«رستاک» پلی میان اقوام ایرانی

در دوره ای که موسیقی نواحی نتوانسته از فرهنگ شنیداری منطقه خود عبور کند، گروه موسیقی رستاک با متمرکز شدن روی موسیقی محلی به یک گروه شناخته شده موسیقی نواحی بدل شد. سادگی مستتر در موسیقی نواحی با تنظیمات خوب گروه رستاک توانست توجه قشرهای زیادی را به موسیقی محلی جلب کند. در روزهای شلوغ و پرکار قبل از انتشار آلبوم جدید گروه رستاک توانستیم دقایقی با سرپرست گروه سیامک سپهری به گفت وگو بنشینیم. البته بهانه گفت وگوی ما حضور گروه رستاک در جشنواره بود، اما صحبت مان بیشتر به سمت جزییات آلبوم «سرنای نوروز» رفت؛ از نوع سازبندی و نتظیمات جدید و پرداختن به موسیقی های نوروزی نواحی مختلف گرفته تا استفاده از سازهای محلی کمتر شناخته شده... .
   

به نظرم پرداختن رستاک به موسیقی اکثر نواحی ایران خیلی در موفقیتش نقش داشته است. آیا قرار است از این به بعد هم فعالیت های شما این جامعیت را در بربگیرد یا ممکن است روی موسیقی نواحی خاصی بیشتر متمرکز شوید؟

به نظرم هرچقدر بیشتر وارد فرهنگ شنیداری ایران شوید، متوجه می شوید تا چه اندازه فضاهای شنیداری زیبا و پتانسیل بالای موسیقیایی در این مناطق وجود دارد. ما هر چقدر بیشتر وارد این فضا ها شدیم بیشتر به این زیبایی پی بردیم. برای همین فکر می کنم این روند برای ما ادامه داشته باشد.
   

در آلبوم جدیدتان سراغ موسیقی کدام نواحی رفته اید؟

در آلبوم جدیدمان به نام «سرنای نوروز» ما شش قطعه داریم که مربوط می شود به منطقه بوشهر، استان فارس، موسیقی مازندران، موسیقی کرمانجی (شمال خراسان) و موسیقی قشقایی و قطعه آخر که تشکیل شده از شش ملودی مختلف از شش منطقه ایران با مضمون بهار.
   

در انتخاب موسیقی نواحی جدید هم مسیری مثل آلبوم «همه اقوام من» را طی کردید؟

بله، نحوه مواجهه ما با موسیقی های محلی به صورت های مختلفی است یا دوستانی از همان منطقه با رستاک همکاری می کنند یا به وسیله منابع موجود در آرشیو تحقیقاتی رستاک و آرشیوهای دیگر به دنبال سرنخ ها، سوژه ها یا فضاهایی می گردیم که بتوانیم به نحوی از آنها استفاده کنیم. ما سعی کردیم از راه های مختلف به چیزی که می خواهیم نزدیک شویم. از بررسی نمونه های جمع آوری شده توسط اساتید موسیقی آن منطقه گرفته تا تحقیقات و بررسی میدانی ... .
   

سازهای هر منطقه بر چه اساسی انتخاب می شوند؟ آیا بر مبنای تنظیم گروه رستاک یا با توجه به سازهای محلی؟

در تمام قطعات از ابتدا دو عنصر در موسیقی رستاک ثابت بوده است؛ یکی کلام، یکی ملودی اصلی. وقتی این دو عنصر ثابت هستند در کنار آن در تنظیم همیشه سعی کردیم یک یا دو المان سازی از آن منطقه را داشته باشیم. مثلااگر قطعه آذری می نوازیم، سعی می کنیم تنظیم به صورتی باشد که ساز «آشیقی» یا «قوپوز» در کنار «ناقارای آذری» حضور داشته باشند. بنابراین هرکدام از قطعاتی که اجرا شده به فراخور اینکه از چه منطقه ای بوده، سازهای کوبه ای و سازهای ملودیک خاصی در تنظیمش حضور داشتند.
   

استفاده از سازهای محلی هر منطقه به دلیل تداعی شدن سابقه شنیداری موسیقی آن منطقه است یا به صورت نمادین از این ساز استفاده می کنید یا در مسیر موسیقی و تنظیم ضرورت حضور آن ساز را احساس می کنید؟

همه این مسایل وجود دارد. استفاده از سازهای محلی جنبه نمادین نیز دارد، البته فقط سعی نمی کنیم از جنبه بصری و نمادینش استفاده کنیم. بلکه سعی می کنیم تا حد امکان ساز همان جایگاهی که در موسیقی محلی دارد را در موسیقی رستاک هم داشته باشید. به هر حال هر مخاطبی که تا یک حدی با موسیقی آشنایی دارد وقتی صدای «تنبورک» را بشنود، متوجه می شود این ساز هم صدایش و هم حضورش، موسیقی بلوچستان را تداعی می کند؛ بنابراین فکر می کنم این یک حضور دوسویه است.
   

چه قطعاتی از موسیقی نواحی برای آلبوم جدید انتخاب شده. ضمن اینکه ساز آلمانی هر منطقه چیست؟

قطعه اول از منطقه بوشهر است به نام «هله مالی» که از ساز های کوبه ای خاص منطقه بوشهر در آن استفاده شده، مثل «دمام»، «دُم دُم» و «ضرب» و «تمپو» ساز بادی «نی انبان» و «فلوت». قطعه دوم شیرازی است به نام «یار و دونه انار» که به دلیل شهری تر شدن فضای موسیقی استان فارس به جز سازهای اصلی رستاک از «سرنا» و «دهل» استفاده شده است. قطعه سوم مازندرانی است با نام «لاره» که در آن از ساز کوبه ای «دِسَرکِتِن» استفاده شده و ساز بادی «لـله وا» و در پارت کمانچه سعی شده به لهجه کمانچه در مازندران نزدیک شود.

در عین حال یک فضای خاص و متفاوت در پایان این قطعه داریم که به نحوی یادآور اجراهای ارژینال فضاهای شنیداری مازندران است. قطعه چهارم مربوط به منطقه کرمانج است با نام «الله خانه» که در این قطعه هم از ساز «دهل» و ساز بادی «قُشمه» استفاده کردیم و همچنین ساز دوتار به عنوان سازهای نمادین این منطقه و قطعه قشقایی که در آن از ساز کوبه ای «نقاره قشقایی» و ساز بادی «کَرنا» استفاده شده، البته از سه تار هم استفاده شده اما نه باتکنیکی که در موسیقی قشقایی استفاده می شود. قطعه ششم به نام «سرنای نوروز» است و در هرکدام از بخش های این قطعه به فراخور منطقه، سازهای آشنای همان منطقه استفاده شده است و شروع قطعه «سرنای نوروز» به یاد آقای دهکردی (که همان نوازنده سرنای معروف تحویل سال هستند) با همان ملودی است که هر سال در لحظه تحویل سال می شنوید و همه ما با آن خاطره داریم.

در حقیقت ملودی این سرنا مربوط به موسیقی بختیاری است. چون خودآقای دهکردی هم بختیاری هستند و با الهام ازاین ملودی کلیت این قطعه به یاد ایشان تنظیم و اجرا شده و در ابتدا اشاره هم به موتیف هایی که آقای دهکردی اجرا کردند، می شود و در ادامه به موسیقی خراسان و مازندران و آذری و بلوچستان و گیلان و در پایان کردی می رسیم.
   

به طور کلی مناطقی که به موسیقی آنها پرداختید خیلی با آلبوم «همه اقوام من» متفاوت است. خواندن این لهجه های جدید برای خواننده های گروه رستاک سخت نبود؟

به هر حال این مساله ای است که بعد از انتشار آلبوم مخاطبان هر منطقه باید راجع به آن نظر بدهند که این نوع اجرا و لهجه را پذیرفته اند یا نه. یکی از سخت ترین کار ها بر دوش فرزاد و بهزاد مرادی است که علاوه بر نگاه عمیقی که به کلیت ساخت قطعات در فضای کارگاهی گروه دارند، به شکلی خاص روی گویش هر منطقه و درک احساسی آن کار می کنند. من و دیگر اعضایی که به عنوان همخوان فقط در بخش هایی فرزاد و بهزاد مرادی را همراهی می کردیم، متوجه سختی همان چند بند کوتاه می شدیم و اینکه چقدر بچه ها سخت تلاش کردند تا به این لهجه ها نزدیک شوند و از عهده اش بربیایند، علاوه بر اجرای بخش های آوازی قطعات، نوازندگی سازهای کوبه ای و مضرابی محلی هر منطقه را هم بر عهده دارند
   

آیا در این آلبوم هم اساتید موسیقی نواحی حضور دارند؟

بله، در قطعه اول آقای محسن شریفیان در اجرای آن حضور دارند، در قطعه «سرنای نوروز» استادان خوب کشور در کنار اعضای گروه قرار گرفتند، مثلاآقای آشیق ایمران حیدری و وحید اسدالهی در قطعه آذری در کنارمان بودند، همین طور آقای داوود بامری پسر مرحوم استاد ماشاالله بامری در موسیقی بلوچستان و استاد بیژن کامکار در قسمت پایانی قطعه «سرنای نوروز» که از موسیقی کردی الهام گرفته شده، حضور داشتند.
   

به نظرتان سرزندگی مستتر در موسیقی نواحی و فولکلور نسبت به موسیقی سنتی چقدر در ارتباط تان با مخاطبان نقش داشته؟ و در انتخاب قطعات چه اندازه به شاد بودن آنها توجه دارید؟

اصلی ترین جایگاه موسیقی در فرهنگ های بومی مختلف، جایگاه کاربردی و آیینی آن است. به عنوان مثال استفاده از موسیقی در هنگام کار، برای رسیدن به این استفاده ملموس به زبانی نیاز داریم که با حداقل واسطه با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند و این ویژگی را علاوه بر محتوا، در شکل نیز حفظ کند. موسیقی فولکلور همیشه سعی می کند با عریان ترین و ساده ترین شکل، مخاطب را به حس موردنظر- مثلاشادی- برساند و مخاطب هم به راحتی و از هر منظر (شادی، غم، تعالی) با این موسیقی ارتباط برقرار می کند.

در موسیقی فولکلور کلیت زندگی با همه سختی ها و زیبایی هایش به شکل بی پرده و عیانی وجود دارد. برای همین وقتی شما به موسیقی فولکلور در حوزه غم هم می پردازید، متوجه می شوید باز هم همین زندگی خیلی بی واسطه و عریان در آن وجود دارد. با توجه به عنوان آلبوم و فضایی که در آلبوم وجود دارد، عمده قطعات انتخاب شده، قطعات پرانرژی هستند که در آن مناطق وجود داشته و تنظیمات هم برهمان مبنا شکل گرفته است. البته در این آلبوم تنظیم قطعه قشقایی یک مقدار با قطعات دیگر متفاوت است و آن هم به دلیل خاص بودن و تفاوت ملودی انتخاب شده از موسیقی قشقایی و هم به دلیل نوع نگاهی است که ما به این قطعه داشتیم
   

چه اتفاق موسیقایی در این تنظیم رخ داده؟

جاهایی از فضاهای مینی مال استفاده کردیم و نوع ترکیبی که بعضی جا ها، ساز کرنا داشته با موسیقی پس زمینه، تنظیم متفاوتی داشته که شاید در قطعات دیگر آلبوم به این شکل وجود نداشته است.
   

آیا انتخاب قطعات پر انرژی به این دلیل بود که این آلبوم قبل از نوروز وارد بازار می شود؟

ما تلاش کردیم که به خاطر نام آلبوم و همان قطعه خاص «سرنای نوروز» این آلبوم را پیش از پایان سال منتشر کنیم و شرکت هنر اول و سینما ۲۴ هم تلاش زیادی در این خصوص انجام دادند.
   

چند نفر از اعضای گروه رستاک تغییر کردند. این تغییرات بر اساس اهداف موسیقیایی گروه بوده یا علت دیگری داشت؟

در تنظیم جدید موسیقی گروه رستاک سازهای جدیدی اضافه شدند، البته این تغییر در حد دو یا سه نفر بود، مثل عوض شدن ساز قانون با سنتور.
   

کلااین اعضا از گروه تان رفتند یا در آلبوم جدیدتان نوازنده ها تغییر کردند؟

بستگی دارد. مثلادر این آلبوم آقای سعادتی به گروه اضافه شدند که نوازنده کنترباس هستند و خانم اسد پور که سنتور می نوازند. طبیعی است که در تنظیم ساز قانون در کنار سنتور نمی توانست قرار بگیرد. اگر دوباره قرار باشد کاری کنیم که به حضور ساز قانون نیاز باشد، با دوستان همکاری می کنیم اما اگر قرار باشد بر مبنای سنتور جلو برویم همین چیدمان حفظ می شود.
   

در آلبوم سرنای نوروز در انتخاب موسیقی بیشتر گستردگی فرهنگی و شناخته تر بودن قطعات را مدنظر قرار دادید یا به دلیل غنای موسیقی سراغ قطعات ناشناخته تر هم رفته اید. مثل کاری که درآلبوم «رنگواره های کهن» انجام دادید؟

به نحوی شاید بتوان گفت ما در گروه رستاک رسالتی برای خودمان قایل هستیم و حس می کنیم وظیفه داریم آن را انجام دهیم. اینکه گروه رستاک تا جایی که در توانش است، سعی کند یک آشنایی کلی در ارتباط با فرهنگ شنیداری تمام نقاط ایران به مخاطب بدهد و برای رسیدن به این فضا لازم است، بتوانیم مخاطب بیشتری را با خودمان همراه کنیم. بعد از اینکه این اتفاق به شکل ابتدایی افتاد در مرحله بعد مخاطب ممکن است با موسیقی خراسان ارتباط برقرار کند و این موسیقی جایگاه خاصی برایش پیدا کند و به دنبال آن به ریشه های فرهنگی آن منطقه نزدیک تر شود. بعد از آلبوم «همه اقوام من» یک مقدار فضای موسیقایی رستاک چه به لحاظ تنظیم و چه انتخاب ملودی به آن چیزی که مدنظرمان بود نزدیک تر شده است. در آلبوم جدید قطعات خاص تری انتخاب شده اند و تنظیم شان هم پیچیده تر و خاص تر است و امیدوارم در این مجموعه هم مخاطب با ما همراه باشد.
   

قبلاهم گفته بودید رستاک قرار است پلی باشد برای ارتباط مخاطب با موسیقی نواحی مختلف. ولی به نظرم حتی مردم محلی مناطق هم با موسیقی رستاک ارتباط زیادی بر قرار کردند. به نظرتان این به دلیل نوع تنظیم هاست؟

موسیقی فولکلور هر منطقه برای افرادی که در همان منطقه رشد کرده اند به شکلی کم و بیش غریزی و ذاتی شناخته شده است، اما امکان شناخت و لذت بردن از زیبایی های فرهنگی هر منطقه برای سایر فرهنگ ها در کشور ما بسیار محدود بوده است، چرا که همواره با این فرهنگ ها برخوردی منفعلانه صورت گرفته است.

فکر می کنم ما باید در بطن این فرهنگ ها قرار بگیریم، موسیقی آنها را به خوبی بشناسیم و سعی کنیم با ایجاد تغییرات آگاهانه، آنها را به دستاوردهای هنری زیبایی برای جامعه امروز بدل کنیم.
به هر حال این باعث افتخار ماست که مردم همان منطقه هم با موسیقی ما ارتباط برقرار کرده اند و آن فرهنگ، موسیقی رستاک را پذیرفته است. این شاید نشان دهنده این است که ما در مسیر درستی حرکت می کنیم.
    
به نظرم تنظیمات به روز موسیقی های محلی و قدیمی در برقراری ارتباط با مخاطب موثر است.
بله، شاید یکی از اصلی ترین دلایل همین باشد و پرفومنسی که در کار وجود دارد و نوع اجرای موسیقی.
   

در تنظیم و اجرای قطعات محلی آیا تحت تاثیر موسیقی خاصی هم هستید؟

ما در رستاک به شکل کارگاهی کار ها را تنظیم می کنیم. یعنی گروهی از بچه ها مدت بیشتری است با هم کار می کنیم. بعد از انتخاب قطعه دور هم جمع می شویم و سعی می کنیم به صورت کارگاهی کار ها را تنظیم کنیم. اما طبعا هر کسی سابقه و تجربه شنیداری خودش را دارد و از موسیقی های خاصی لذت برده و با آنها زندگی کرده. فکر می کنم همان فضای متنوعی که بین اعضای گروه وجود دارد باعث می شود رستاک به بیان متفاوتی برسد و در عین اینکه از همه موسیقی ها و تجربیات مان بهره می گیریم شاید مشخصا هم تحت تاثیر موسیقی خاصی نباشیم. من و اعضای دیگر گروه هم علاقه های خاصی در موسیقی داریم و فکر می کنم همه اینها در نهایت تبدیل به یک تجربه جدید شنیداری به نام «تجربه رستاک» می شود.
   

فکر می کنم این دومین حضورتان در جشنواره است.

بله.
   

شرکت در جشنواره چه بازخوردی برایتان داشت که امسال هم تصمیم گرفتید در آن حضور داشته باشید؟

چند مساله وجود دارد. در سال های گذشته ما بنا به دعوت و به دلیل حضور آقای دکتر ریاحی در جشنواره شرکت کردیم. فکر می کنم خیلی از هم نسلان ما مدیون شان هستند و در عین حال جشنواره می تواند فضایی باشد که خیلی از اتفاقات هنری در هر زمینه دیده و راجع به آنها صحبت شود. به هرحال جشنواره می تواند بازخورد مثبتی داشته باشد اگر مجریان و دست اندرکاران سعی در ارتقای آن داشته باشند.دو قطعه جدید در اجرای جشنواره از آلبوم «سرنای نوروز» است؟بله. فکر کردیم جشنواره فضای مناسبی برای معرفی آلبوم جدید است و به فاصله چندروز با اجرای جشنواره آلبوم منتشر می شود.

«رضا عطاران» در حال دزدی! + عکس