تاریخچه شیشه / شیشه های باستانی
شیشه‌گری هنر شکل‌دادن به شیشه است. امروزه هنرمند در این هنر، ابتدا ماده شیشه را حرارت می‌دهد تا نرم و نیمه مایع شود ؛ سپس به وسیلهٔ دستها یا ابزار مخصوص یا دمیدن اشکال زیبایی را با آن پدید می‌آورد.
با وجود هزاران فرمول جدید شیشه که طی 30 سال گذشته بوجود آمده، درخور توجه است که هنوز مانند 2000 سال پیش، 90 درصد تمام شیشه‌های جهان از آهک، سیلیس و کربنات سدیم تشکیل یافته‌اند. اما نباید چنین استنتاج کرد که در طی این مدت، هیچ تحول مهمی در ترکیب شیشه صورت نگرفته است. بلکه در واقع تغییرات جزئی در اجزای اصلی ترکیب و تغییرات مهم در اجزای فرعی ترکیب، پدید آمده است.
پیدایش شیشه و کشف آن با تاریخ تمدن بشر آغاز می‌شود. بشر اولیه موفق شد با صیقل دادن سنگ کاربردهای بسیاری برای آن بیافریند. چاقو و نیزه اولین اختراع بشر بود؛ اما پس از آن سنگ گدازه‌های آتش‌فشانی نظر او را جلب کرد. با توجه به شواهد موجود می توان تاریخچه شیشه را مورد بررسی قرار داد. این گدازه‌ها که بسیاری از آن‌ها شفاف بود پایه‌گذار استفاده از سنگ برای ساخت شیشه شد. سیلیس با خاصیت بلورین خود ماده اولیه این محصول شد. از سیلیس شیشه را پرداخت و قابل استفاده کردند.
شیشه های اولیه
تاریخ استفاده از شیشه طبیعی بیش تر به ساخت مهره و منجوق های تزیینی و قطعات نوك تیز برای نیزه های چوبی مربوط می گردد. قدیمی ترین شیشه به دست آمده به صورت مهره تزیینی، واقع در دلتای رود فرات مربوط به هزاه سوم پ.م. است. كهن ترین شیشه های ساخته شده، در آسیای باختری به دست آمده و متعلق به آلالاخ، نوزی، آشور و تل ال ریما است كه تاریخ آن را هزاره دوم پیش از میلاد دانسته اند.
فینیقی ها كه بازرگانان عهد باستان بودند و از طریق دریا تجارت می كردند، تاجران عمده سنگ طبیعی شیشه در آن دوران بودند كه بیش تر از مناطقی چون سیسیل و یا كارتاژ سنگ طبیعی شیشه را با كشتی و قایق به نقاط مختلف حمل می كردند.
مهره های شیشه ای باستانی 250-500 قبل میلاد
تصویر بالا مربوط به سردیس های شیشه ای است که گاها به عنوان مهره شناخه می شوند. با توجه به نوع تکنیک ساخت، احتمالا مربوط به فینیقیه می باشد. تاریخ ساخت این مهره ها بین 250 الی 500 قبل از میلاد گاهنگاری شده اند.
تحولات شیشه گری
تحولات عمده ای كه در این دوره در ارتباط با صنعت شیشه اتفاق افتاده است می توان به شرح زیر خلاصه كرد :
ساخت شیشه مصنوعی از ذوب مواد اولیه آن در حدود 2500 سال قبل از میلاد است.
شیشه سازان بین النهرینی در 1500 پ.م. موفق به ساخت ظروف شیشه ای به روش قالب های ماسه ای شدند.
در اوایل قرن اول میلاد ، بزرگترین انقلاب در شیشه سازی توسط سوریه ها در شهر صیدون انجام شد و آن روش دم یا فوتی می باشد.
اختراع لوله دم در سال 50 قبل از میلاد باعث تحول شیشه گری و ارزان تر شدن تولیدات شیشه و افزایش تولیدات و در مجموع کنترل هزینه ها گردید. این اختراع د ررم باستان صورت گرفت و در مناطق حوزه مدیترانه شرق و لوانت گسترش بیشتری پیدا کرد.
بطری شیشه ای رومی قرن یک الی سه میلادی
بیشتر بدانید : هنر شیشه گری در ایران قبل از اسلام + تصاویر
قطب های اصلی شیشه گری
قطب های اصلی شیشه سازی این دوره ونیز (ایتالیا) اسكندریه (مصر) و دمشق در سوریه بودند. ولی سایر قطب های قدیمی این صنعت یعنی بین النهرین در ایران نیز كم و بیش فعال بودند.
استفاده های آگاهانه از اكسید های فلزی و بویژه ابداع شیشه های اوپال و رومی از دستاوردهای مهم شیشه سازان این عصر در ارتباط با تركیب بندی و مواد سازنده شیشه است.
کاسه شیشه ایی، قرن 5 ق م، غرب ایران یا بین النهرین
مهم ترین تحول اجتماعی قرن هفتم میلادی پیدایش اسلام و فرهنگ خاص آن بود كه با تسلط بر جهان و بویژه اسكندریه ، دمشق و بین النهرین شیشه سازی وارد مرحله تحول جدیدی گردید و در تاریخ شیشه سازی شرق ، این دوره به شیشه های عصر اسلامی معروف است.
تاريخچه شيشه
ظرف شیشه ای قرن سوم و چهارم
تصویر بالا مربوط به ظرف شیشه ای قرن سوم و چهارم هجری قمری می باشد. محل کشف این ظرف باستانی ایران و محل نگهداری آن موزه هنر لا آنجلس است.
دستاورد های شیشه سازی عصر اسلامی
موارد زیر مهم ترین دستاورد های شیشه سازی عصر اسلامی محسوب می شود :
- ابداع روش شیشه چرخی برای تولید شیشه تخت كه توسط سوری ها در حوالی قرن هفتم میلادی صورت گرفت .
- تراش عمیق كه بنای تصویر نگاری بر روی شیشه است .
- تنگ های شیشه ای با گردون دراز و باریك.
- ساخت ظروف درب دار و پایه دار.
- تحول در شكل و شیوه مینا كاری و استفاده از لعاب براق و مطلا كردن و ساخت شیشه های مینایی، پیدایش كاربرد های جدید
- شیشه ای برای ساخت حباب روشنایی لوستر و بطری.
شیشه گری اواسط قرن 16 : رواج در اروپا و ابداعات در ونیز
از اواسط قرن 16 میلادی به بعد به دلیل تحولات و تجرد طلبی غرب، ركود شیشه سازی شرق آغاز شد و اروپا به تولید كننده عمده شیشه و در راس آن ها ونیزی ها به پیشگام تحولات و ابداعات صنعت شیشه تبدیل شدند. حتی شكل ها و تزئینات بیان گر عصیان طلبی و تجرد طلبی در اروپاست.
تحولات شیشه گری تا قرن 16
تحولات شیشه گری اواخر قرن 19 : استفاده از ماشین برای تولید شیشه
شیشه سازی در اروپا گسترش جغرافیایی زیادی كرد و در اسپانیا، آلمان، چك و اسلواكی و انگلستان رواج یافت. انواع شیشه های سربی و بروسیلیكات ابداع شد و در آخرین مرحله از گسترش جغرافیایی این صنعت از اروپا به امریكا انتقال یافت و نهایتا در اواخر قرن 19 استفاده از ماشین برای تولید شیشه وارد این صنعت شد و تحولات بنیادین در كوره ها و ماشین ها در فرآیند تولید شیشه صورت گرفت.
شیشه گری در قرن بیستم : خطوط تمام اتوماتیك تولید شیشه
در قرن 20 شاهد ساخت خطوط تمام اتوماتیك تولید شیشه هستیم، ماشین های شیشه سازی به صورت اعجوبه های الكتریكی – مكانیكی با سرعتی زیاد وارد بازار شدند.
كوره های تولید ظروف شیشه با قدرت ذوب صد هزار تن در سال تجلی با شكوه همان رویای شیشه سازان عصر باستان است كه برای ساخت یك ظرف ساده شیشه ای قرن ها اندیشه انسانی خود را در كوره های كوچك كارگاهی خود سوزاندند.
بیشتر بدانید : آشنایی با هنر شیشه‌گری دستی ایران + تصاویر
بیشتر بدانید : تاریخچه مختصر شیشه کاری منقوش
بیشتر بدانید : تاریخچه شیشه و شیشه‌گری در ایران
بیشتر بدانید : بازی نور و رنگ و فرم در باغ های شیشه ای رویایی + عکس (قسمت اول)
بیشتر بدانید : بازی نور و رنگ و فرم در باغ های شیشه ای رویایی + عکس (قسمت دوم)
بیشتر بدانید : باران «کارگاه شیشه‌گری» 1900 ساله رومی را کشف کرد
نگارنده: سمانه ضیائی فر
تهیه و تدوین: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
اختصاصی سیمرغ