بررسی ابهامات در مورد علت و اهداف راهیابی فیلم هجوم به جشنواره تدی
ماجرای حضور فیلم هنر و تجربه ای «هجوم» شهرام مکری از سیاستگزاران گروه دولتی هنر و تجربه در بخش همجنسگرایانه «تدی» برلین با جوابیه ای از هنر و تجربه که «تدی» را ویژه آثار مبتنی بر همبستگی دانسته بود(!!) امتداد یافت؛ جوابیه ای عجیب و غریب که مشخص نشد چگونه LGBT topics یعنی عبارتی که ناظر به لزبین‌ها، گی‌ها، بایسکسوالها و ترنس‌هاست را با معنای برابری توصیف کرده است؟
عطف به آن جوابیه مناقشه برانگیز که باعث طرح پرسشهایی تازه تر درباره چرایی حضور «هجوم» در بخش همجنسگرایانه برلین شد گزارشی منتشر شد درباره حذف گفتگویی از کارگردان «هجوم» از یوتیوب که در آن یکی از دلایل عدم راه یابی فیلمش به جشنواره سی و پنجم را همین شائبه های همجنسگرایانه دانسته است. استعلامی هم از دست اندرکاران تدی برلین درباره چرایی حضور «هجوم» در این بخش همجنسگرایانه انجام شده! در جوابیه تدی هم تأکید شده بر این امر که اگر این فیلم دارای نشانه های همجنسگرایانه نبود نمی توانست میان ۳۰ فیلم نهایی جایی پیدا کند.
در این گزارش آمده است:
گزارش روز یکشنبه جام‌جم درباره نامزدی فیلم «هجوم» به کارگردانی شهرام مکری در یک بخش غیراخلاقی از جشنواره فیلم برلین، واکنش گروه هنر و تجربه سازمان سینمایی را در پی داشت. فیلم «هجوم» سال گذشته با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ساخته و سپس در بخش هنر و تجربه، که مکری خود یکی از مدیران آن است، به نمایش درآمد.
اگرچه در این گزارش تلاش شده است تا با رسانه‌ای کردن حضور فیلمی با محتوای غیراخلاقی به عنوان نماینده ایران در جشنواره برلین، نسبت به پیامدهای عدم نظارت صحیح بر روند صدور مجوز و صرف منابع سازمان سینمایی هشدار دهد و به اصلاح روندها کمک کند، اما انتشار شبه‌جوابیه‌ای از سوی گروه هنر و تجربه، وابسته به سازمان سینمایی در دیگر رسانه‌ها، این نگرانی را ایجاد کرده که دست‌اندرکاران این نهاد مهم فرهنگی نسبت به اهمیت وظایف خود غافل باشند.
در ادامه، نکات مطرح شده در جوابیه روابط عمومی گروه هنر و تجربه و سپس توضیحات تکمیلی گزارش جام جم در خصوص هر یک از آنها را می‌خوانید:
- جشنواره برلین بخشی با عنوان «تدی» ندارد که کسی متقاضی شرکت در آن بخش باشد یا فیلمی برای نمایش در چنین بخشی انتخاب شود. برلین ۹بخش رسمی دارد، اما مثل بسیاری از جشنواره‌های دنیا، نهادهای گوناگونی در حاشیه جشنواره برلین با هیأت‌های داوری مستقل، فیلم‌های برگزیده خود را از میان مجموع فیلم‌های بخش‌های مختلف انتخاب و معرفی می‌کنند. تدی هم یکی از ۱۸ نهادی است که در حاشیه جشنواره برلین جایزه می‌دهند.
جام‌جم_ سایت اینترنتی جشنواره فیلم برلین درباره جایزه تدی نوشته است:
«جایزه فیلم همجنسگرایی مرد و زن با عنوان «تدی»، یکی از جوایز رسمی جشنواره فیلم برلین است. این جایزه در سال ۱۹۹۲ به طور رسمی به جشنواره فیلم برلین پیوست.»
شاید مساله استقلال هیات داوران جایزه تدی باعث فهم اشتباه تنظیم‌کنندگان جوابیه شده است.
در صفحه رسمی ویکیپدیا جایزه تدی می‌خوانیم:
«استقلال هیات داوران این جایزه که در چارچوب جشنواره برلین اعطا می‌شود، به آن معناست که آنها توسط کمیته جشنواره فیلم برلین انتخاب نمی‌شوند. بلکه عمده داوران جایزه تدی سازمان‌دهندگان جشنواره‌های فیلم همجنسگرایی مرد و زن هستند که تمامی فیلم‌های جشنواره برلین را تماشا می‌کنند و سپس فهرستی از فیلم‌هایی که محتوای مرتبط با LGBT داشته‌اند را نامزد جایزه تدی می‌کنند.»
- جایزه تدی طبق نوشته سایت جشنواره و اعلام اعطاکنندگان این جایزه (…) به فیلم‌هایی داده می‌شود که حاوی مفاهیمی همچون مدارا، پذیرش، همبستگی و برابری در جامعه باشند. سوءتفاهم ـ یا سوءاستفاده ـ از کلمهqueer به وجود آمده است (…) خیلی‌ها که با مقوله زبان آشنایی یا سروکار دارند، می‌دانند که زبان انگلیسی زبانی زنده و زایاست که مدام از دل آن، مفاهیم و کلمات و تعبیرهای تازه‌ای ـ حتی با رویکرد طنزآمیز و کنایی ـ به وجود می‌آید. (اتفاقی که در زبان فارسی هم می‌افتد.) Queer هم یکی از آن کلمات است که در برخی از مکالمات و متن‌ها به معنای همجنس‌خواهی از آن استفاده شده اما در بیانیه جایزه تدی اشاره‌ای به این کاربرد استفاده از چنین کلمه‌ای نشده است. البته که در مواردی جایزه تدی به آن جور فیلم‌ها هم داده شده است.
جام‌جم_ کلمه Queer در قرن شانزدهم میلادی به معنای «عجیب و غریب»، «غیرعادی» و… به کار می‌رفته است اما از اواخر قرن نوزدهم این کلمه در معنای انحرافات جنسی و برای اشاره به مردان و زنان همجنس‌گرا به کار گرفته شد. در قرن بیستم دامنه استفاده از این اصطلاح گسترش یافت و به تمامی انواع انحرافات جنسی اطلاق شد. به نظر می‌رسد صادرکنندگان بیانیه گروه هنر و تجربه به یک لغت‌نامه قرن هجدهمی مراجعه کرده‌اند و نمی‌دانند که از اواخر قرن نوزدهم کلمه Queer به عنوان اصطلاحی برای ارجاع به تمامی انواع انحرافات جنسی به کار می‌رود. با این حال به نظر می‌رسد دیدگاه دوستان سازمان سینمایی به دیدگاه گروه‌های مروج انحرافات جنسی موسوم به LGBT (همجنس‌گرایان مرد و زن، دوجنس‌گرا و تراجنس‌ها) نزدیک‌تر است. زیرا این گروه‌ها از جمله افرادی هستند که به کاربرد کلمه Queer که برای توصیف منحرفان جنسی اعتراض می‌کنند.
در بخشی از صفحه ویکیپدیای جایزه تدی نیز می‌خوانیم:
«جایزه تدی یک جایزه فیلم بین‌المللی برای فیلم‌هایی با موضوعات مرتبط باLGBT (همجنسگرایی زن و مرد، دوجنس گراها و تراجنس‌ها) است.»
صادرکنندگان بیانیه مذکور شاید مجبور شوند تاریخچه شکل‌گیری جایزه تدی را نیز تکذیب کنند؛ سال ۱۹۸۷ دو فیلمساز آلمانی هیاتی از داوران را با عنوان «انجمن بین‌المللی جشنواره فیلم همجنس‌گرایان مرد و زن» تشکیل دادند تا به فیلم‌های مروج LGBT جایزه دهند. این جایزه در سال ۱۹۹۲ به‌طور رسمی به جشنواره فیلم برلین پیوست و از سال ۱۹۹۷ نیز جایزه‌های آن با عنوان جایزه تدی به فیلم‌های مروج همجنسگرایی اعطا شد.
اگر مسئولان هنر و تجربه تنها یک بار به سایت رسمی جایزه تدی نیز مراجعه می‌کردند، می‌توانستند ماهیت و اهداف این جایزه را دریابند.
اهداف اعطای جایزه تدی به این شرح اعلام شده است:
«حمایت مالی و غیرمالی از پروژه‌های فیلم همجنسگرایی مرد و زن است که محتوای آنها به تحمل و پذیرش این گرایشات جنسی در جامعه کمک می‌کند، تاکید بر اهمیت اجتماعی جوایز فیلم همجنسگرایی مرد و زن در سطح ملی و بین‌المللی»
از همه این‌ها گذشته، اصلا در نهایت بدبینی چنین تصور کنیم که چند نفر، یا یک منتقد خارجی، از یک فیلم ایرانی تعبیری کرده که ما دوست نداریم. آیا باید با تعبیر کسی فیلمی یا نهادی را محکوم کرد؟ بیش از ۳۰ سال است که فیلم‌های ایرانی به خارج از کشور می‌روند، جایزه‌های مختلف می‌گیرند و منتقدان خارجی درباره‌شان نقد می‌نویسند و در مواردی از آنها تعبیرهای عجیب و غریب می‌کنند؛ تعبیرهایی که هموطنان نگران، از همین زاویه «کوییری!» (به معنای عجیب و غریبش البته) با آن مفاهیم مشکل دارند. آیا باید فیلمساز یا نهادی را بابت تعبیر آدمی در یک جای دیگر دنیا گوشه رینگ انداخت؟ با این استدلال می‌شود از فیلم‌های ارزشی هم تعبیرهای عجیب و غریب کرد. همچنان که زمانی منتقدی خارجی در تفسیرش از یک فیلم ایرانی که خواهر و برادر خردسال به دلیل فقر یک جفت کفش‌شان را به نوبت به پا می‌کنند تعبیر به رابطه‌ای نامتعارف میان آنها کرده بود. یا اصلا می‌شود کلی از این تعبیرها از ذهن‌های بیمار و مسأله‌دار استخراج کرد (…) نکته این است که در میان این همه نقد و نظر که درباره فیلم «هجوم» با آغاز نمایشش در ایران شده، کسی در داخل به چنین تعبیری نرسیده، اما حالا گروهی آویخته‌اند به جایزه تدی و تعبیر غلط‌شان از یک کلمه. همین عده در موقع لزوم، مخالفان خود را ملامت می‌کنند که چرا تحت تأثیر القائات خارجی‌ها هستند و تسلیم برداشت‌ها و تعبیرهای آنها می‌شوند؟ اما انگار، اگر منافع جناحی ایجاب کند، ایرادی ندارد که از همان تعبیرها علیه رقیبان استفاده شود!
هرچند به نظر می‌رسد، نظر نویسندگان جوابیه هنروتجربه حین نوشتن آن و پاراگراف به پاراگراف متحول شده و در انتها به این نتیجه رسیده‌اند که محتوای غیراخلاقی فیلم هجوم تنها برداشت آزاد و «القائات خارجی‌ها»ست، اما باید با نهایت تاسف آنها را به گفت‌وگوی تصویری ۳۰ دقیقه‌ای آقای مکری با سازمان‌دهندگان جشنواره فیلم برلین و جایزه تدی ارجاع دهیم که ایشان به‌صراحت به وجود مضامین همجنسگرایانه اعتراف می‌کنند و توضیح می‌دهند:
«سال قبل می‌خواستیم فیلم را در جشنواره فیلم فجر نمایش دهیم، اما به خاطر همین مورد جنسیتی که در فیلم وجود داشت نتوانستیم این کار را انجام دهیم چون برای آنها موضوع حساسی بود. البته این مساله فقط برای مسئولان دولتی ایران تابو نیست، بلکه برای مردم و جامعه هم تابوست و نمی‌شود راحت سراغش رفت.»
مکری در ادامه و در پاسخ به این سوال که چگونه توانسته فیلمی درباره همجنسگرایی را در ایران بسازد و مجوز دریافت کند می‌گوید:
«در یک ساعت اول فیلم شخصیت نگار دارد نقش سامان را بازی می‌کند، اما چون دختر است و دارد نقش یک پسر را بازی می‌کند از آن تیزی مساله جنسی برای دولت ما کم می‌کند و اگر آنجا یک پسر بود و آن دیالوگ‌ها گفته می‌شد که مثلا «دوستت دارم»، قطعا نمی‌توانست از سانسور فرار کند.»
ماجرای فیلم «هجوم» محتوای غیراخلاقی آن، دریافت مجوز و حضور آن به عنوان یک نماینده سینمای ایران در بخشی غیراخلاقی از یکی از بزرگ‌ترین جشنواره‌های فیلم دنیا به اندازه کافی عجیب و حیرت‌انگیز است. با این حال، واکنش شتاب‌زده سازمان سینمایی به گزارش جام‌جم و حواشی بعدی آن، ماجرا را جالب‌تر و البته تاسف‌بارتر نیز کرد! زمانی که مشغول تنظیم این گزارش بودیم متوجه شدیم ویدئوی گفت‌وگوی مکری با جشنواره تدی که در آن، برخلاف ادعای جوابیه گروه هنر و تجربه، کارگردان هجوم به محتوای همجنسگرایانه فیلم خود اذعان می‌کند، از دسترس خارج شد! کمی بعد خبر اظهارات مکری در حاشیه جشنواره فیلم «ایف استانبول» و واکنش او به خبر جام‌جم منتشر شد که او برخلاف اظهاراتش در آلمان، وجود مضامین غیراخلاقی در هجوم را تکذیب‌کرده و به پیروی از جوابیه گروه هنر و تجربه آن را برداشت خارجی‌ها خوانده است!
با این حال برای بررسی دقیق‌تر موضوع و کمک به سازمان سینمایی با روابط عمومی جایزه تدی تماس گرفتیم و از آنها پرسیدیم، با وجود آن‌که برخی می‌گویند، فیلم هجوم فاقد مضمون صریح همجنسگرایانه است، چرا هجوم را وارد این بخش غیراخلاقی کردید؟»
پاسخ روابط عمومی جایزه تدی به سوال جام‌جم را بخوانید:
نه، این درست نیست! اگر این‌طور بود (فیلم فاقد مضامین صریح همجنسگرایانه بود) نمی‌توانست از میان ۴۰۰۰ فیلم ثبت‌نامی، وارد فهرست ۳۰ فیلم منتخب شود. همه فیلم‌هایی که از میان هزاران فیلم رقیب برای ورود به برنامه رسمی جشنواره انتخاب شدند، از نظر ما برنده جایزه هستند.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: cinemajournal.ir/jamejamonline.ir