دلنشین ترین اذان های ایرانی 

اذان گویی در بین استادان موسیقی آوازی از سال های بسیار دور رواج داشته که بیشتر ملودی آن نیز در بیات ترک و گوشه روح الارواح اجرا می شد. از جمله استادان بزرگ آواز که به اذان گویی نیز مشهور بوده اند، می توان به سید حسین عندلیب اصفهانی موذن مسجد سپهسالار (مطهری)، حاج موذن تفرشی پدر حسین قلی خان نکیسا که در عهد محمد علی شاه، موذن مشهوری بود. ابوالحسن دماوندی موذن مظفرالدین شاه، سید عبدالرحیم اصفهانی استاد دماوندی، قربان خان قزوینی معروف به شاهی و تاج اصفهانی اشاره کرد. اینجا برایتان مجموعه ای از اذان های ماندگار ایران را انتخاب کرده ایم.

۱- اذان جذاب ابوالحسن دماوندی

قدیمی ترین و شاید نخستین اذانی که روی صفحات گرامافون به جا مانده اذانی است متعلق به جناب ابوالحسن دماوندی که در سال ۱۳۰۸ ضبط شده و در فواصل بیات ترک است. وی را اینگونه معرفی می کنند. خواننده و اذان گوی عین الدوله (صدراعظم مظفرالدین شاه) که در سال ۱۲۴۶ یا ۱۲۵۰ شمسی متولد شد.

حسن مشحون در کتاب تاریخ موسیقی ایران روایت کرده است: «دماوندی در مصاحبه رادیویی (جمعه 14 دی ماه 1350) گفته: اکنون 100 سال دارم و گفتن اذان را ابتدا از سید جعفر لاهیجی که استادی عارف بود و با پدرم دوستی داشت آموختم؛ به این ترتیب که روزها می رفتم سر خندق تهران و او خوانندگی به ویژه اذان گفتن را به من می آموخت. بعد به اصفهان رفتم و از سید عبدالرحیم، استاد خواننده اصفهانی استفاده کردم و مدتی به اتفاق نزد خوانین اصفهانی رفتیم.»

صفحاتی که از او به جا مانده یک صفحه اذان، یک صفحه آواز افشاری با تار آقامیرزا حسینقلی و یک صفحه هم با تار حاجی علی اکبرخان شهنازی است. جناب دماوندی در سال 1359 شمسی درگذشت.

2- جلال الدین تاج اصفهانی

حدود 15 سال پس از اذان جناب دماوندی، جلال تاج اصفهانی اذانی باشکوه با سبک و تحریرهای منحصر به فرد این استاد مسلم آواز ایرانی را در دستگاه آوازی بیات ترک اجرا کرده است. قدرت و طنین وی در این اجرا مجذوب کننده و مسحورکننده است. گفته می شود امام موسی صدر رهبر ایرانی شیعیان لبنان هم به صدای وی علاقه خاصی داشته.

3- اذان رحیم موذن زاده اردبیلی

اذان گوش آشنای ما اذان رحیم موذن زاده است که هنر اذان گویی قدمتی 150 ساله در میان خاندان وی دارد. از راز ماندگاری اذانش که پرسیده بودند گفته بود: «من در وادی دیگری به دنبال آن می گشتم! می دانید چرا این اذان گیرا و زیباست؟ برای اینکه باطن خوشگل است. برای اینکه این اذان را با دهان روزه گفتم تا قربت الی الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود. نتیجه اش را هم می بینید.»

از دلیل ایرانی بودن لحن اذانش هم پرسیده بودند، گفته بود: «ما ایرانی هستیم. اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. الان اذان خوان هایی هستند که تقلید می کنند از عربستان و این پسندیده نیست. خود ما باید ابتکار به خرج دهیم.»

استاد محمدرضا شجریان که خود در خواندن قرآن و مناجات صاحب شناخت و مهارت غیرقابل انکاری است، اذان موذن زاده را در تاریخ ماندگار می داند و می گوید موذن زاده دستگاه عظیم بیات ترک را در 5 دقیقه خلاصه کرده است.

اما داستان چگونگی پیدایش این اذان را هم خودش چنین تعریف کرده: «یک روزی (در 30 سالگی و سال 1334) تصمیم گرفتم تا یک اذان یادگاری بگویم. در استودی شماره 6 هر گوشه ای انداختم نشد تا اینکه آن را در روح الارواح آواز بیات ترک به این شکل که بیش از 50 سال پخش می شود، گفتم.»

4- اذان سلیم موذن زاده اربیلی

برادر آقا رحیم، آقا سلیم نیز یکی از مداحان معروف به زبان های فارسی و ترکی است که در سال 1315 خورشیدی در شهر اردبیل زاده شد. وی که بیشتر نوحه هایی را که به زبان ترکی آذربایجانی سروده، به زبان های فارسی و عربی نیز تسلط دارد. اذان او اما در دستگاه ماهور است و شنیدنی.

5- اذان عطاءالله امیدوار

عطالله امیدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسیقیدان که فنون آوازی را نزد استاد سلیمان امیرقاسمی و دیگر اساتید موسیقی آموخته است نیز همانند دیگر آوازخوانان موسیقی ایرانی به اذان گویی در دستگاه های مختلف موسیقی از جمله دستگاه های نوا، همایون و چهارگانه پرداخته است. به گفته بسیاری از اهالی فن، موفق ترین تجربه وی اذان در دستگاه چهارگه و گوشه منصوری است.

6- اذان محمد آقاتی

شیخ محمد آقاتی روحانی، قاری قرآن و موذن خراسانی از قدیمی ترین موذنان برجسته و صاحب سبک آستان قدس رضوی و از پیشکسوتان تلاوت اذان در رادیو ایران بود. اذان مشهور وی از نظر لحن، صوت و نوع اجرا در تلفیقی منحصر به فرد و بسیار زیبا از آوازهای بیات ترک و شور است. این اذان برای بسیاری از ما یادآور اذان های صلاه ظهر سال های دهه 60 است با تصاویری از مساجد اصفهان و یزد.

7- اذان حسین صبحدل

مرحوم حسین صبحدل از جمله موذنینی بود که به تمام زوایای موسیقی ایرانی تسلط کافی داشته و گفته می شود صدایی شش دانگ داشت و قرآن را نیز به خوبی تلاوت می کرد. وی ابتدا در حسینه ارشاد و از سال هایی که دکتر شریعتی در آن مکان سخنرانی می کرد، پایه گذار برنامه های پیش از سخنرانی بود. در این برنامه ها بیتی به آواز از حافظ یا سعدی خوانده می شد و سپس فرزند استاد صبحدل چند آیه ای از قرآن را تلاوت می کرد. جالب اینکه مرحوم دکتر شریعتی هم در یکی از کتاب هایش از تلاش های وی یاد می کند.

اذان های صبحدل در واقع جزو آخرین اذان های شکوهمند ایرانی است. اذان مشهور وی در ماهور و اذان دیگر وی در آواز بیات ترک است که آن نیز از شهرت برخوردار است. به گفته بسیاری از صاحبنظران، اذان موذن زاده و صبحدل هم پهلو و هم ردیف هستند و نمی توان یکی را از دیگری برتر دانست.

8- اذان حسینعلی شریف

از اذان های ماندگار و خاطره انگیز ایرانی، اذان استاد حسینعلی شریف در مقام حجاز است. وی نقل می کند در سال 1359 برای تلاوت قرآن به دیدار استادش آقای صدرزاده که در آن زمان به تازگی برای تولید برنامه های مذهبی به رادیو آمده بود می رود و به پیشنهاد وی این اذان را به صورت فی البداهه اجرا می کند.

9- اذان جدید با نام انتظار

بسیاری از دانشجویان سال های قبل دانشگاه تهران، موذن جوان و دانشجویی به نام روح الله کاظم زاده را به یاد می آورند که اندک اندک به سبک خاصی در اذان گویی دست یافت. اگرچه این اذان از نظر فرم و ارزش موسیقایی به هیچ وجه قابل مقایسه با سایر اذان های پیشین نبوده و حتی نزدیک به تم های اصیل موسیقی ایرانی هم نیست اما گویا ملودی پرسوز و گداز و حزین آن حکایت از عاشقی و فراق دارد که آن را متمایز می کند.

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: bartarinha.ir