گنجه‌هایی که بی‌قفل مانده‌اند

قفل سازی یکی از هنرهای سنتی رایج میان مردمان چالشتر بوده است که از گذشته‌های دور توجه افراد بسیاری را به خود جلب کرده کرده است.

با وجود اینکه ورود قفل‌های خارجی بازار فروش این محصولات را به شدت از رونق انداخته هنوز هم استادان قفل سازی در چالشتر اجازه نمی‌دهند این هنر به طور کامل رنگ ببازد.

هنوز هم در گوشه و کنار چالشتر هستند هنرمندانی که اینبار نه با انگیزه کسب درآمد بلکه برای زنده نگاه داشتن این هنر دست از کار نکشیده‌اند.

نگهدار خواجه علی یکی از قفل سازان بنام چالشتری است که قصد دارد با آموزش دادن این هنر به فرزندانش قفل چالشتر را به جهانیانیان بشناساند و ما تلاش کرده‌ایم بخشی از تلاش‌های او را در حفظ این هنر کهن در مقابل دیدگان شما قرار دهیم.

من فعالیتم را از سال 66 و شاگردی استاد احمد نیکزاد آغاز کرده‌ام و اکنون که 23 سال از ورودم به عرصه قفل سازی سنتی می‌گذرد نه تنها علاقه ام به این هنر کم نشده بلکه بر آن نیز به شدت افزوده شده است.

 

قفل‌های سنتی به دو دسته قفل‌های بزرگ لوله ای و قفل های زیره دار مینیاتوری تقسیم می‌شود و در مجموع هرقفل از 17 قطعه تشکیل می‌شود که چهار قطعه آن به کلید مربوط است.

 

از قفل‌های بزرگ لوله‌ای در گذشته بیشتر برای دروازه‌ها و قلعه‌ها استفاده می‌شد این در حالی است که قفل‌های زیره دار مینیاتوری بیشتر کاربرد تزئینی دارد، به عنوان مثال در جعبه‌های آرایشی و گنجه‌های خانه‌ها از قفل زیره دار مینیاتوری استفاده می‌شد.

 

از چه طرح هایی بر روی قفل‌های سنتی استفاده می کنید؟

با توجه به اینکه قفل‌های زیره دار امروز جنبه تزئینی پیدا کرده و به عنوان آویزگردن مورد استفاده قرار می‌گیرد بسته به خلاقیت صنعتگر طرح‌های به کار رفته در این قفل‌ها متفاوت است ولی بیشتر اسب‌های بالدار تخت جمشید و حجاری‌های ستون‌های تخت جمشید بر روی قفل‌های سنتی مشاهده می‌شود.

 

فولاد، مس و آهن مواد اولیه این هنر صنعت را تشکیل می‌دهد که از ضایعات کارخانه‌ها تهیه می شود و در قدیم به علت استحکام بیشتر فولاد، جنس قفل‌ها بیشتر از این فلز بود ولی اکنون آهن و مس نیز در قفل سازی سنتی استفاده می‌شود.

 

قدیمی ترین قفل موجود در ایران به دوران صفویه مربوط می‌شود که در موزه آستانه قدس رضوی نگه داری می‌شود و سازنده آن مشخص نیست.

 

کوچکترین قفل جهان را که در سال 1383 ساخته ام قفل زیره دار مینیاتوری است که طول آن 8 میلی متر است و از 17 قطعه تشکیل شده و وزنی معادل سه چهارم گرم دارد که به موزه آستان قدس رضوی هدیه کرده‌ام.

 

از افتخاراتی که تا کنون کسب کرده اید، بگویید؟
سه قفل در سال 72 ساخته‌ام که یکی قفل بزرگ و دو قفل دیگر قفل مینیاتوری بودند که با روکش طلا به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد و در سال 87 نیز دو اثرم از یونسکو مهر اصالت دریافت کرد که یکی از این قفل‌ها گردن آویزی زینتی بود.

 

این هنر تاریخچه‌ای 250 ساله در شهرستان چالشتر دارد و پیشکسوت این هنر حاج عبدالوهاب ریاحی است که که چالشتری‌ها همواره به نیکی از وی یاد می کنند.

 

حاج عبدالوهاب ریاحی که با هنر قفل سازی آشنا بود برای به جا آوردن اعمال حج به مکه سفر کرد که بنا به دلایلی دیر به مکه رسید و از این اعمال جا ماند و به همین دلیل تا سال بعد در شهر مکه ماند و در همان جا در یک مغازه آهنگری مشغول به ساخت قفلی برای خانه خدا شد و تا سال بعد در آن جا ساکن شد و سپس به چالشتر بازگشت و این هنر در میان چالشتری‌ها رواج یافت.

 

بازار فروش قفل سنتی در مقایسه با گذشته چه تغییراتی یافته است؟

قفل چالشتر زمانی علاقمندانی را از شهرستان‌های همجوار و حتی از سایر کشورها به این استان جذب می‌کرد و بیشتر این افراد به خاطر استحکام و زیبایی قفل مورد نیاز خود را از چالشتر تهیه می‌کردند به گونه‌ای که هنرمندان بسیاری همزمان به تولید قفل می‌پرداختند و مشکلی در بازار فروش این محصولات وجود نداشت.

 

از زمانی که قفل‌های خارجی برخی کشورها و در سال‌های بعد قفل‌های چینی به بازار ایران راه یافت قفل سنتی چالشتر رفته رفته رونق خود را از دست داد و امروزه در معرض فراموشی است.

 

وقتی جوانان سختی‌های این حرفه را مشاهده می‌کنند از آن گریزان می‌شوند چرا که هرگز نمی‌توان به عنوان منبع درآمد روی آن حساب کرد ولی سعی دارم با آموزش این حرفه به فرزندانم در زنده ماندن این هنر سهیم باشم.

 

من علاقه بسیاری به قفل سازی دارم و پس از اتمام کار در کارخانه پیچ و مهره سازی به کارگاه کوچک خود می‌روم و قفل می‌سازم و در واقع از طریق این هنر امرار معاش نمی‌کنم.

 

آیا با هنرهای دیگری نیز آشنا هستید؟

چالشتر مهدقالی بافی ایران است که به خاطر ثبات رنگ محصولات هنرمندان این شهرستان به سایر کشورها نیز صادر می‌شود و من ابزارهای قالی بافی را نیز تولید می‌کنم.

 

امیدوارم نسل جوان امروز توجه بیشتری به هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان چهارمحال و بختیاری داشته باشند و اجازه ندهند مشکلات کنونی هنر قفل سازی سنتی را به طور کامل از بین برد.

 

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ

منبع:chtn.ir/ مهدیه رمارم

 

مطالب پیشنهادی:

 تاریخچه مختصر شیشه کاری منقوش (2)

 اروسی؛ اوج هنر چوب و شیشه

تاریخچه منبت‌كاری