در سالیان اخیر، توجه و عنایت مدیران و سیاستگذاران سازمان صدا و سیما به تولید و پخش آثار انیمیشن ایرانی و اختصاص بودجه بیشتر و تشكیلاتی مختص آن، منجر به رشد و رونق نسبی در این زمینه شده است.
البته این رشد و رونق بیشتر جنبه كمی داشته و بینندگان و علاقه‌مندان انیمیشن اغلب جذابیت و سرگرم‌كنندگی را در انیمیشن‌های ساخته شده در خارج از مرزها جستجو كرده و انیمیشن ایرانی را حاوی پیام‌های اخلاقی و تربیتی و مضامین ارزشی و اسلامی، اما فاقد جذابیت و جنبه‌های سرگرم‌كنندگی می‌دانند.
در میان خیل سریال‌های انیمیشن ایرانی تولید این سال‌ها، معدود سریال‌هایی هم وجود دارد كه علاوه بر دارا بودن مضامین انسانی و اخلاقی، ویژگی‌های جذابیت و سرگرم‌كنندگی نیز دارند.
یكی از سریال‌های موفقی كه چندی پیش از شبكه‌های مختلف سیما پخش شد و توانست نظر طیف‌های مختلف بینندگان از كودك تا بزرگسال را به خود جلب كند، سریال انیمیشن پهلوانان بود. این انیمیشن از تولیدات مركز انیمیشن‌سازی صبا بوده و در 13 قسمت سی دقیقه‌ای به روش دوبعدی تهیه شده است.
با علیرضا گلپایگانی تهیه‌كننده و مجری طرح و سیاوش زرین‌آبادی نویسنده و كارگردان این مجموعه مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم كه می‌خوانید.
چرا به سراغ فضاهای قدیمی رفتید؟ این قصه‌ها و روابط از كجا می‌آید؟
چرا به سراغ فضاهای قدیمی رفتید؟ این قصه‌ها و روابط از كجا می‌آید؟
زرین‌آبادی: یكی از موضوعات بسیار جذاب در سریال‌های انیمیشن بویژه برای نوجوانان موضوع یا تم حماسی و پهلوانی است. بچه‌های ما با این موضوع در قالب انیمیشن‌هایی با محوریت قهرمان‌های ملل دیگر مانند سامورایی‌ها و شوالیه‌ها و گلادیاتورها بخوبی آشنا بوده و سال‌ها با آن سرگرم شده و لذت برده اند.
در تاریخ سرزمین ما طبقه‌ای از افراد كه به نام‌های مختلفی مانند عیاران، جوانمردان، اهل فتوت و... شناخته می‌شوند وجود دارند كه بخوبی ویژگی‌های قهرمانان اصیل ایرانی را داشته و دلاوری‌ها و ماجراجویی‌ها و خصلت‌های آنها می‌تواند دستمایه سریال‌های جذاب بخصوص در قالب انیمیشن قرار بگیرد.
جالب است بدانید این افراد نه تنها در زمینه دلاوری و قهرمانی و قدرت ظاهری سرآمد روزگار خود بوده اند بلكه واجد نوعی عرفان ساده و عامیانه و دارای خصلت‌های اخلاقی و منش پهلوانی نیز بوده‌اند و همین مساله قهرمانان ایرانی را در سطح متعالی‌تری نسبت به قهرمانان مشابه در فرهنگ و تاریخ دیگر ملل دنیا قرار می‌دهد.
این پهلوانان بویژه در محیط‌های شیعی با الهام از آموزه‌های مكتب اهل‌بیت و با الگو قرار دادن منش و سلوك رفتاری حضرت علی‌ع بروز و ظهور بیشتری داشته اند. بارزترین نمونه این افراد در تاریخ سرزمین ما پهلوان «محمود قتالی خوارزمی» معروف به «پوریای ولی» كشتی‌گیر، شاعر و عارف مشهور قرن هشتم هجری است كه در مجموعه پهلوانان به صورت شخصیت محوری و در چهره رهبر فكری و مرشد جوانمردان و شاگردان زورخانه ظاهر شده است.
این شخصیت‌ها و این روابط و نمونه‌های تاریخی مرا برآن داشت تا با دستمایه قرار دادن ماجراهای آنها در وهله اول یك سریال پهلوانی و ماجراجویانه جذاب برای بچه‌های ایران بسازیم و در مرحله بعد آنها را تا حدودی با منش و رفتار جوانمردانه كه به نظرم گم شده انسان‌ها در دنیای مدرن است، آشنا كنیم.
یعنی شما این داستان‌ها و قصه‌ها را با استفاده از روایات و داستان‌های به جا مانده از زندگی عیاران و جوانمردان ایران قدیم نوشته‌اید؟ از چه منابعی برای نگارش این قصه‌ها استفاده كرده‌اید؟
زرین‌آبادی: خیر این داستان‌ها كاملا ً تخیلی و ساختگی بوده و در نگارش آنها ما تنها از نام و شخصیت پوریای ولی و نوع روش و منش پهلوانی او كه در منابع مختلف آمده استفاده كرده‌ایم.
می‌دانید كه معروف‌ترین و شاید تنها قصه مرتبط با پوریای ولی در تاریخ ما، داستان كشتی گرفتن پوریا با كشتی‌گیر هندی و شكست تعمدی پوریا در این مسابقه به منظور برآوردن خواسته مادر پیر كشتی‌گیر هندی است.
در مجموعه پهلوانان، این داستان در یكی از قسمت‌ها آن هم به صورت فرعی و در قالب نقل یك خاطره مطرح می‌شود.
چرا از داستان‌های واقعی و مستند تاریخی استفاده نكردید؟
زرین‌آبادی: اولا تعداد این داستان‌ها كم است. همین تعداد كم هم بارها و بارها در قالب‌های مختلف از قبیل كتاب و داستان و فیلم و نمایشنامه و انیمیشن نقل شده و برای مخاطب كاملا آشنا و تكراری شده است. از طرف دیگر و از همه مهم‌تر این روایات و حكایات به صورت فعلی و موجود، قابلیت استفاده در قالب فیلمنامه انیمیشن را ندارد.
از همین رو به نظر من یكی از مهم‌ترین دلایل غیرجذاب بودن اغلب انیمیشن‌های ساخته شده برای تلویزیون در این سال‌ها تكیه بیش از حد بر ظاهر روایات و حكایات تاریخی و استفاده افراطی و بدون ملاحظه از داستان‌های زندگی بزرگان دین و شخصیت‌های تاریخی است.
در مجموعه پهلوانان با آگاهی از این نقیصه، سعی زیادی به عمل آمد كه با استفاده از روابط و شخصیت‌های تاریخی قصه‌ها و داستان‌های كاملا تخیلی، اما جذاب و پر هیجان نوشته شود كه دارای ساخت روایی مناسب بوده و بینندگان و مخاطبان خود بویژه نوجوانان را در كشش و تعلیق كافی تا آخر برنامه نگه دارد و در این راه از همه كلیشه‌ها و فورمول‌های شناخته شده و امتحان پس داده از قبیل قهرمان و ضد قهرمان، گره‌افكنی و گره‌گشایی، ماجراجویی و تعقیب و گریز، چاشنی طنز و شوخی و غیره استفاده كردیم.
برای این‌كار از تكنیك دو بعدی استفاده كردید، چرا؟
زرین‌آبادی: ابتدا بر سر انتخاب تكنیك كار با دوستانمان در تیم تولید بحث‌های زیادی داشتیم و در نهایت از بین شیوه‌های مختلف ساخت از قبیل سه‌بعدی كامپیوتری، كات اوت و عروسكی تك فریم، روش دو بعدی انتخاب شد. به نظر خود من علی‌رغم مشكلاتی كه به كارگیری این روش بویژه در ایران به همراه دارد، از قبیل زیاد بودن اعضای تیم تولید و نیاز به فضای كاری بزرگ در مقایسه با روش سه بعدی كه به تعداد افراد كمتر و فضای كوچك‌تر نیاز دارد، روش دوبعدی و گرافیك خاص آن تناسب بیشتری با سبك قصه‌گویی و شخصیت ها و فضای تاریخی این مجموعه دارد.
گلپایگانی: تكنیك دوبعدی همچنان یكی از تكنیك‌های رایج تولید انیمیشن‌سازی انبوه است. ساختار گرافیكی متنوع و سابقه ذهنی مخاطب با نقاشی و همچنین‌قابلیت‌های بی‌نظیر آن در ارائه حالت‌ها و فرم‌های متعدد این تكنیك را همچنان جذاب و دیدنی كرده است. به گونه‌ای كه حتی در بعضی از انیمیشن‌های سه‌بعدیبرای رسیدن به این جذابیت سعی می‌كنند با ترفندهایی انیمیشن‌سه‌بعدی خود را به صورت دوبعدی درآورند.
با وجود آن‌كه كار برای مخاطب كودك و نوجوان ساخته شده است، به نظر می‌رسد بزرگسالان نیز از آن استقبال خوبی كرده‌اند. به نظر خود شما علت این استقبال چیست؟
زرین‌آبادی: موضوع پهلوانی و مرام و منش جوانمردی همواره مورد توجه و علاقه ملت ما بوده و ما ایرانیان حتی اگر خود عامل به این رفتارها و مرام‌ها نباشیم اغلب برای صاحبان این خصلت‌ها احترام زیادی قائل هستیم. محبوبیت فوق‌العاده پهلوان تختی و سلف او در تاریخ یعنی پوریای ولی و دیگر قهرمانان و ورزشكارانی كه دارای خصلت‌های پهلوانی هستند از این كشش و علاقه باطنی و تاریخی مردم ما سرچشمه می‌گیرد. درخصوص مجموعه پهلوانان، فكر می‌كنم تكیه روی این خصلت‌ها و نمایش روح پهلوانی و روش و منش جوانمردی بویژه در روزگار ما كه این ارزش‌ها به فراموشی سپرده شده و بیان آنها در قالب فیلم‌ها و سریال‌های زنده هم اغلب به صورت باسمه‌ای و شعاری در آمده است و به همین دلیل بیشتر فیلمسازان از پرداختن به آن اجتناب می‌كنند، در كنار دیگر عوامل مثل قصه‌های مناسب و فضاها و شخصیت‌های ایرانی و آشنا برای مخاطب ایرانی دلایل جذابیت این مجموعه برای بزرگسالان بوده است.
بازخورد مخاطبان هنگام پخش این مجموعه چگونه بود؟
گلپایگانی: خوشبختانه در همان روزهای اول با این‌كه نامنظم پخش می‌شد، به شكل‌های مختلف بازخورد‌های مثبت را از طیف‌های مختلف از حرفه‌ای‌های این هنر و مخاطب عام دریافت كردیم. یك خانم خانه‌دار به طور عجیبی اصرار به داشتن كل مجموعه به صورت یكجا برای پسرش بود. خبرنگار روزنامه‌ای از این‌كه ما توانسته بودیم نام پوریای ولی را به فرزند 5 ساله‌شان یاد بدهیم از ما تشكر می‌كرد.
در بعضی از خانواده‌ها چون پخش این مجموعه همزمان با پخش فوتبال جام جهانی بود، تماشای پهلوانان را به اصرار فرزندانشان به فوتبال ترجیح می‌دادند!بسیاری از دوستان حرفه‌ای در این‌كه این مجموعه توانسته است مخاطب عام را به خود جلب كند، ابراز خوشحالی می‌كردند؛ چرا كه موفقیت هر فیلم انیمیشن در ایران، موفقیت دیگر فیلم‌ها را نیز موجب خواهد شد و خاطره ضعیف بودن و غیرجذاب را از انیمیشن‌های ایرانی خواهد زدود.
این مجموعه طی چه مدت و با چه تعداد عوامل انسانی ساخته شد؟
گلپایگانی: پیش تولید این مجموعه 7 ماه و تولید آن به صورت گروهی حدود 2 سال به طول انجامید. افراد زیادی در تولید این مجموعه همكاری داشتند. پایه این قصه‌ها سال 83 توسط آقای زرین‌آبادی گذاشته شد و در سال 84 پروژه شروع و در سال 86 به پایان رسید. هر قسمت تقریبا دو ماه و 10 روزطول كشید و در كل ماهی 13 تا 14 دقیقه تولید داشتیم كه به نظر برای چنین كاری آمار بدی نیست.
در بعضی از مراحل تعداد پرسنل در زمینه‌های مختلف به 40 نفر نیز می‌رسید. شرایط سخت كار گروهی و روش‌های مختلف تولید حرفه‌ای برای یكسان‌سازی و نظم در این مجموعه كاملا به كار گرفته شد. سابقه تولید سریال انیمیشن با چنین حجمی خیلی طولانی نیستو متاسفانه منابع خاصی نیز برای مدیریت چنین پروژه‌های عظیمی وجود ندارد. خوشبختانه به كارگیری افراد با تجربه و بااستعدادتوانست مشكلات كار را از میان بردارد و پروژه بموقع و با كیفیت مطلوب روی آنتن برود.
آیا برای فروش و پخش این مجموعه در خارج از كشور اقدامی كرده‌اید؟
گلپایگانی: سرمایه‌گذار این مجموعه مركز صبا است. این مجموعه در حال دوبله به زبان‌های عربی و تركی است تا پس از پخش از شبكه‌های داخلی برای ارائه به شبكه‌های تلویزیونی منطقه آماده شود. این مجموعه در نوع خود برای اولین بار به طور كامل بزودی روی لوح فشرده CD از سوی موسسه سروش به بازار ارائه خواهد شد.
در یكی از جشنواره‌های پویانمایی تهران یك شركت تركیه‌ای مشتاق خرید این مجموعه شد و علت اصلی آن‌را استفاده این مجموعه از ورزش زورخانه ای دانست! جالب بود كه دانستیم در تركیه ورزش زورخانه ای نیز وجود دارد.
به طور كلی عمده مشكلاتتان در ساخت این مجموعه چه بود و چه پیشنهادهایی برای حل این مشكلات دارید؟
گلپایگانی: بیشترین مشكل پارامترهای متغیر در برنامهریزی تولید بود. مجموعه‌ای كه حدود 3 سال برای تولید آن به صورت فشرده كار می‌شود، نیاز به برنامهریزی دقیق دارد، اما مواردی چون تغییرات در نیروهای انسانی و نیز عدم نظم در پرداخت‌های مالی و تورم موجود در جامعه بیشترین مشكلات را در تولید این سریال انیمیشن ایجاد می‌كرد.
انتظارسازندگان آن برای پخش مناسب در ساعت مناسب ندیده گرفته شد. مجموعه‌ای كه با این كیفیت و زمان تولید شده بود 13 روز متوالی در فصل امتحانات كودكان و نوجوانان پخش می‌شود! این نوع پخش برای مجموعه‌ای كه به منظور نمایش هفتگی ساخته شده است، ضربه بزرگی است.
در حال حاضر مشغول چه كارهای دیگری در زمینه انیمیشن هستید؟
گلپایگانی: در حال حاضر ادامه مجموعه پهلوانان 2 را در 13 قسمت دیگر شروع كرده‌ایم. داستان‌ها جذاب‌تر و شخصیت‌ها كاملا جا افتاده‌اند. قرار بود شخصیت‌ها در سری جدید از شهر خوارزم خارج شوند و به سفر مكه بروند و در این سفر از سرزمین‌های مختلف و ماجراهای مختلف عبور كنند. اما شرایط مالی پروژه اجازه این تغییر بزرگ در داستان را نداد. ان‌شاءالله سال آینده این 13 قسمت نیز به پایان خواهد رسید.
مجموعه دیگری را با زمینه دفاع مقدس شروع كرده‌ایم كه در مرحله پیش‌تولید است و بسیار امیدواریم این مجموعه نیز همچون پهلوانان مورد توجه مخاطب بویژه كودكان و نوجوانان قرار بگیرد.
این پروژه 19 قسمت 15 دقیقه‌ای خواهد بود و در هر قسمت یك ماجرای مستقل برای شخصیت‌های داستان رخ خواهد داد. امیدواریم با راه‌اندازی شبكه كودك كه این روزها از آن خبر می‌رسد، شاهد توجه بیشتر به تولیدات انیمیشن جذاب برای كودك و نوجوان باشیم.
گردآورى: گروه فرهنگ و هنر سيمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: www.jamejamonline.ir