ظریف جواب جلیلی را داد
ظریف بعد از جلسه كمیسیون برجام درباره ادعاهای جلیلی به خبرنگاران صدا و سیما گفت: «دوستانی كه خودشان در گذشته مذاكره‌كرده‌اند، مثلا سند آلماتی یا سندی كه گفته شد در آن سندها قول رفع تحریم‌ها داده شده بود را ارایه دهند تا ما هم ببینیم كه یا خوشحال شویم یا اینكه ناراحت شویم از اینكه چرا از آن امكانات استفاده نشده است. سندهایی را كه من دیده‌ام، متاسفانه در هیچ‌كدامش چنین چیزی وجود ندارد.
قرار به رویارویی نبود. بی‌آنكه اما چشمی در مقابل چشم قرار گیرد، تیم‌های مذاكره‌كننده سابق و فعلی رودرروی هم صف كشیدند. صف‌آرایی بین دو دیدگاه مختلف با دو تاكتیك متفاوت برای مذاكره. دو گروهی كه حالا دو روایت كاملا متفاوت از گذشته و حال مذاكرات هسته‌ای دارند. یك طرف كه هیچ نكته مثبتی را در نتیجه مذاكرات ندیده و طرف دیگری كه می‌گوید پایان مذاكرات آغاز راهی جدید برای ایران است.
دیروز این دو نگاه متفاوت و البته در خیلی جاها متضاد، با فاصله یك ساعت از هم میهمان بهارستانی‌ها بودند؛ صبح تا ظهر سعید جلیلی و همراهان قدیمی‌اش آمدند، ظهر تا عصر هم ظریف و تیمش در جلسه حاضر شدند. جلسه صبح پر بود از حرف‌های ناامید‌كننده. روایت‌هایی از نتیجه مذاكرات كه چیزی جز «هیچ و پوچ» را محصول كار تیم فعلی نمی‌دانست. جلیلی و یارانش بیش از هر چیز دیگری تحریم‌ها را نشانه رفتند؛ تحریم‌هایی كه می‌گویند اصلا قراری برای لغو آنها نیست. حرف جنجالی جلسه قبل هم دوباره تكرار شد؛ «صد حق هسته‌ای ایران در بازه‌های زمانی ١٠ سال، ١٥ سال و بعضا همیشگی از بین رفته است.»
خلاصه حرف جلیلی این بود؛ همه‌چیز را داده‌ایم و چیزی نگرفته‌ایم. از یك سو می‌گفت فردو و نطنز و اراك از دست رفته‌اند و بازرسی‌هایی فراتر از پروتكل را پذیرفته‌ایم و از سوی دیگر هم كه هیچ نشانی از رفع تحریم‌ها نمی‌دید. در مقابل اما او همه موفقیت‌ها را به مذاكرات دوران خودش ارجاع داده است؛ جایی كه می‌گوید در استامبول٢ بر سر هم‌وزن بودن و همجنس بودن و همزمان بودن میان داده‌ها و ستانده‌ها توافق شده بود و در عراق هم از لفظ «تمام شدن» برای محدودیت‌ها استفاده شده بود. مواردی كه جلیلی و تیمش معتقدند در برجام هیچ جایی پیدا نكرده‌اند. اما تنها یك ساعت زمان نیاز بود تا معلوم شود ظریف و همكارانش هم حرف‌هایی برای گفتن دارند.
از جمله اینكه «دوستانی كه در گذشته مذاكره كرده‌اند اگر سندی از پذیرفته شدن حق غنی‌سازی در آلماتی دارند ارایه كنند تا ما هم خوشحال شویم.» این را البته وزیر خارجه بعد از جلسه دیروزش به خبرنگاران صدا و سیما گفته بود. در جلسه اما تاكید او بر این بود كه برخلاف سخنان جلیلی، تحریم‌ها در حال فرو ریختن هستند؛ تحریم‌هایی كه او می‌گوید حتی رییس‌جمهوری امریكا موظف به جلوگیری از آن است، اتفاقی كه اگر نیفتد به گفته ظریف برجام هم همراه آن فرو خواهد ریخت.
تیم مذاكره‌كننده هسته‌ای البته در جای دیگری درباره برگشت‌پذیری تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای كشورمان تاكید كرده‌اند: «به اعتقاد ما اگر به مرحله برگشت‌پذیری رسیدیم قطعا ما زودتر از طرف مقابل به جای اول برمی‌گردیم برای اینكه تحریم‌ها یك‌شبه وضع نشده و نمی‌شود بلكه سالیان درازی طول كشیده كه وضع شده است.» این هم البته از جمله مواردی است كه یاران جلیلی درباره آن ١٨٠ درجه مخالف مواضع ظریف و دولت سخن می‌گویند. به این ترتیب بی‌آنكه دیداری بین تیم‌های فعلی و سابق هسته‌ای كشورمان باشد، مناظره و جدالی تمام‌عیار بین آنها شكل گرفته است. جدالی در زمین كمیسیون برجام.
وزیر خارجه ایران با بیان اینكه در برجام، رییس‌جمهور امریكا مسوول رفع تحریم‌هاست تاكید كرد اگر رییس‌جمهور امریكا نتواند جلوی تحریم در حوزه هسته‌ای را بگیرد نقض برجام شده است و مقررات نقض اجرا میشود. حسینی، سخنگوی كمیسیون برجام درباره جلسه عصر یكشنبه این كمیسیون كه با حضور ظریف وزیر امور خارجه و عراقچی، روانچی و قشقاوی معاونان وی برگزار شد، گفت: دو موضوع به عنوان محور بحث امروز پیشنهاد شد ١- موضوع فصل هفتمی بودن قطعنامه‌ها و تفاوت‌های قطعنامه ١٩٢٩ و ٢٢٣١ و ٢- بحث تحریم‌ها كه مورد مطالبه جدی مقام معظم رهبری است و همه مردم منتظر این هستند كه بالاخره برجام چه تاثیر اقتصادی خواهد داشت و تحریم‌ها چه سرنوشتی پیدا خواهد كرد.
او ادامه داد: ظریف در این نشست گفت در شش قطعنامه‌های قبلی آمده كه با توجه به ابعاد اشاعه‌ای فعالیت هسته‌ای ایران و وظیفه شورا در مقابل صلح و امنیت بین‌المللی طبق ماده ٤١ تحت فصل هفتم شورا چنین اطمینانی را می‌گیرد. با این تفسیر ما در قطعنامه‌های قبلی تحت ذیل هفتم قرار می‌گیریم. در قطعنامه ١٩٢٩ كه از این هم فراتر می‌رود و در بند ٩ كشورها موظف می‌شوند هر اقدام لازمی را در جهت جلوگیری از فعالیت‌های هسته‌ای ایران انجام دهند ولی در قطعنامه ٢٢٣١ لحن عوض میشود. نه اشاره به ابعاد اشاعه‌ای فعالیت هسته‌ای ایران دارد و نه به صلح و امنیت جهانی بلكه نگاه مثبت هم میشود بنابراین اگر در قطعنامه ٢٢٣١ اقدام مثبتی شده باید طبق ماده ٤١ باشد چون مثل تحریم بر همین اساس وضع شده است.
این موضوع هم مهم است كه این اولین‌بار است كه در تهیه قطعنامه با كشور هدف هم مذاكره شده است. در این قطعنامه اشاره به فصل ٧ از كنار ماده ٤١ برداشته شده و موارد اشاره شده به ماده ٤١ جهت رفع تحریم‌هاست. بنابراین از نظر ما قطعنامه ٢٢٣١ خارج از فصل هفتم است. اگر ١٠ مورد در قطعنامه به ماده ٤١ اشاره شده ٩ مورد آن برای رفع تحریم‌هاست و فقط یك مورد آن بازگشت پذیری تحریم‌هاست. یكی از نكات برجسته قطعنامه ٢٢٣١ این است كه در اولین قطعنامه در تاریخ شورای امنیت است كه در متن آن به نظر كشور مورد هدف توجه و آن نظر مكتوب در متن قطعنامه آمده است. نقوی‌حسینی به نقل از ظریف افزود: به اعتقاد ما اگر به مرحله برگشت‌پذیری رسیدیم قطعا ما زودتر از طرف مقابل به جای اول برمی‌گردیم برای اینكه تحریم‌ها یك شبه وضع نشده و نمی‌شود بلكه سالیان درازی طول كشیده است كه وضع شده است.
امریكایی‌ها براساس «هزینه‌های حیثیتی» مقابله با ایران راه افتادند در مناطق و كشورهای دیگر و از آنها پرسیدند كه آیا شما حاضرید هزینه حیثیتی مقابله با ایران را بپردازید یا خیر؟ چنین اقدامی برای بار دوم امكان‌پذیر است؟ آیا موفقیتی در پی دارد؟ بنابراین ما زودتر به جای اول برمی‌گردیم. وزیر خارجه ایران ادامه داد: تحریم‌های شورای امنیت دو دسته‌اند؛ تحریم‌های اشاعه‌ای و تحریم‌های اقتصادی و بانكی. هدف ما لغو تحریم‌های اقتصادی، مالی و بانكی بوده است. این هدف به دست آمده است. لغو تحریم‌های اتحادیه اروپا، اقتصادی، مالی و بانكی به صراحت آمده است.
تعلیق مربوط به چتر تحریم‌هاست. تحریم‌های امریكا هم مسوولیتش با رییس‌جمهور این كشور است. رییس‌جمهور موظف شده از اجرای تحریم‌های كشورش جلوگیری كند و اگر رییس‌جمهور امریكا نتواند جلوی تحریم در حوزه هسته‌ای را بگیرد نقض برجام شده است و مقررات نقض اجرا میشود. ظریف تاكید كرد: امریكا موظف است تحریم‌ها را اجرا نكند و بعد از هشت سال هم لغو آنها را به كنگره ببرد. در مقابل ما داوطلبانه پروتكل الحاقی را تا هشت سال اجرا می‌كنیم و بعد از هشت سال هم می‌آوریم مجلس. اگر آنها تحریم‌ها را لغو كردند ما هم در مورد پروتكل الحاقی تصمیم می‌گیریم. در ادامه و پس از ترك ظریف برای شركت در جلسه دولت، عباس عراقچی هم كه در این جلسه حضور داشت، گفت: بار دیگر اعلام می‌كنم كه كلیه تحریم‌های مالی، پولی و بانكی از روز اجرا لغو می‌شوند. وی خاطرنشان كرد: فضای مطلوبی برای سرمایه‌گذاری در ایران فراهم شده و به نوعی رقابت بین كشورها تبدیل شده است.
در بند ١٩ برجام ردیف ٥ كاملا اشاره بر حمایت و ارایه خدمات كشورهای خارجی از اقتصاد ایران دارد و امكان سرمایه‌گذاری مشترك را فراهم می‌كند. عراقچی گفت: رییسان‌جمهور آینده امریكا اگر از اجرای برجام تخطی كنند نقض برجام محسوب میشود و شرایط نقض برجام در خود برجام پیش‌بینی شده است و ما از حق خود استفاده خواهیم كرد. اینكه در كنگره تلاش میشود برجام رد شود یعنی اینكه از نظر امریكایی‌ها یا حداقل بخشی از قوای امریكا این توافق، توافق بد است. او گفت: تحریم‌های موشكی، تسلیحاتی و اشاعه‌ای در مورد شخصیت‌های حقوقی و حقیقی باقی می‌ماند. تحریم‌های اولیه امریكا مربوط به هسته‌ای نیست بلكه مربوط به روابط ایران و امریكاست كه ما اصلا نباید وارد آنها شویم.
روایت جلیلی از نتیجه مذاكرات؛ «هیچ»
جلیلی با همان روایت قبلی خود برای سومین بار راهی بهارستان شد؛ روایتی از بی‌نتیجه بودن مذاكرات و چشم‌پوشی از ١٠٠ حق مسلم كشور در برجام. رییس تیم سابق مذاكره‌كننده هسته‌ای در بخش اول سخنانش در جلسه دیروز كمیسیون برجام تمام تلاش خود را كرد تا دستاوردهای مذاكرات هسته‌ای در دولت یازدهم را در یك تك كلمه خلاصه كند؛ «هیچ». او البته برای خلاصه كردن، مشكل خاصی هم نداشت، چرا كه بر خلاف روند جلسات كمیسیون برجام با اعضای تیم فعلی مذاكره‌كننده، سعید جلیلی و همراهانش در سه دور حضور در بهارستان با كمترین نقدها و اما و اگرها توانسته‌اند تریبون را در اختیار بگیرند تا از دستاوردهای دوران خود و البته «نتایج نگران‌كننده» مذاكرات فعلی بگویند.
هر چند دیروز پیش از آغاز سخنان جلیلی كمیسیون برجام قدری درگیر حاشیه نیز شد اما جلیلی هیچگاه سنگینی سایه این حاشیه‌ها را بر بالای سر خود حس نكرد. از جمله اینكه در سخنان ابتدایی نمایندگان، بهروز نعمتی مجموعه كمیسیون برجام را به «سیاسی‌كاری» در گرفتن و انتشار گزارش‌ها از مذاكرات متهم كرد و در اعتراضی نسبت به دعوت از تیم مذاكره‌كننده قبلی گفت: «جلیلی و تیمش در شش سال مسوولیت مذاكرات یك بار به مجلس گزارش ارایه نكرده است. چطور اكنون كمیسیون برجام به ایشان این اجازه را داده است كه وقت مجلس را بگیرد، گزارشاتی ارایه كند؟» در ادامه اما غلامرضا تاجگردون از نمایندگان اصلاح‌طلب عضو كمیسیون ویژه مطلب مهم‌تری برای گفتن داشت. او خطاب به علیرضا زاكانی گفت كه «ما نمی‌دانستیم به دستور شما گروهی می‌آیند و به اسم كمیسیون، مسائل را جمع می‌كنند تا در نهایت گزارش ما برای صحن علنی آماده شود.» پیش از این چند باری بحث حضور افرادی ناشناس در كمیسیون برجام با درخواست علیرضا زاكانی مطرح شده بود كه البته وی زیر بار آن نرفته بود. دیروز اما قبول كرد كه چنین گروهی را تشكیل داده اما بیش از این درباره آن توضیح نداد.
تنازل حقوق ایران به روایت جلیلی
اما سعید جلیلی در جلسه دیروز صبح كمیسیون ویژه بررسی برجام ادامه گزارش خود را در خصوص برنامه جامع اقدام مشترك ارایه كرد و البته در همان ابتدای سخنانش گفت كه نتیجه مذاكرات باعث «تنازل حقوق ایران» شده است. جلیلی با بیان اینكه «در توافق ژنو یكی از نكاتی كه مطرح شد این بود كه تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای به طور جامع لغو شود» ادامه داد: «اما در سند برجام تحریم‌های هسته‌ای، غیرمالی و غیر اقتصادی در اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه غیر اقتصادی و غیر مالی امریكا تعلیق میشود اما همچنان تحریم‌های اولیه امریكا و كلیه تحریم‌های ایالتی این كشور به قوت خود باقی است.»
به گفته عضو شورای عالی امنیت ملی تحریم‌های شورای امنیت به غیر از موشكی، تسلیحاتی و اشاعه‌ای همچنان باقی است و در مباحث اقتصادی با شروطی امكان بازگشت آن وجود دارد. جلیلی با بیان اینكه «ساختارهای تحریم با برجام از بین نرفته است» باز هم به نكته‌ای كه در جلسه قبل مورد تاكید قرار داده بود، اشاره كرد و گفت: «به نوعی صد حق هسته‌ای ایران در بازه‌های زمانی ١٠ سال، ١٥ سال و بعضا همیشگی از بین رفته است». او پیش از این درباره مذاكرات دوران خودش گفت كه «در مذاكرات استانبول ٢ به این توافق رسیدیم كه طرفین مذاكره داده‌ها و ستانده‌های‌شان همجنس، هم‌وزن و همزمان باشد.»
ساختار تحریم‌ها باقی است
دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی با بیان اینكه محدودیت آب سنگین، نطنز و فوردو در برجام اعمال شده است، گفت: «با وجود اینكه قرار بود نگرانی طرفین به طور همجنس برطرف شود اما به نظر می‌رسد با وجود اینكه نگرانی سلاح هسته‌ای غرب نسبت به ایران برطرف شده است، نگرانی ایران در خصوص تحریم‌ها تغییری نكرده است. » وی عنوان كرد: «در همه مسیرهای تحریم چه تحریم اتحادیه اروپا، امریكا و شورای امنیت ساختار حقوقی باقی مانده است، در برخی موارد تحریم‌ها تعلیق شده است اما ساختار و زیر ساخت آنها همچنان پابرجاست.»
تعلیق تحریم‌های بانكی هشت سال بعد
وی تاكید كرد: «در خصوص تحریم سوییفت بانكی كه در واقع در خصوص خدمات رسانی بانكی است نیز تعلیق آن به هشت سال بعد موكول شده است كه این موضوع یك پیام نامطلوب در مناسبات بانكی خواهد داشت.» جلیلی در خصوص تحریم‌های مرتبط با نرم‌افزارها عنوان كرد: «براساس تحریم اتحادیه اروپا نرم‌افزار در حوزه‌های گاز، نفت، مالی، صنعتی، دریانوردی، هوانوردی، ساخت و ساز، نظامی و هسته‌ای نیز تا هشت سال تعلیق نخواهد شد.» عضو شورای عالی امنیت ملی با تاكید بر اینكه برخی تحریم‌های اروپایی بعد از هشت سال تعلیق میشود، در خصوص تحریم‌های امریكایی گفت: «در لغو تحریم‌های هسته‌ای این كشور حتی صحبت از تعلیق نمی‌شود و آنها به راحتی نمی‌پذیرند كه از این واژه استفاده شود بلكه توقف موقت را مطرح می‌كنند آن هم نه برای همه تحریم‌های اقتصادی و مالی بلكه تنها برای تحریم‌های ثانویه هسته‌ای از توقف موقت استفاده می‌كنند.»
اعمال تحریم جدید از امریكا نقض برجام نیست
جلیلی با بیان اینكه در قطعنامه در خصوص تحریم جدید ایران نكته‌ای وجود دارد، گفت: «در صورتی كه امریكا قانون جدیدی برای تصویب چند كشور از جمله ایران برای تحریم‌ها داشته باشد نقض برجام نیست چرا كه آنها ادعا دارند این موضوع تبعیض‌آمیز نیست بنابراین می‌توانند تحریم جدیدی اعمال كنند.» جلیلی با تاكید بر اینكه تداوم تحریم بانكی بر تراكنش مالی نفتی نیز تاثیر می‌گذارد، ادامه داد: «اگر كشوری از ایران نفت خریداری كند، نمی‌تواند پول نفت را به حساب خارجی ما واریز كند و اگر چنین اتفاقی بیفتد مشمول تحریم ثانویه خواهد بود و ایران نمی‌تواند به راحتی به پول نفتی خود دست‌یابد.»
به‌زودی معلوم میشود كه به غنی‌سازی صنعتی در حد نیاز می‌رسیم
هر چند وزیر خارجه سعی كرد در جلسه كمیسیون ویژه پاسخ انتقادات سعید جلیلی و مقامات دولت قبل را بدهد اما حرف اصلی خود را در چند جمله تند و تیز با خبرنگار صدا و سیما مطرح كرد. جایی كه او اظهارات سعید جلیلی و فریدون عباسی را درباره برجام سخنانی «ناحق» عنوان كرد. ظریف دیروز بعد از جلسه كمیسیون برجام به خبرنگاران صدا و سیما گفت: «دوستانی كه خودشان در گذشته مذاكره‌كرده‌اند، مثلا سند آلماتی یا سندی كه گفته شد در آن سندها قول رفع تحریم‌ها داده شده بود را ارایه دهند تا ما هم ببینیم كه یا خوشحال شویم یا اینكه ناراحت شویم از اینكه چرا از آن امكانات استفاده نشده است. سندهایی را كه من دیده‌ام، متاسفانه در هیچ‌كدامش چنین چیزی وجود ندارد. برخلاف نكاتی كه دوستان به ناحق مطرح كرده‌اند، به زودی معلوم خواهد شد كه ما در ١٥ سال آینده به غنی‌سازی صنعتی در حد نیاز كشور خواهیم رسید.»
منبع: روزنامه اعتماد