در سالهای اخیر جشنوارههای زیادی در گوشه گوشه جهان سعی کرده اند با استفاده از ابزارهای گوناگون توجه عموم سینماگران را به خود جلب کنند اما هنوز هم اسکار عنوان مشهورترین جایزه سینمایی را به دوش میکشد و فیلمسازان بسیاری پیدا میشوند که نامزد شدن در این مراسم را افتخار بزرگی برای خود میدانند و همیشه در فهرست سوابق خود حضور در این مراسم را در صدر دیگر عناوین قرار میدهند. دیگر جشنوارههای معتبر سینمایی از کن و ونیز گرفته تا برلین و مونترال را به نوعی میتوان جشنوارههایی جهانی دانست که در انتخاب فیلمهای مورد نظرشان نسبت به اسکار قوانین چندان دست و پا گیری ندارند و سیاستهایشان علاوه بر ملاحظات بومیناظر بر تولیدات سینمایی بین المللی کشورهای مختلف است.
در این میان اما اسکار را باید مراسمیدانست که بیشتر ناظر بر سیاستهایهالیوودی سینما است و همواره در بخشهای مختلف خود پرونده ویژه یی برای محصولات امریکایی و تولیدات داخلی باز میکند. در واقع اسکار فاقد وجه تجربه گرای جشنوارههای دیگر است و عموماً سعی میکند متاثر از سیاستهای خود سینمای داخل را بر سینمای خارج ارجح بداند. در میان جوایز اسکار جایزه بهترین فیلم خارجی زبان تنها عنوانی است که مستقیماً فیلمهای غیرامریکایی را نشانه میرود که اتفاقاً به دلیل تعدد کشورهای خارجی داوطلب و البته به دلیل محدودیت نامزدهای پنجگانه اش رقابت شدیدی برای کسب آن وجود دارد. البته جایزه بهترین فیلم خارجی زبان را باید جایزه یی دانست که به کشورهای سازنده فیلم اهدا میشود و فیلمسازان صرفاً به عنوان نماینده کشور خود در مراسم حضور مییایند. به همین دلیل فیلمها از سوی نهادهای دولتی سینمایی انتخاب و ارسال میشوند و در خود مراسم هم بیشتر از آنکه از فیلمسازان نام برده شود به کشور مربوطه اشاره میشود. در میان فیلمسازانی که فیلم شان در این بخش موفق به کسب جایزه شده است فلینی با چهار فیلم در صدر قرار دارد اما در عرف مراسم اسکار این جوایز متعلق به کشور ایتالیا محسوب میشوند که صرفاً به دست فلینی دریافت شده اند. بیشتر جوایزی هم که فیلمسازان به عنوان کارگردان بهترین فیلم خارجی زبان از مراسم کسب میکنند تحویل مقامات دولتی میشود و در موزههای هنری و سینمایی جای میگیرد. البته اعطای این جایزه به کشور سازنده گهگاه با حواشی سیاسی هم همراه شده است. به عنوان مثال عدم اجازه حضور به فیلم فلسطینی «دخالت الهی» در سال ۲۰۰۲ به این دلیل که کشور فلسطین توجیه قانونی ندارد جنجالهایی به پا کرد که البته در سال ۲۰۰۵ فیلم «اینک بهشت» به عنوان یک فیلم فلسطینی توانست به جمع پنج نامزد نهایی راه پیدا کند.
معمولاً دو سوم کشورهای جهان هر سال فیلمیرا به عنوان نماینده سینمای کشور خود به آکادمیاسکار معرفی میکنند و چون تنها پنج فیلم باید به عنوان نامزدهای نهایی معرفی شوند رقابت تنگاتنگی میان فیلمها به وجود میآید. این رقابت باعث شده است مسوولان آکادمیقوانین سفت و سختی برای فیلمهای معرفی شده وضع کنند و با جدیت زیادی پیگیر عملی شدن آنها باشند. مثلا ً هر فیلمیکه به عنوان نماینده معرفی میشود باید حداقل هفت روز در سینمایی در کشور سازنده به نمایش عمومیدرآمده باشد. به علاوه زبان انگلیسی باید جزء زبانهای اصلی فیلمها نباشد تا عنوان «فیلم خارجی» کاملاً بر آن اطلاق شود.
به لحاظ تاریخی و آماری بیشتر اسکارهای فیلم خارجی زبان به فیلمهای اروپایی تعلق گرفته اند (۵۰ جایزه از ۵۹ جایزه یی که تاکنون اهدا شده است) و شانس فیلمهای آسیایی و آفریقایی همواره کمتر از رقبای اروپایی خود بوده است. البته یکی از انتقادهایی که به بخش اسکار فیلمهای خارجی زبان وارد شده به همین موضوع برمیگردد؛ چطور میتوان فیلمیکم هزینه و مستقل از کشور کوچکی مانند ایسلند را با یک اثر پرهزینه مثلاً فرانسوی در یک رده رقابتی مورد ارزیابی قرار داد؟
ایران از ابتدای انقلاب تا سال ۱۳۷۳ فیلمیبه آکادمیعلوم و هنرهای سینمایی اسکار ارسال نکرد اما بعد از «زیر درختان زیتون» در سال ۷۳ روند ارسال جدی گرفته شد تا بخت حضور در چنین جشنواره معتبری از سینمای ایران سلب نشود. در سالهای گذشته از میان فیلمهای معرفی شده تنها یک بار فیلم «بچههای آسمان» به کارگردانی مجید مجیدی به فهرست پنج نامزد نهایی راه یافته است و بقیه فیلمها قافیه را به رقبای قدرتمند خود باخته اند. سال گذشته هیات انتخاب فیلم ایرانی تحت تاثیر مرگ رسول ملاقلی پور فیلم «میم مثل مادر» را به آکادمیمعرفی کردند که همان ابتدا مشخص بود نمیتواند در کنار آثار تحسین برانگیز سینمای دیگر کشورها حرفی برای گفتن داشته باشد. امسال اما با انتخاب فیلم «آواز گنجشکها» حداقل نسبت به سال گذشته بخت بیشتری برای ایران متصور است. مجیدی فیلمساز شناخته شده یی در مجامع جهانی محسوب میشود و فیلم اخیرش هم در جشنواره برلین نامزد بهترین فیلم شد؛ بازیگر نقش اول فیلم رضا ناجی جایزه بهترین بازیگر مرد را از جشنواره برلین به خانه برد و نام «آواز گنجشکها» در ماههای اخیر در فهرست فیلمهای بخش مسابقه چندین و چند جشنواره بوده است.
با این حال کشورهای دیگر هم در این کشمکش جشنواره یی بهترین فیلمهای خود را به آکادمی معرفی کرده اند که برخی از آنها مانند فیلم «کلاس» لورن کانته بخت بیشتری نسبت به بقیه دارند. «کلاس» در آخرین دوره جشنواره کن موفق به کسب نخل طلا شد و شهرت و اعتبار بیشتری نسبت به دیگر فیلمهای معرفی شده دارد. کانته همچنین با سه فیلم قبلی خود «منابع انسانی»، «وقت بیکاری» و «به سمت جنوب» حضور مستمری در جشنوارههای اروپایی و امریکایی داشته است و نسبت به دیگر اسامیموجود در فهرست فیلمهای معرفی شده حضور پررنگ تری دارد. در کنار وی میتوان از نوری بیگله جیلان و فیلم «سه میمون» محصول ترکیه هم نام برد که مانند فیلم کانته در جشنواره کن حضور داشت و اتفاقاً جایزه بهترین کارگردانی را هم به خانه برد. جیلان هم مانند کانته از فیلمسازان پیشرو کشور خود محسوب میشود و نامش بر دیگر اسامیحاضر در فهرست سایه انداخته است.
البته آکادمیبا انتخابهایی مانند «جاعلان / برنده سال قبل» و «کاتین / نامزد سال قبل» ثابت کرد متاثر از جو زمانه ترجیح میدهد فیلمهایی از جنس «کلاس» را به جشنوارههایی از جنس کن بسپارد و خود را سرگرم فیلمهای بزرگ با حرفهای بزرگ تر کند. از این نظر امسال فیلم مکزیکی «زندگی» محصول مکزیک به کارگردانی روبرتو اسنیدر که ظاهراً یکی از پرهزینه ترین فیلمهای تاریخ سینمای مکزیک است و داستانش حول محور نظامیگری و مفاهیمیهمچون قدرت و غرور دور میزند جزء فیلمهای خوش شانس تر قرار میگیرد.
در میان دیگر فیلمهای قابل اعتنای امسال میتوان از فیلم اپیزودیک و اقتباسی «گومورا» محصول ایتالیا به کارگردانی متیو گارونه نام برد که اتفاقاً «کلاس» و «سه میمون» در جشنواره کن هم حضور داشته اند. گارونه جزء فیلمسازان جوان و خوش آتیه سینمای ایتالیا محسوب میشود که با فیلمهای تحسین برانگیز «تاکسیدرمیست / ۲۰۰۲» و «نخستین عشق / ۲۰۰۴» توجهات زیادی به خود جلب کرد. از فیلم اسپانیایی «آفتاب گردانهای نابینا» به کارگردانی خوزه لوئیس کوئردا هم نباید غافل شد. کوئردا علاوه بر تهیه کنندگی سه فیلم از فیلمهای الخاندرو آمه نابار در جشنوارههای سینمایی چهره و نام شناخته شده یی دارد.
ظاهراً بازی ماریبل وردو هم یکی از نقاط قوت فیلم است که مورد تحسین منتقدان قرار گرفته است. علاوه بر فیلمهای فوق فیلم «عقدههای بادر مینهف» به کارگردانی اولی ادل را هم نباید فراموش کرد که در آلمان فروش قابل توجهی داشته است و به رویدادهای پیرامون یک گروه تروریستی در آلمان غربی دهه ۱۹۷۰ میپردازد. روسیه هم که سال گذشته با فیلم «۱۲» نیکیتا میخالکف در میان پنج فیلم نهایی قرار داشت امسال فیلم «پری دریایی» ساخته آنا ملیکیان را معرفی کرده است. ملیکیان در جشنواره ساندنس سال گذشته برای همین فیلم جایزه بهترین کارگردانی را به خانه برد. در میان کشورهای آسیایی هم از آثار کشورهای چین، ژاپن و حتی کره جنوبی فیلمهای قابل تاملی حاضر هستند. البته کره جنوبی با فیلم «تقاطع» وارد گود شده است که متهم به سرقت هنری است و قرار است اگر دادگاه علیه آن حکم صادر کرد کره جنوبی فیلم دیگری را معرفی کند. چین با مستندی درباره المپیک اخیر به نام «رویابافها» اسم خود را مطرح کرده است و ژاپن هم با فیلم «مرحومین» به کارگردانی یوجیرو تاکیتا در این بخش حاضر است. در ادامه اسامیدیگر فیلمها را مرور میکنیم؛
لباسهای مبدل (الجزایر)، لئونرا (آرژانتین)، انتقام (اتریش)، آها (بنگلادش)، الدورادو (بلژیک)، برف (بوسنی و هرزگوین)، آخرین توقف ۱۷۴ (برزیل)، Zift (بلژیک)، ضروریات زندگی (کانادا)، تونی مانرو (شیلی)، سگ، سگ را میخورد (کلمبیا)، پسر هیچ کس (کرواسی)، برادران کارامازوف (جمهوری چک)، جهان جدا افتاده (دانمارک)، اینجا بودم (استونی)، خانه پروانههای سیاه (فنلاند)، تصحیح (یونان)، پوست رنگی (هنگ کنگ)، ماجرای ایساکا (مجارستان)، ازدواج در شب روشن (ایسلند)، ستارهها روی زمین (هند)، والس با بشیر (اسرائیل)، کاپیتان ابورائد (اردن)، تنگری (قرقیزستان)، فقدان (لیتوانی)، شبهای عربی (لوکزامبورگ)، اهل تیتوس ولز هستم (مقدونیه)، Adieu Meres (مراکش)، دنیا و دسی (هلند)، اï، هورتون (نروژ)، نمک این دریا (فلسطین)، Ploning (فیلیپین)، حقهها (لهستان)، Aquele Querido Mگs de Agosto (پرتغال)، تنها سکوت باقی مانده است (رومانی)، سیاحت (صربستان)، جادوی من (سنگاپور)، عشقهای کور (اسلواکی)، صبحانه خروس (اسلوونی)، لحظههای جاودانی (سوئد)، دوست (سوئیس)، دماغه شماره ۷ (تایوان)، Matar a todos (اروگوئه) و مرگ شهرت (ونزوئلا).
در این میان اما اسکار را باید مراسمیدانست که بیشتر ناظر بر سیاستهایهالیوودی سینما است و همواره در بخشهای مختلف خود پرونده ویژه یی برای محصولات امریکایی و تولیدات داخلی باز میکند. در واقع اسکار فاقد وجه تجربه گرای جشنوارههای دیگر است و عموماً سعی میکند متاثر از سیاستهای خود سینمای داخل را بر سینمای خارج ارجح بداند. در میان جوایز اسکار جایزه بهترین فیلم خارجی زبان تنها عنوانی است که مستقیماً فیلمهای غیرامریکایی را نشانه میرود که اتفاقاً به دلیل تعدد کشورهای خارجی داوطلب و البته به دلیل محدودیت نامزدهای پنجگانه اش رقابت شدیدی برای کسب آن وجود دارد. البته جایزه بهترین فیلم خارجی زبان را باید جایزه یی دانست که به کشورهای سازنده فیلم اهدا میشود و فیلمسازان صرفاً به عنوان نماینده کشور خود در مراسم حضور مییایند. به همین دلیل فیلمها از سوی نهادهای دولتی سینمایی انتخاب و ارسال میشوند و در خود مراسم هم بیشتر از آنکه از فیلمسازان نام برده شود به کشور مربوطه اشاره میشود. در میان فیلمسازانی که فیلم شان در این بخش موفق به کسب جایزه شده است فلینی با چهار فیلم در صدر قرار دارد اما در عرف مراسم اسکار این جوایز متعلق به کشور ایتالیا محسوب میشوند که صرفاً به دست فلینی دریافت شده اند. بیشتر جوایزی هم که فیلمسازان به عنوان کارگردان بهترین فیلم خارجی زبان از مراسم کسب میکنند تحویل مقامات دولتی میشود و در موزههای هنری و سینمایی جای میگیرد. البته اعطای این جایزه به کشور سازنده گهگاه با حواشی سیاسی هم همراه شده است. به عنوان مثال عدم اجازه حضور به فیلم فلسطینی «دخالت الهی» در سال ۲۰۰۲ به این دلیل که کشور فلسطین توجیه قانونی ندارد جنجالهایی به پا کرد که البته در سال ۲۰۰۵ فیلم «اینک بهشت» به عنوان یک فیلم فلسطینی توانست به جمع پنج نامزد نهایی راه پیدا کند.
معمولاً دو سوم کشورهای جهان هر سال فیلمیرا به عنوان نماینده سینمای کشور خود به آکادمیاسکار معرفی میکنند و چون تنها پنج فیلم باید به عنوان نامزدهای نهایی معرفی شوند رقابت تنگاتنگی میان فیلمها به وجود میآید. این رقابت باعث شده است مسوولان آکادمیقوانین سفت و سختی برای فیلمهای معرفی شده وضع کنند و با جدیت زیادی پیگیر عملی شدن آنها باشند. مثلا ً هر فیلمیکه به عنوان نماینده معرفی میشود باید حداقل هفت روز در سینمایی در کشور سازنده به نمایش عمومیدرآمده باشد. به علاوه زبان انگلیسی باید جزء زبانهای اصلی فیلمها نباشد تا عنوان «فیلم خارجی» کاملاً بر آن اطلاق شود.
به لحاظ تاریخی و آماری بیشتر اسکارهای فیلم خارجی زبان به فیلمهای اروپایی تعلق گرفته اند (۵۰ جایزه از ۵۹ جایزه یی که تاکنون اهدا شده است) و شانس فیلمهای آسیایی و آفریقایی همواره کمتر از رقبای اروپایی خود بوده است. البته یکی از انتقادهایی که به بخش اسکار فیلمهای خارجی زبان وارد شده به همین موضوع برمیگردد؛ چطور میتوان فیلمیکم هزینه و مستقل از کشور کوچکی مانند ایسلند را با یک اثر پرهزینه مثلاً فرانسوی در یک رده رقابتی مورد ارزیابی قرار داد؟
ایران از ابتدای انقلاب تا سال ۱۳۷۳ فیلمیبه آکادمیعلوم و هنرهای سینمایی اسکار ارسال نکرد اما بعد از «زیر درختان زیتون» در سال ۷۳ روند ارسال جدی گرفته شد تا بخت حضور در چنین جشنواره معتبری از سینمای ایران سلب نشود. در سالهای گذشته از میان فیلمهای معرفی شده تنها یک بار فیلم «بچههای آسمان» به کارگردانی مجید مجیدی به فهرست پنج نامزد نهایی راه یافته است و بقیه فیلمها قافیه را به رقبای قدرتمند خود باخته اند. سال گذشته هیات انتخاب فیلم ایرانی تحت تاثیر مرگ رسول ملاقلی پور فیلم «میم مثل مادر» را به آکادمیمعرفی کردند که همان ابتدا مشخص بود نمیتواند در کنار آثار تحسین برانگیز سینمای دیگر کشورها حرفی برای گفتن داشته باشد. امسال اما با انتخاب فیلم «آواز گنجشکها» حداقل نسبت به سال گذشته بخت بیشتری برای ایران متصور است. مجیدی فیلمساز شناخته شده یی در مجامع جهانی محسوب میشود و فیلم اخیرش هم در جشنواره برلین نامزد بهترین فیلم شد؛ بازیگر نقش اول فیلم رضا ناجی جایزه بهترین بازیگر مرد را از جشنواره برلین به خانه برد و نام «آواز گنجشکها» در ماههای اخیر در فهرست فیلمهای بخش مسابقه چندین و چند جشنواره بوده است.
با این حال کشورهای دیگر هم در این کشمکش جشنواره یی بهترین فیلمهای خود را به آکادمی معرفی کرده اند که برخی از آنها مانند فیلم «کلاس» لورن کانته بخت بیشتری نسبت به بقیه دارند. «کلاس» در آخرین دوره جشنواره کن موفق به کسب نخل طلا شد و شهرت و اعتبار بیشتری نسبت به دیگر فیلمهای معرفی شده دارد. کانته همچنین با سه فیلم قبلی خود «منابع انسانی»، «وقت بیکاری» و «به سمت جنوب» حضور مستمری در جشنوارههای اروپایی و امریکایی داشته است و نسبت به دیگر اسامیموجود در فهرست فیلمهای معرفی شده حضور پررنگ تری دارد. در کنار وی میتوان از نوری بیگله جیلان و فیلم «سه میمون» محصول ترکیه هم نام برد که مانند فیلم کانته در جشنواره کن حضور داشت و اتفاقاً جایزه بهترین کارگردانی را هم به خانه برد. جیلان هم مانند کانته از فیلمسازان پیشرو کشور خود محسوب میشود و نامش بر دیگر اسامیحاضر در فهرست سایه انداخته است.
البته آکادمیبا انتخابهایی مانند «جاعلان / برنده سال قبل» و «کاتین / نامزد سال قبل» ثابت کرد متاثر از جو زمانه ترجیح میدهد فیلمهایی از جنس «کلاس» را به جشنوارههایی از جنس کن بسپارد و خود را سرگرم فیلمهای بزرگ با حرفهای بزرگ تر کند. از این نظر امسال فیلم مکزیکی «زندگی» محصول مکزیک به کارگردانی روبرتو اسنیدر که ظاهراً یکی از پرهزینه ترین فیلمهای تاریخ سینمای مکزیک است و داستانش حول محور نظامیگری و مفاهیمیهمچون قدرت و غرور دور میزند جزء فیلمهای خوش شانس تر قرار میگیرد.
در میان دیگر فیلمهای قابل اعتنای امسال میتوان از فیلم اپیزودیک و اقتباسی «گومورا» محصول ایتالیا به کارگردانی متیو گارونه نام برد که اتفاقاً «کلاس» و «سه میمون» در جشنواره کن هم حضور داشته اند. گارونه جزء فیلمسازان جوان و خوش آتیه سینمای ایتالیا محسوب میشود که با فیلمهای تحسین برانگیز «تاکسیدرمیست / ۲۰۰۲» و «نخستین عشق / ۲۰۰۴» توجهات زیادی به خود جلب کرد. از فیلم اسپانیایی «آفتاب گردانهای نابینا» به کارگردانی خوزه لوئیس کوئردا هم نباید غافل شد. کوئردا علاوه بر تهیه کنندگی سه فیلم از فیلمهای الخاندرو آمه نابار در جشنوارههای سینمایی چهره و نام شناخته شده یی دارد.
ظاهراً بازی ماریبل وردو هم یکی از نقاط قوت فیلم است که مورد تحسین منتقدان قرار گرفته است. علاوه بر فیلمهای فوق فیلم «عقدههای بادر مینهف» به کارگردانی اولی ادل را هم نباید فراموش کرد که در آلمان فروش قابل توجهی داشته است و به رویدادهای پیرامون یک گروه تروریستی در آلمان غربی دهه ۱۹۷۰ میپردازد. روسیه هم که سال گذشته با فیلم «۱۲» نیکیتا میخالکف در میان پنج فیلم نهایی قرار داشت امسال فیلم «پری دریایی» ساخته آنا ملیکیان را معرفی کرده است. ملیکیان در جشنواره ساندنس سال گذشته برای همین فیلم جایزه بهترین کارگردانی را به خانه برد. در میان کشورهای آسیایی هم از آثار کشورهای چین، ژاپن و حتی کره جنوبی فیلمهای قابل تاملی حاضر هستند. البته کره جنوبی با فیلم «تقاطع» وارد گود شده است که متهم به سرقت هنری است و قرار است اگر دادگاه علیه آن حکم صادر کرد کره جنوبی فیلم دیگری را معرفی کند. چین با مستندی درباره المپیک اخیر به نام «رویابافها» اسم خود را مطرح کرده است و ژاپن هم با فیلم «مرحومین» به کارگردانی یوجیرو تاکیتا در این بخش حاضر است. در ادامه اسامیدیگر فیلمها را مرور میکنیم؛
لباسهای مبدل (الجزایر)، لئونرا (آرژانتین)، انتقام (اتریش)، آها (بنگلادش)، الدورادو (بلژیک)، برف (بوسنی و هرزگوین)، آخرین توقف ۱۷۴ (برزیل)، Zift (بلژیک)، ضروریات زندگی (کانادا)، تونی مانرو (شیلی)، سگ، سگ را میخورد (کلمبیا)، پسر هیچ کس (کرواسی)، برادران کارامازوف (جمهوری چک)، جهان جدا افتاده (دانمارک)، اینجا بودم (استونی)، خانه پروانههای سیاه (فنلاند)، تصحیح (یونان)، پوست رنگی (هنگ کنگ)، ماجرای ایساکا (مجارستان)، ازدواج در شب روشن (ایسلند)، ستارهها روی زمین (هند)، والس با بشیر (اسرائیل)، کاپیتان ابورائد (اردن)، تنگری (قرقیزستان)، فقدان (لیتوانی)، شبهای عربی (لوکزامبورگ)، اهل تیتوس ولز هستم (مقدونیه)، Adieu Meres (مراکش)، دنیا و دسی (هلند)، اï، هورتون (نروژ)، نمک این دریا (فلسطین)، Ploning (فیلیپین)، حقهها (لهستان)، Aquele Querido Mگs de Agosto (پرتغال)، تنها سکوت باقی مانده است (رومانی)، سیاحت (صربستان)، جادوی من (سنگاپور)، عشقهای کور (اسلواکی)، صبحانه خروس (اسلوونی)، لحظههای جاودانی (سوئد)، دوست (سوئیس)، دماغه شماره ۷ (تایوان)، Matar a todos (اروگوئه) و مرگ شهرت (ونزوئلا).
مطالب مرتبط:
فقط سیمرغ میخواستم نه دیپلم افتخار
گزارش تصويرى: جديدترين فيلمهاى ستارگان هاليوود
گزارش تصويرى: جديدترين فيلمهاى ستارگان هاليوود
گردآورى: گروه فرهنگ و هنر سيمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: روزنامه اعتماد