مهربانان، بالیده بر كویر

نهمین نمایشگاه دوسالانه ملی سفال و سرامیك معاصر ایران، از دوم خرداد در موزه‌ هنرهای معاصر تهران برگزار می‌شود.
در این نمایشگاه كارهای هنرمندان سفال علاوه بر تهران از دیگر شهرستان‌های نیز به نمایش در می‌آید.
ضمن آنكه روز دوم خرداد برخی از هنرمندان سفال در آیین گشایش آن، سخنرانی خواهند كرد. دكتر پیمانه روشن‌زاده نویسنده و هنرمند سفال از استان سمنان نیز در این مراسم سخنرانی دارد.
او كه سال گذشته در نگارخانه آتشزاد تهران نمایشگاه حجم سفال  خود را با عنوان «آب، خاك، زیتون» برگزار كرده است، در این دوسالانه با ارائه مقاله و «چیدمان دست‌وپای هنرمندان» كه البته همزمان در سمنان بر دیوار فرهنگسرای كومش پرده‌برداری خواهد شد، شركت كرده است.
به همین مناسبت گفت‌وگویی با او انجام داده‌ایم كه در پی می‌خوانید.

خانم دكتر، چیدمان دست و پا آن هم با سفال، به نظر می‌رسد كه كاری نو است، چه شد كه به فكر چنین چیدمانی افتادید؟
از اینكه اشاره كردید كار تازه است، درست گفتید. اما اینكه چرا چنین چیدمانی به ذهنم رسید، باید عرض كنم نزدیك 20 سال است كه در سمنان زندگی می‌كنم. هرچه زمان می‌گذرد، بیشتر به ارزشمندی این مردم و پاكی و پویایی فرزندان این شهر پی می‌برم  و می‌بینم كه سایه درخت هنر در این دیار هر سال گسترده‌تر می‌شود.
 هنگامی كه طرحم را با پسرم آرش در میان گذاشتم، او گفت كه در ‌هالیوود اثر پای هنرپیشه‌ها را در سیمان بر پیاده‌رو ساخته‌اند، اما تاكنون در هیچ جای جهان اثر دست هنرمندان را، آن هم از سفال نساخته‌اند؛ یا اینكه من خبر ندارم. با وصف این،  طرح من، تنها ساختن اثر دست و پای هنرمندان نیست!
 بلكه هدفم چیدمان ویژة مفهوم‌داری است كه نخست بر كاغذ طراحی كرده و سپس دست به ساختن آن زده‌ام. چیدمان به شكل درختی است كه خورشید در سینه‌اش می‌تپد و اثر دست‌ها، گرداگرد خورشید را گرفته‌اند. جای پاها، تنه تناور درختی است كه در كویر بالیده و سایه گستر‌شده است! و «مهربانان» نام گرفته است!

 به نظر شما جایگاه سفال و سرامیك در هنر ایرانی و در یك نگاه كلان‌تر در هنر جهانی كجاست و چه قدمتی دارد؟
هنر نزد ایرانیان، با جایگاه ویژه‌ای داشت و دارد و اتفاقا سفال از عناصری بود كه هنرمندان كهن ایران، نقش‌های دل خود را بر آن حك می‌كردند. كهن‌ترین اشیاء سفالی مربوط به هشت هزار سال پیش است كه در گنج دره در استان كرمانشاه به دست آمده است.
نشانه‌های مانده از روزگاران دور و دیر، این گمان را در دیرینه‌شناسان بال و پر داده است كه كشف سفال، كشف انسان است پس از كشف آتش. همان‌گونه كه می‌دانید، آجر همان سفال است. واژه آجر عربی شده «آگور» است، این نام مرا به این اندیشه رهنمون شد كه شاید واژه «آگر» به معنی آتش در زبان كردی، از كشف آجر باشد؟
 شاید از سخت جان شدن گل كناره اجاق، این نام بر آجر گذاشته شده است؟! و یا در ظرف‌های گلین مانده از آتش‌سوزی‌های پیش آمده به تصادف، كلید این پدیده یافته شده است؟! از همان هنگام كه زنان با آشتی آب و خاك آشنا شدند و دست به دوستی با این دو عنصر زندگی‌پرور پیش بردند، تا برای نگهداری محصول كشت و كار خود جایی بسازند، نخستین گام در كشف سفال برداشته شد.  

هنرمندان سفالگر ایرانی در این زمینه چه موفقیت‌ها و چه پیشرفت‌هایی داشته‌اند؟ آیا توانستند در هنر سفالگری حرفی برای گفتن داشته باشند؟
هنرمندان ایرانی در زمینه سفال، خیلی فراتر از ساختن سفالینه‌های دوران‌های گذشته راه پیموده‌اند! سفالگری امروز ایران، دیگر تنها یك تكنیك نیست، و سفالگری كه كارش  به نمایش گذاشته می‌شود دیگر یك استادكار كوزه‌گر نیست!
سفالگران این زمان، هنرمندانی هستند كه احساس و اندیشه خود، آداب و رسوم، و حماسه‌ها  و اسطوره‌ها را با آب و خاك  مهربان می‌گویند و آثار مفهوم‌دار و بی‌همتا می‌سازند. در همین دوسالانه، بی‌مان همه آنچه را كه می‌گویم خواهید دید. در جستجو و مطالعه‌ای كه داشتم، تا آن جایی كه یافتم، در هیچ جای جهان  این رابطه زیبای زندگی، انسان، جامعه و سفال را ندیده‌ام. بی گمان هنر سفالگری در هیچ جای دنیا به اندازه دو سه دهه اخیر ایران متحول نشده است.
روند شكوهمند این هنر در ایران، بی شك و شاید، كشور ما را در جهان در سكوی بلند عشق و اندیشه قرار می‌دهد و مُهر هنر مهربان را بر تاریخ روزگار ما خواهد زد!

 در نهمین دو سالانه، آثار شما در كجا به‌نمایش درمی‌آید؟
برخلاف دوسالانه‌های گذشته كه بیشتر كارهایم به نمایش گذاشته شد، این بار به سبب بی‌اطلاعی از ناهمزمانی موعد مقرر برای فرستادن عكس كارها و مقاله  و متن سخنرانی كه دوم خرداد در موزه هنرهای معاصر خواهم داشت، همه را با هم فرستادم. غافل از اینكه تمدید زمان ارسال برای مقاله بوده و شامل عكس كارها نبوده است!
 البته اگر هم چنین نمی‌شد، فقط چند كار قابل حملم را می‌فرستادم. ولی «مهربانان» را نمی‌شد به تهران برد! «مهربانان» را برای پیش‌كشی به مردم فرهیخته و هنرپرور سمنان ساخته‌ام. هیچ «مقام» و «جایزه»‌ای، نمی‌تواند جای نگاه مهربان چیدمانم را بگیرد!

 شما پزشك هستید. چه ارتباطی میان هنر و پزشكی وجود دارد؟ اینها بر كارتان چه اثری می‌گذارد؟ هنگام درمان، ذهن هنری دارید، یا هنگام خلق اثری هنری، ذهنی پزشكی؟ یا هركدام در جای خودش؟
به گمانم زندگی بدون نگاه هنرمندانه، از انسان ماشینی می‌سازد كه روی چند خط پر افت و خیز تكراری می‌دود تا سوختش تمام شود! هنرمندانه زیستن یعنی مهربان بودن. خواه هنرمند باشی یا نباشی!
نگاه به هر پدیده‌ای اگر با مهربانی نباشد، به گذر باد می‌ماند. شاید تكانی فیزیكی به گلی، گیاهی، بوته‌ای و یا  درختچه‌ای بدهد! و شاید عطری، شكوفه‌ای  و یا خار و خاشاكی با خود ببرد، همین است و دیگر هیچ!
نگاه اگر به انسان، به جامعه و به پدیده‌ها، هنرمندانه باشد، به جان توان مهربان بودن می‌دهد و به ذهن توان سازندگی! و در راه سازندگی، از افت‌ها چابك برخاستن را یاد می‌دهد  و از برخاستن‌ها، سرفراز زیستن را! هنر چه در كار پزشكی و چه در هر كار اجتماعی، نه تنها ناهمگونی با كار ندارد، بلكه به زندگی و روابط اجتماعی، لطافت و زیبایی می‌بخشد.

سفالگری در بین مردم ایران چه جایگاهی دارد؟
در گذشته ده‌ها ساله  كه هنوز آب آشامیدنی به صورت لوله‌كشی نبود و مردمان شهر و روستا از آب روان! چشمه و یا از آب انبار استفاده می‌كردند، بازار كوزه و كوزه گری رواج داشت. نگاه مردمان نسل‌های پیش، هنوز با شنیدن واژه سفالگری، به دنبال كاسه و كوزه می‌گردند! ولی امروزه آرام‌آرام ذهن جامعه به سوی لذت بردن از نوآوری‌های سفالین پیش می‌رود!
گرچه هنوز كوزه دلنشین‌ترین و آرامبخش‌ترین حجم را دارد. به ویژه كه  دیدن هر كوزه، ما را می‌برد به كهكشان رباعیات خیام. هنرمندان امروز با نوازش گل رس، امیدها، آرزوها و آرمان‌هایشان را به نگاه جامعه هدیه می‌دهند. امروزه هنرمندان عرصه سفال، دوران تازه‌ای را در تاریخ سفال به ثبت رسانده‌اند.

 

 گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture

 منبع: hamshahrionline.ir

 

 هنرمندانی از جنس آفریدگار

معرفی و تاریخچه سفالگری

سفالگری در لالجین (گزارش تصويرى)

رمز وراز نقش ونگار کاشی