هیفاء المنصور اولین فیلم بلند سینمایی در عربستان سعودی را کارگردانی کرد، اما برای انجام این کار با چالش‌های بزرگ روبرو بود.
فیلم هیفاء المنصور «وجده» (Wadjda) نام دارد که این عنوان از نام قهرمان فیلم گرفته شده و اولین فیلمی است که کاملا در عربستان سعودی و با حضور بازیگران سعودی ساخته شده است.
المنصور 39 ساله تا 30 سالگی برای یک کمپانی نفتی کار می‌کرد، اما بعد تصمیم گرفت کارش را رها کند و دنبال چیزی برود که همیشه دوستش داشت. پیش از آن او در دانشگاه آمریکایی‌ها در قاهره در رشته ادبیات تحصیل کرده بود.
خودش می‌گوید: «وقتی 30 ساله شدم، واقعا می‌خواستم حرف دلم را بزنم. مردم در عربستان سعودی به حرف زنان گوش نمی‌دهند. آن‌ها فقط منتظرند ببینند مردان چه می‌گویند. من عاشق سینما بودم و تصمیم گرفته بودم فیلمساز باشم.»
المنصور بعدها به استرالیا رفت تا در دانشگاه سیدنی در رشته کارگردانی و مطالعات سینمایی تحصیل کند. او سال 2009 تحصیلات خود را به پایان رساند. المنصور قبل از «وجده» سه فیلم کوتاه و یک مستند ساخته بود.
نسخه اولیه فیلمنامه «وجده» بخشی از پایان‌نامه او بود. المنصور فیلمنامه‌اش را به یک کنفرانس فیلم در ابوظبی ارائه داد. هیئت داوران به عنوان جایزه 100 هزار دلار به او داد تا همه چیز برای اینکه او اولین فیلمساز زن عربستان سعودی لقب بگیرد، فراهم شود.
«وجده» داستان یک دختر 10 ساله سعودی (با بازی وعد محمد) است که در جامعه‌ای سنتی در حومه ریاض بزرگ شده و آرزو دارد برای خودش یک دوچرخه داشته باشد، اما نمی‌تواند، چرا که از نگاه جامعه دوچرخه‌سواری دختران در انظار عمومی کار خوبی نیست.
داستان فیلم تا حدی یادآور «دزد دوچرخه» ویتوریو دسیکا یکی از معروف‌ترین فیلم‌های نئورالیستی سینمای ایتالیاست. اینجا هم مبنای داستان یک بچه و یک دوچرخه است. پدر و مادر وجده حاضر نیستند برای او دوچرخه بخرند. برای همین او ناچار است پول لازم برای خرید دوچرخه را خودش فراهم کند تا بتواند با دوستش عبدالله (با بازی عبدالرحمن الجهنی) مسابقه بدهد.
المنصور می‌گوید: «من خواهرزاده‌ای دارم که خیلی باهوش است و همیشه دنبال تجربه‌های جدید است، اما خانواده‌ای سنتی دارد که می‌خواستند او هم مانند دیگران همیشه در خانه بماند. داستان «وجده» را از روی او نوشتم.»
او ادامه می‌دهد: «کارهای بیرون خانه مانند دوچرخه‌سواری برای دختران مجاز نیست. البته این کار دقیقا خلاف قانون نیست، اما دردسرساز است.»
المنصور امیدوار است «وجده» بتواند نوع نگاه هم به زنان و هم به سینما را در عربستان سعودی عوض کند. «امیدوارم این فیلم دختران را تشویق کند فیلمساز شوند. اگر این اتفاق بیفتد برایم باعث افتخار خواهد بود.»
طبعا تولید «وجده» تجربه ساده‌ای برای المنصور نبود. حتی بعضی‌ها او را تهدید به مرگ کردند. هرچند خودش می‌گوید به این مسئله اهمیت نمی‌دهد. «خیلی از افراد شاغل در رسانه در عربستان تهدید به مرگ می‌شوند.»
المنصور که دو فرزند کوچک دارد، برای رسیدن به آرزویش از پدر و مادرش کمک گرفت.
پدرش یک شاعر با دیدگاه‌های لیبرال بود، چیزی که در شهر کوچک آن‌ها نایاب بود. المنصور یادش می‌آید که دوران کودکی و نوجوانی او با خواندن کتاب‌های آگاتا کریستی و دیدن فیلم‌هایی که پدرش از یک مغازه فروش نوارهای ویدیویی می‌گرفت، سپری شد. «پدر هر فیلمی می‌آورد می‌دیدم، از بروس لی گرفته تا جکی چان.»
او ادامه می‌دهد: «پدر و مادر من هر دو اهل شهرهایی کوچک بودند، اما همیشه اعتقاد داشتند که باید به دخترانشان اجازه بدهند کاری را که دوست دارند انجام بدهند. پدران در عربستان از این نظر خیلی تحت فشار هستند، اما پدر من گوش به این حرف‌ها نمی‌داد.»
سه سال طول کشید تا المنصور حمایت لازم برای ساخت اولین فیلم بلندش را به دست آورد. «وجده» تولید مشترک عربستان سعودی و آلمان است. شرکت «ریزر فیلم پروداکشنز» در آلمان و «روتانا استودیوز» متعلق به ولید بن طلال شاهزاده سعودی این فیلم را تهیه کردند.
المنصور دوست داشت با یک شرکت فیلمسازی اروپایی کار کند تا خیالش بابت پخش جهانی فیلم راحت باشد.
زمانی که المنصور در عربستان بود، فیلم‌هایی را که دوست داشت ببیند به صورت دی‌وی‌دی از یک مغازه می‌خرید. او مجبور بود راننده‌اش را به مغازه بفرستد، چرا که زنان نمی‌توانستند شخصا فیلم‌ها را خریداری کنند.
او می‌گوید: «هیچ چیز نمی‌توانست مانع فیلم دیدن من شود، اما می‌خواستم به آن‌ها نشان بدهم که نباید با ما این طوری رفتار کنند.»
المنصور برای فیلمبرداری در کشوری با چنین محدودیت‌هایی برای فیلمبرداری و انتخاب گروه بازیگری با چالش‌های متعدد مواجه بود. «انتخاب بازیگر زن در عربستان تقریبا غیرممکن است. سخت می‌توان زنی را پیدا کرد که بخواهد اصول تعریف‌شده را کنار بزند و مقابل دوربین برود.»
در نهایت ریم عبدالله یکی از معروف‌ترین بازیگران تلویزیون عربستان برای نقش الأم، مادر وجده انتخاب شد و المنصور در آخرین لحظه توانست وعد محمد را برای بازی در نقش وجده پیدا کند. وعد محمد 12 ساله که متولد ریاض و بزرگ‌شده در این شهر است، در نقش اصلی فیلم حضوری تماشایی دارد.
المنصور می‌گوید: «انتخاب بازیگر نقش وجده خیلی طول کشید. نمی‌توانستیم برای تست بازیگری آگهی بدهیم. برای همین ناچار بودیم به شنیده‌ها تکیه کنیم. سراسر کشور را کشور را گشتیم تا بالاخره یک هفته پیش از شروع فیلمبرداری بازیگر مناسب را پیدا کردیم.»
مرحله فیلمبرداری هم برای گروه سازنده که تلفیقی از سعودی‌ها و آلمانی‌ها بودند بسیار دشوار بود و آن‌ها برای انجام کار با مقاومت‌هایی روبرو شدند.
المنصور می‌گوید: «عربستان جای آسانی برای کار کردن نیست. در خیلی لوکیشن‌ها مردم برخوردی خصمانه داشتند و تا دوربین را می‌دیدند واکنش نشان می‌دادند.»
او چاره‌ای نداشت جز اینکه در بعضی محله‌ها از درون یک ون و با واکی‌تاکی صحنه‌ها را کارگردانی کند.
المنصور بعضی صحنه‌های فیلم را از درون یک ون و با واکی‌تاکی کارگردانی کرد
المنصور پارسال داور جشنواره فیلم سعودی بود که روتانا استودیوز برگزار می‌کند، اما در مجموع فیلم‌ها در این کشور از تلویزیون پخش می‌شوند، برای اینکه نمایش آن‌ها در سالن‌های سینما مجاز نیست. دو سال پیش برگزاری جشنواره فیلم جده به دستور وزارت کشور عربستان در آخرین لحظه لغو شد.
روتانا استودیوز سال 2006 فیلمی با عنوان «حالت چطوره؟» تولید کرد که آن زمان از آن به عنوان اولین فیلم بلند عربستان سعودی یاد شد. هرچند آن فیلم عملا در دبی فیلمبرداری شد.
نقش شاهزاده ولید بن طلال - که مجله فوربس از او به عنوان ثروتمندترین مرد عربستان و یکی از ثروتمندترین افراد جهان یاد می‌کند - در روتانا استودیوز نشان می‌دهد که سینما به زودی در عربستان مورد قبول واقع خواهد شد.
انتخاب «وجده» به عنوان نماینده عربستان سعودی در بخش فیلم خارجی‌زبان جوایز اسکار 2014 این مسئله را تایید می‌کند، هرچند نگاه آشکارا انتقادی فیلم نسبت به وضعیت سیاسی و اجتماعی عربستان و محدودیت‌های زنان و دختران در این کشور چه در محافل عمومی و چه در مدارس قابل انکار نیست.
در صحنه‌ای از فیلم، مدیر دبیرستان وجده (با بازی عهد کامل)، وقتی او و دوستش خنده‌کنان از خیابان وارد حیاط مدرسه می‌شوند، به آن‌ها می‌گوید: «اگر یک مرد صدایتان را بشنود، چی؟»
با این حال، سپتامبر پیش سلطان البازی رئیس جامعه فرهنگ و هنر عربستان سعودی که «وجده» را به نمایندگی از این کشور به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی معرفی کرد، گفت: «ما بسیار به این فیلم افتخار می‌کنیم که نماینده معتبر کشور و فرهنگ ما است و خرسندیم که مضامین و داستان فیلم فراتر از مرزها، با تماشاگران ارتباط برقرار کرده است.»
«وجده» اولین بار در دنیا پارسال در جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و با استقبال منتقدان روبرو شد. فیلم المنصور پس از نمایش در ونیز در جشنواره‌های سینمایی مختلف مانند تلوراید، روتردام، بلگراد، سیدنی، لس آنجلس، کارلووی واری، فرایبورگ و دبی روی پرده رفت و در بسیاری از کشورهای اروپایی هم نمایش داده شده است.
منتقدان هم از فیلم استقبال کرده‌اند. متوسط نمره این فیلم در وبسایت راتن توماتوز که فیلم‌ها را بر مبنای نقدهای نوشته‌شده ارزیابی می‌کند، از 10 عدد 8.2 است. «وجده» در وبسایت متاکریتیک هم از 100 نمره 81 دریافت کرده است.
شرکت سونی پیکچرز کلسیکس که تجربه‌ای موفق در توزیع فیلم‌های خارجی‌زبان دارد، پخش‌کننده این فیلم در ایالات متحده است.
فیلم هیفاء المنصور «وجده» (Wadjda) نام دارد که این عنوان از نام قهرمان فیلم گرفته شده و اولین فیلمی است که کاملا در عربستان سعودی و با حضور بازیگران سعودی ساخته شده است.
المنصور 39 ساله تا 30 سالگی برای یک کمپانی نفتی کار می‌کرد، اما بعد تصمیم گرفت کارش را رها کند و دنبال چیزی برود که همیشه دوستش داشت. پیش از آن او در دانشگاه آمریکایی‌ها در قاهره در رشته ادبیات تحصیل کرده بود.
خودش می‌گوید: «وقتی 30 ساله شدم، واقعا می‌خواستم حرف دلم را بزنم. مردم در عربستان سعودی به حرف زنان گوش نمی‌دهند. آن‌ها فقط منتظرند ببینند مردان چه می‌گویند. من عاشق سینما بودم و تصمیم گرفته بودم فیلمساز باشم.»
المنصور بعدها به استرالیا رفت تا در دانشگاه سیدنی در رشته کارگردانی و مطالعات سینمایی تحصیل کند. او سال 2009 تحصیلات خود را به پایان رساند. المنصور قبل از «وجده» سه فیلم کوتاه و یک مستند ساخته بود.
نسخه اولیه فیلمنامه «وجده» بخشی از پایان‌نامه او بود. المنصور فیلمنامه‌اش را به یک کنفرانس فیلم در ابوظبی ارائه داد. هیئت داوران به عنوان جایزه 100 هزار دلار به او داد تا همه چیز برای اینکه او اولین فیلمساز زن عربستان سعودی لقب بگیرد، فراهم شود.
«وجده» داستان یک دختر 10 ساله سعودی (با بازی وعد محمد) است که در جامعه‌ای سنتی در حومه ریاض بزرگ شده و آرزو دارد برای خودش یک دوچرخه داشته باشد، اما نمی‌تواند، چرا که از نگاه جامعه دوچرخه‌سواری دختران در انظار عمومی کار خوبی نیست.
داستان فیلم تا حدی یادآور «دزد دوچرخه» ویتوریو دسیکا یکی از معروف‌ترین فیلم‌های نئورالیستی سینمای ایتالیاست. اینجا هم مبنای داستان یک بچه و یک دوچرخه است. پدر و مادر وجده حاضر نیستند برای او دوچرخه بخرند. برای همین او ناچار است پول لازم برای خرید دوچرخه را خودش فراهم کند تا بتواند با دوستش عبدالله (با بازی عبدالرحمن الجهنی) مسابقه بدهد.
المنصور می‌گوید: «من خواهرزاده‌ای دارم که خیلی باهوش است و همیشه دنبال تجربه‌های جدید است، اما خانواده‌ای سنتی دارد که می‌خواستند او هم مانند دیگران همیشه در خانه بماند. داستان «وجده» را از روی او نوشتم.»
او ادامه می‌دهد: «کارهای بیرون خانه مانند دوچرخه‌سواری برای دختران مجاز نیست. البته این کار دقیقا خلاف قانون نیست، اما دردسرساز است.»
المنصور امیدوار است «وجده» بتواند نوع نگاه هم به زنان و هم به سینما را در عربستان سعودی عوض کند. «امیدوارم این فیلم دختران را تشویق کند فیلمساز شوند. اگر این اتفاق بیفتد برایم باعث افتخار خواهد بود.»
طبعا تولید «وجده» تجربه ساده‌ای برای المنصور نبود. حتی بعضی‌ها او را تهدید به مرگ کردند. هرچند خودش می‌گوید به این مسئله اهمیت نمی‌دهد. «خیلی از افراد شاغل در رسانه در عربستان تهدید به مرگ می‌شوند.»
المنصور که دو فرزند کوچک دارد، برای رسیدن به آرزویش از پدر و مادرش کمک گرفت.
پدرش یک شاعر با دیدگاه‌های لیبرال بود، چیزی که در شهر کوچک آن‌ها نایاب بود. المنصور یادش می‌آید که دوران کودکی و نوجوانی او با خواندن کتاب‌های آگاتا کریستی و دیدن فیلم‌هایی که پدرش از یک مغازه فروش نوارهای ویدیویی می‌گرفت، سپری شد. «پدر هر فیلمی می‌آورد می‌دیدم، از بروس لی گرفته تا جکی چان.»
او ادامه می‌دهد: «پدر و مادر من هر دو اهل شهرهایی کوچک بودند، اما همیشه اعتقاد داشتند که باید به دخترانشان اجازه بدهند کاری را که دوست دارند انجام بدهند. پدران در عربستان از این نظر خیلی تحت فشار هستند، اما پدر من گوش به این حرف‌ها نمی‌داد.»
سه سال طول کشید تا المنصور حمایت لازم برای ساخت اولین فیلم بلندش را به دست آورد. «وجده» تولید مشترک عربستان سعودی و آلمان است. شرکت «ریزر فیلم پروداکشنز» در آلمان و «روتانا استودیوز» متعلق به ولید بن طلال شاهزاده سعودی این فیلم را تهیه کردند.
المنصور دوست داشت با یک شرکت فیلمسازی اروپایی کار کند تا خیالش بابت پخش جهانی فیلم راحت باشد.
زمانی که المنصور در عربستان بود، فیلم‌هایی را که دوست داشت ببیند به صورت دی‌وی‌دی از یک مغازه می‌خرید. او مجبور بود راننده‌اش را به مغازه بفرستد، چرا که زنان نمی‌توانستند شخصا فیلم‌ها را خریداری کنند.
او می‌گوید: «هیچ چیز نمی‌توانست مانع فیلم دیدن من شود، اما می‌خواستم به آن‌ها نشان بدهم که نباید با ما این طوری رفتار کنند.»
المنصور برای فیلمبرداری در کشوری با چنین محدودیت‌هایی برای فیلمبرداری و انتخاب گروه بازیگری با چالش‌های متعدد مواجه بود. «انتخاب بازیگر زن در عربستان تقریبا غیرممکن است. سخت می‌توان زنی را پیدا کرد که بخواهد اصول تعریف‌شده را کنار بزند و مقابل دوربین برود.»
در نهایت ریم عبدالله یکی از معروف‌ترین بازیگران تلویزیون عربستان برای نقش الأم، مادر وجده انتخاب شد و المنصور در آخرین لحظه توانست وعد محمد را برای بازی در نقش وجده پیدا کند. وعد محمد 12 ساله که متولد ریاض و بزرگ‌شده در این شهر است، در نقش اصلی فیلم حضوری تماشایی دارد.
المنصور می‌گوید: «انتخاب بازیگر نقش وجده خیلی طول کشید. نمی‌توانستیم برای تست بازیگری آگهی بدهیم. برای همین ناچار بودیم به شنیده‌ها تکیه کنیم. سراسر کشور را کشور را گشتیم تا بالاخره یک هفته پیش از شروع فیلمبرداری بازیگر مناسب را پیدا کردیم.»
مرحله فیلمبرداری هم برای گروه سازنده که تلفیقی از سعودی‌ها و آلمانی‌ها بودند بسیار دشوار بود و آن‌ها برای انجام کار با مقاومت‌هایی روبرو شدند.
المنصور می‌گوید: «عربستان جای آسانی برای کار کردن نیست. در خیلی لوکیشن‌ها مردم برخوردی خصمانه داشتند و تا دوربین را می‌دیدند واکنش نشان می‌دادند.»
او چاره‌ای نداشت جز اینکه در بعضی محله‌ها از درون یک ون و با واکی‌تاکی صحنه‌ها را کارگردانی کند.
المنصور بعضی صحنه‌های فیلم را از درون یک ون و با واکی‌تاکی کارگردانی کرد
المنصور پارسال داور جشنواره فیلم سعودی بود که روتانا استودیوز برگزار می‌کند، اما در مجموع فیلم‌ها در این کشور از تلویزیون پخش می‌شوند، برای اینکه نمایش آن‌ها در سالن‌های سینما مجاز نیست. دو سال پیش برگزاری جشنواره فیلم جده به دستور وزارت کشور عربستان در آخرین لحظه لغو شد.
روتانا استودیوز سال 2006 فیلمی با عنوان «حالت چطوره؟» تولید کرد که آن زمان از آن به عنوان اولین فیلم بلند عربستان سعودی یاد شد. هرچند آن فیلم عملا در دبی فیلمبرداری شد.
نقش شاهزاده ولید بن طلال - که مجله فوربس از او به عنوان ثروتمندترین مرد عربستان و یکی از ثروتمندترین افراد جهان یاد می‌کند - در روتانا استودیوز نشان می‌دهد که سینما به زودی در عربستان مورد قبول واقع خواهد شد.
انتخاب «وجده» به عنوان نماینده عربستان سعودی در بخش فیلم خارجی‌زبان جوایز اسکار 2014 این مسئله را تایید می‌کند، هرچند نگاه آشکارا انتقادی فیلم نسبت به وضعیت سیاسی و اجتماعی عربستان و محدودیت‌های زنان و دختران در این کشور چه در محافل عمومی و چه در مدارس قابل انکار نیست.
در صحنه‌ای از فیلم، مدیر دبیرستان وجده (با بازی عهد کامل)، وقتی او و دوستش خنده‌کنان از خیابان وارد حیاط مدرسه می‌شوند، به آن‌ها می‌گوید: «اگر یک مرد صدایتان را بشنود، چی؟»
با این حال، سپتامبر پیش سلطان البازی رئیس جامعه فرهنگ و هنر عربستان سعودی که «وجده» را به نمایندگی از این کشور به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی معرفی کرد، گفت: «ما بسیار به این فیلم افتخار می‌کنیم که نماینده معتبر کشور و فرهنگ ما است و خرسندیم که مضامین و داستان فیلم فراتر از مرزها، با تماشاگران ارتباط برقرار کرده است.»
«وجده» اولین بار در دنیا پارسال در جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و با استقبال منتقدان روبرو شد. فیلم المنصور پس از نمایش در ونیز در جشنواره‌های سینمایی مختلف مانند تلوراید، روتردام، بلگراد، سیدنی، لس آنجلس، کارلووی واری، فرایبورگ و دبی روی پرده رفت و در بسیاری از کشورهای اروپایی هم نمایش داده شده است.
منتقدان هم از فیلم استقبال کرده‌اند. متوسط نمره این فیلم در وبسایت راتن توماتوز که فیلم‌ها را بر مبنای نقدهای نوشته‌شده ارزیابی می‌کند، از 10 عدد 8.2 است. «وجده» در وبسایت متاکریتیک هم از 100 نمره 81 دریافت کرده است.
شرکت سونی پیکچرز کلسیکس که تجربه‌ای موفق در توزیع فیلم‌های خارجی‌زبان دارد، پخش‌کننده این فیلم در ایالات متحده است.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: khabaronline.ir
مطالب پیشنهادی:
عکس‌های بازیگران ایرانی «ماهی و گربه» در جشنواره فیلم دبی
آخرین عکس‌های عسل بدیعی در آخرین فیلم‌اش
پیمان معادی: یا حضرت عباس! «مدونا» را کجای دلم بگذارم؟!
جزیره‌ای که هم یادآور «یانگوم» است و هم «خانواده دکتر ارنست» + تصاویر
پیمان معادی: یا حضرت عباس! «مدونا» را کجای دلم بگذارم؟!
جزیره‌ای که هم یادآور «یانگوم» است و هم «خانواده دکتر ارنست» + تصاویر
گریم عجیب و باورنکردنی مصطفی زمانی در فیلم پریناز +تصاویر