح و توطئه‌ای از طرف دشمنان در این واقعه بوده و این رخداد عظیم دینی چه نتایج سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داشته است. نمایش "در قاب ماه" سعی کرده با روایت برخی اتفاقات کربلا در کنار مفاهیم دینی بسیار عبرت‌آموز و اخلاقی همگام با مناظر سیاسی و اجتماعی روز و مذهب کشور ما باشد."

وی افزود: "به همین خاطر این نمایش نمی‌تواند یک روایت تاریخی صرف باشد. وقتی دنیاخواهی مردم کوفه را در نمایش می‌بینیم فقط مختص آن مکان یا زمان نیست بلکه نشانگر این است که دنیای امروز نیز اسیر این زیاده‌خواهی است. وقتی با حماسه بزرگ شهادت‌طلبی مردان بزرگ اسلام در مقابل نیروی کفر رو به رو می‌شویم نمودش را در هشت سال دفاع مقدس خودمان می‌بینیم. تمام اینها ما به ازاهای کسانی هستند که نقش تاریخی خود را در واقعه کربلا انجام دادند."

این کارگردان تئاتر تأکید کرد: "یکی از بدیهی‌ترین رسالت‌هایی که در تولید این آثار وجود دارد تربیت دینی مخاطبان و عرض ارادت آنها به ائمه معصومین و حضور گسترده هنرمندان در این عرصه دینی و هنری است. استقبال گسترده مخاطبین نشان می‌دهد تئاتری که با رویکرد مورد علاقه مردم همراه باشد تماشاگر خواهد داشت و به نظر من حلقه مفقوده تئاتر با مخاطب رویکرد دینی است که اگر رعایت شود ارتباط این دو برقرار می شود."

پارسایی با بیان اینکه باید در تولید تئاتر دینی هوشیار بود، اظهار داشت: "تماشاگر ما فهیم است و شناخت و دانش بالا از آثار نمایشی و دینی دارد. به همین دلیل نمی‌توان نقد مخاطب را نادیده گرفت. هنرمندان باید سهم مخاطب را در نمایش‌های دینی بیشتر از آثار دیگر در نظر بگیرند، زیرا بر سر یک موضوع به باور مشترک رسیده و آن را به نمایش درمی‌آورند. استفاده از تکنیک دیداری تعزیه با رویکرد جدید باعث می‌شود مخاطب و تمام عوامل نمایش با هم همذات‌پنداری عشق و ارادت خود را پیشکش مردان بزرگ کربلا کنند."

وی خاطرنشان ساخت: "از گذشته تئاتر همیشه مرهون تماشاگر و تأثیرپذیری از آن بوده و "در قاب ماه" نقطه شروعی در تئاتر ماست که پا را فراتر از سالن‌های معمولی تئاتر بگذاریم. این نمایش علاوه بر خلاقیت‌های شنیداری و دیداری باعث می‌شود ما به ازاء بیرونی خود را در اثر ببینیم و در زوایای پنهان نمایش تأثیرات را به لحاظ جاذبه و معنا دریافت کنیم."

پارسایی تصریح کرد: "اتفاقی بزرگ و معنوی در پس این اجرا نهفته که همه ما را به یک نقطه مشترک رسانده است. این نمایش در کمتر از یک ماه با بیش از یکصد نفر به مرحله نهایی و اجرا رسید که به نظر من موفقیت "در قاب ماه" جدای از خرد جمعی به خاطر عنایت و توجهی است که به آن شده است. من در طول اجرا این احساس را داشتم که پذیرفته شده‌ایم و این قدم کوچک در این عالم خاکی دیده شده است."

حسین پارسایی که به عنوان مشاور هنری کارگردان نمایش "در قاب ماه" در نشست نقد و بررسی این نمایش عاشورایی در خبرگزاری مهر حضور داشت، مسئله اجرای موفق یک نمایش در سالنی غیرتئاتری را بسیار مهم توصیف کرد.

وی درباره حضور شخصیت هلال در نمایش "در قاب ماه" گفت: "ما رد پای هلال را در بخش‌های مختلف داستان داریم. اما ظرفیت قصه اجازه پرداخت بیش از این را نمی‌دهد. ما درباره نحوه حضور هلال به تحلیل مشترک رسیده بودیم. در این نمایش شخصیت‌های دیگری هم وجود دارند که با وجود تغییر، ایجاد حیرت نمی‌کنند. ولی در مجموع می‌توان این موضوع را بررسی کرد که شخصیتی مانند هلال به تمهید نمایشی برای جلوه بیشتر نیاز دارد."

وی درباره جنس موسیقی و نگاه به شکل کلی طراحی آن خاطرنشان ساخت: "ما در ابتدای نمایش نوعی موسیقی داریم که با ورود مخاطب به سالن شنیده می‌شود. این موضوع با توجه به تحلیل آهنگساز و مخالفت با استفاده از نوحه سنتی انجام شده است. همچنین ما در این اثر از نظر شنیداری نیازمند ریتمی بودیم که ذهن تماشاگر را به شرایط تاریخی داستان نزدیک کند. استفاده از موسیقی عربی همین فضاسازی را به وجود می آورد."

پارسایی درباره ویژگی اجرای "در قاب ماه" در سالن افراسیابی ورزشگاه شهید شیرودی اظهار داشت: "نکته مهمی که من قصد اشاره به آن را دارم، شکل‌گیری یک نمایش در سالن غیرتئاتری است. مسئله‌ای که به عقیده من مخاطبان به آن نیاز دارند. مخاطب از نوحه‌ها و ملودی‌هایی بهره می‌گیرد که مناسب شرایط است و این موضوع با توجه به فضایی غیرتخصصی که در آن قرار می‌گیرد، بیش از این باید تجربه شود. نکته‌ای که تاکنون تجربه نشده است."

پارسایی در خصوص اهمیت اجرای تئاتر در سالن‌های بزرگ گفت: "در جشنواره گذشته قرار بود نمایش "فنز" در تالار وحدت روی صحنه برود. ولی محمد رحمانیان اصرار داشت این سالن چندان مناسب نیست. در حالی که من اصرار داشتم "فنز" به هر شکل در این سالن بزرگ اجرا شود تا آنها که تئاتر را کوچک می‌بینند، به تاثیرگذاری و اهمیت آن پی ببرند. وقتی "فنز" اجرا و در چند دقیقه تمام ظرفیت تالار وحدت پر شد، این موضوع خود را بیشتر نشان داد که تئاتر چه پتانسیل عظیمی دارد."

وی تاکید کرد: "به عقیده من تئاتر کشور ما نیاز به اتفاق دارد. ما نمی‌توانیم به صورت روتین برنامه‌های خودمان را پیش ببریم. در این عرصه نیاز به شور همراه با شعور داریم. اجرای نمایش "در قاب ماه" یک اتفاق محسوب می شود. اجرای "ننه دلاور" در بخش بین الملل یک اتفاق به حساب می‌آید. این اتفاقات در رشد تئاتر موثر است. ما موظفیم حلقه ارتباطی میان نمایش و مخاطب را زیاد کنیم تا کسی نتواند این هنر را از سبد فرهنگی خانواده حذف کند."

مدیر کل هنرهای نمایشی درباره اهمیت توجه مخاطب به تئاتر گفت: "ما به جهت مسایل تبلیغی مشکل داریم. دست‌اندرکاران تئاتر باید استمرار در نمایش و نیاز به آن را در مخاطب به وجود آورند. ما باید شرایطی ایجاد کنیم که تئاتر دیدن برای همه مردم نکته بدیهی باشد. مشارکت هنر و تماشاگر باعث پویایی این بخش می‌شود. وقتی جشنواره تئاتر رضوی در بجنورد برپا شد و مورد استقبال قرار گرفت، مسئولان استان از نیاز مردم تعجب کردند. این مسایل نیاز به ظرفیت‌شناسی و مخاطب‌شناسی دارد."

پارسایی در مورد هزینه‌های نمایش توضیح داد: "نمایش "در قاب ماه" برخلاف اینکه اثری پرخرج به نظر می‌رسد، از نظر بودجه بسیار معمولی است. چون ما از نظر اداری ضوابطی داریم و به جهت اقتصادی از حدی مشخص نمی‌توانیم فراتر برویم. اما وجود همدلی بین اعضاء گروه و اعتقاد نسبت به کاری که انجام می‌دادند، بین مخاطبان اعتماد و علاقه برای تماشا به وجود آورده است."



حسین پارسایی

وی در ادامه با تاکید بر حضور انبوه مخاطبان در تماشای آثار نمایشی افزود: "در حال حاضر خوشبختانه تئاتر توانسته بین مخاطبان اعتماد ایجاد کند. اکنون بسیاری از مدیران رده بالای کشور از من درخواست بلیت برای تماشای نمایش می‌کنند. این اعتماد بسیار قابل توجه است. تئاتر قابل تکثیر نیست و به اندازه تلویزیون و سینما در دسترس مردم قرار ندارد. ولی اگر به این هنر اجازه بروز داده و از سالن‌های کوچک خارج شود، می‌تواند به خوبی شایستگی هایش را بروز دهد."

حسین مسافر آستانه کارگردان "در قاب ماه" در مورد شیوه اجرایی این نمایش و توجه به آئین‌های نمایشی مذهبی گفت: "تعزیه یک نمایش کامل است. این شیوه نمایشی بی‌عیب و نقض حفظ شده و از دیرباز وجود داشته است. به دلیلی قداست موجود در هنر شبیه‌خوانی این هنر به اندازه‌ای از ارزش برخوردار می‌شود که نباید به آن دست زد. همانند اشیاء عتیقه که دور از دسترس و فقط در معرض دید عموم قرار می گیرد."

وی ادامه داد: "من برای اینکه بتوانم از این شیوه هنری کامل در جریان تئاتر امروز استفاده کنم، از رابطه ای که این نوع نمایش با درام امروز دارد، بهره گرفته ام. این معاصرسازی نیاز به این دارد که با هنر اصیل دیروز همراستا باشد و پیوند هنری خود را همچنان حفظ کند. تئاتر نسل اندر نسل به دست ما رسیده و این فاصله می‌تواند جبران‌پذیر باشد."

مسافر آستانه درباره شرایط شکل‌گیری و حضور شخصیت هلال در نمایش گفت: "هلال شخصیتی است که در طول نمایش فقط درباره وی صحبت می‌شود. ضرورت نمایشی ایجاب می‌کند که تماشاگر با دغدغه سرنوشت وی را دنبال کند و در نهایت نیز به پاسخ می‌رسد. آنجا که سر وی بر نیزه دیده می‌شود، در عمل شرایط شخصیت هلال برای مخاطب روشن می‌شود. این مسئله همچنین اشاره به موقعیت این جنگ در آن زمان دارد که دیگر افراد با تهدید یا تطمیع خلیفه به جنگ با امام حسین (ع) آمده‌اند."

سعید ذهنی درباره شکل کلی طراحی موسیقی در نمایش "در قاب ماه" گفت: "تمرین‌های نمایش به صورت بسیار فشرده برگزار شد و من همزمان که نمایش شکل می‌گرفت و تمرینات آن انجام می‌شد کنار آن حضور داشتم. هماهنگی‌هایی هم با نادر رجب‌پور طراح حرکات موزون صورت می‌گرفت. با توجه به ضرورتی که کارگردان احساس می‌کرد، حجم بالایی از نمایش با ارکستر ضبط شد. البته هماهنگ کردن ترکیب موسیقی زنده و ضبط شده در سالنی که آکوستیک ندارد دشوار است."

وی خاطرنشان ساخت: "به نظر من مقوله موسیقی و حرکات موزون در این نوع کارهای نمایشی کم کم موقعیت و جایگاه خود را به دست می آورد. زمانی این موضوع از نظر عموم مخاطبان برای یک نمایش مذهبی پذیرفته نبود. ولی در حال حاضر بافت این گونه آثار به سمتی گرایش پیدا می‌کند که با کل نمایش همسو می‌شود. هر چند استفاده از موسیقی و حرکات موزون در چنین آثاری بسیار ترسناک و نوعی راه رفتن روی لبه تیغ است."

این آهنگساز درباره اهمیت توجه و همراهی موسیقی با عنصر میزانسن و شکل کلی کارگردانی گفت: "موسیقی بیشتر نمایش‌های مذهبی را که در چند سال اخیر اجرا شده من ساخته‌ام. نکته‌ای که در این بین به آن توجه خاص می‌شود اینکه عنصر میزانسن در موسیقی وجود داشته باشد. دیگر اینکه موسیقی همواره باید فضاساز باشد نه فضا پرکن و این موضوع در نمایش رعایت شده است. یعنی موسیقی نباید پرکننده خلاهای بصری باشد. مشکلی که اکنون در آثار تلویزیونی و سینمایی نیز دیده می شود."

ذهنی تاکید کرد: "در این نمایش تلاش شد موسیقی به ادبیات درام توجه داشته باشد و در یک بستر مناسب حرکت کند. فراهم کردن بستر قصه در جنس و شکل موسیقی اهمیت زیادی دارد که در این نمایش رعایت شد. اکنون داستان‌های دنیا تمام شده و فقط روش‌های گفتن تغییر کرده‌اند. در این نمایش گروه زحمات زیادی کشید و همین موضوع باعث شد تمام عوامل بتوانند در کنار همدیگر همکاری خوبی داشته باشند."

در ادامه نشست نقد و بررسی "در قاب ماه" در مهر، حمید آذرنگ درباره ویژگی‌های فعالیت برای نگارش متن این نمایش گفت: "بیشتر کارگردان‌های تئاتر نویسنده را پیش از شروع تمرین قبول می‌کنند و با آغاز مرحله اجرایی رابطه‌شان با او قطع می‌شود. در حالی که این اشتباه است. در این نمایش من در تمام مراحل اجرای نمایش حضور داشتم و در تمرین‌ها به اشتباههایی در متن خودم پی بردم که در صورت اجرا هم برای من و هم کل گروه ناخوشایند می‌شد."

نویسنده "در قاب ماه" ادامه داد: "وقتی نگارش متن این نمایش به من پیشنهاد شد، این موضوع به نظرم رسید که باید نگاهی نو به این موضوع وجود داشته باشد. در نگارش این اثر باید به مستندات تاریخی توجه داشت، البته با حضور آنهایی که کاربلد بودند. چون شرایط زمانی به ما فشار می‌آورد. همه دست‌اندرکاران تولید نمایش به صورت شبانه روز کار می‌کردند و همگی از این شرایط لذت بردند."

نمایش عاشورایی "در قاب ماه" به کارگردانی حسین مسافر آستانه و نویسندگی حمیدرضا آذرنگ به مناسبت ایام ماه محرم تا فردا شب نهم بهمن‌ماه در سالن شهید افراسیابی مجموعه ورزشی شهید شیرودی اجرا می‌شود