پیشینه نزدیك به 2 دهه برای مدارس غیرانتفاعی كه امروز به مدارس غیردولتی تغییرنام داده، كافی است تا امروز فلسفه وجودی مدارس غیردولتی برای مسوولان آموزش و پرورش و خانواده‌ها روشن باشد، اما نگاهی به عملكرد این مدارس از یك سو و نحوه رویارویی آموزش و پرورش با آنها از سوی دیگر نشان می‌دهد كه این مدارس هنوز اندر خم یك كوچه‌اند و قرار نیست بزودی به سهم 15درصدی خود براساس برنامه پنجساله پنجم از جمعیت دانش‌آموزی دست یابند.
یك نمونه از ناكامی این مدارس در رسیدن اهداف از پیش تعیین شده، قانون‌گریزی مالی و نبود ساماندهی در میزان شهریه این مدارس است. طی 2 دهه گذشته، هر بار رسانه‌ها از تخلفات مدارس غیردولتی و عدول از شهریه‌های تعیین‌شده، گزارش كرده‌اند؛ وزارت آموزش و پرورش و بویژه سازمان مشاركت‌های مردمی و مدارس غیردولتی، تخلفات را كتمان كرده یا معدود شمرده‌اند و با بیان این كه شهریه‌ها براساس برنامه‌های جانبی و فعالیت‌های فوق‌برنامه مدارس می‌تواند متغیر باشد، از ارائه پاسخ دقیق و روشن خودداری كرده‌اند.
شهریه‌های صوری، شهریه‌های واقعی
با توجه به این كه سازمان مدارس غیردولتی و مشاركت‌های مردمی براساس اصرار خبرنگاران سالی چند بار سقف و كف شهریه مدارس غیردولتی را اعلام می‌كند، بنابراین آگاهی از میزان شهریه‌ها، كار دشواری نیست، اما تفاوت بین شهریه‌های تعیین‌شده یا صوری و شهریه‌های واقعی، تابع هیچ معیار دقیقی نیست و به عواملی بستگی دارد كه از نظر مسوولان دور مانده است.
معاون پشتیبانی سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در آخرین اظهارنظر خود از تعیین میزان شهریه مدارس غیردولتی سخن گفته، هرچند سال تحصیلی شروع شده و فصل ثبت‌نام در مدارس به پایان رسیده است. سید فرید بنی عقیل حداقل شهریه مدارس مقطع پیش‌دبستانی غیردولتی شهر تهران را 350 هزار تومان و حداكثر شهریه را یك میلیون و 300 هزار تومان، حداقل شهریه مدارس مقطع ابتدایی غیردولتی را 340 هزار تومان و حداكثر 2 میلیون تومان، شهریه مدارس راهنمایی غیردولتی را از 380 هزار تا 2 میلیون و 400 هزار تومان و شهریه مدارس مقطع متوسطه غیردولتی را 900 تا 2 میلیون و 700 هزار تومان اعلام كرده است. همچنین به گفته او، حداقل شهریه مدارس پیش‌دانشگاهی غیردولتی 3/1 میلیون و حداكثر 3/4 میلیون تومان است. این اعداد و ارقام البته تنها از پشت تریبون مسوولان برای خبرنگاران اعلام می‌شود و واقعیت چیز دیگری است.
نصرتی، مدیر یك دبستان غیردولتی دخترانه در منطقه 4 تهران كه همسرش موسس همان مدرسه است، می‌گوید سقف شهریه مدرسه آنان نزدیك به 2 میلیون و 500 هزار تومان است كه البته در نقاط شمالی شهر تهران، شهریه دبستان غیردولتی به 3 میلیون تومان هم می‌رسد.
براساس این خبر، شهریه یك دبیرستان دخترانه در منطقه 4 تهران، حدود 5 میلیون و در نقاط شمالی تهران حدود 6 میلیون تومان برآورد شده است، نصرتی وقتی از كف شهریه مقطع ابتدایی در تهران كه 340 هزار تومان تعیین شده، باخبر می‌شود می‌گوید: «غیرممكن است، من تاكنون هیچ دبستانی را ندیده‌ام كه شهریه 300 هزار تومانی بگیرد.» وی علت این امر را برنامه‌های جنبی و متعددی می‌داند كه بنابر سلیقه مسوولان مدرسه و تقاضای اولیای دانش‌آموزان به عنوان كلاس‌های فوق‌برنامه اجرا می‌شود كه اغلب این كلاس‌ها، شامل كلاس‌های زبان انگلیسی، فرانسه، رایانه، شنا، نقاشی و ... است اما او به معیار تعیین میزان شهریه براساس این كلاس‌ها هیچ اشاره‌ای نمی‌كند و درباره این كه چرا شهریه این كلاس‌ها در مدارس مختلف آنقدر متفاوت است كه گاهی شهریه را تا یك میلیون بیشتر از سقف اعلام شده افزایش می‌دهند، چیزی نمی‌گوید.
اگر والدین شكایت كنند
براساس این گزارش، معیار رسیدگی به تخلف در مدارس غیردولتی، شكایت اولیای دانش‌آموزان است. وزیر آموزش و پرورش پیشین با اعلام این كه سقف شهریه مدارس غیردولتی 10 تا 20درصد افزایش یافته است، می‌گوید: تعدادی از مدارس غیردولتی پرآوازه هستند كه متقاضیان زیادی هم دارند و ممكن است همین موضوع باعث بروز تخلفاتی در آنها شود كه ما نیز در صورت دریافت شكایت از مردم با آنها برخورد می‌كنیم.» بنابر اظهارات وزیر پیشین، آموزش و پرورش در صورت وجود شاكی با تخلفات مدارس غیردولتی برخورد می‌كند، در حالی كه به نظر می‌رسد بازرسان این وزارتخانه باید پیش از دریافت شكایت بر عملكرد مدارس غیردولتی نظارت و از بروز تخلفات جلوگیری كنند.
بحران كمبود دانش‌آموز در مدارس غیردولتی
بجز تعداد معدودی از مدارس غیردولتی كه شنیده می‌شود به صورت زنجیره‌وار به هم مرتبط هستند و در تبادل دانش‌آموز با مدارس دولتی سابقه طولانی دارند، آمارهای سال تحصیلی گذشته نشان می‌دهد كه در تهران حدود 2000 مدرسه غیرانتفاعی در سال 86 صندلی خالی داشته‌اند.
این مطلب را فرشاد ابراهیم‌پور معاون وزیر آموزش و پرورش گفت و افزود: «در سال 87 نیز 400 هزار صندلی خالی در مدارس غیرانتفاعی در سراسر كشور وجود داشت كه قرار شد 5 درصد دانش‌آموزان مدارس دولتی به این مدارس فرستاده شوند و هزینه این دانش‌آموزان را دولت پرداخت كند.» اما به نظر می‌رسد كمبود اعتبارات وزارتخانه هنوز اجازه اجرای كامل این طرح را نداده است، حتی راه‌اندازی صندوق حمایت از مدارس غیردولتی با سرمایه 400 میلیارد تومان نیز نتوانسته از حجم مشكلات این مدارس بكاهد، چرا كه غیردولتی‌ها با كمبود محسوس دانش‌آموز روبه‌رو هستند و عرضه در بازار آموزش بیش از تقاضاست. براساس این خبر در سال تحصیلی گذشته آموزش و پرورش كشور خبر داد كه 149 مدرسه غیردولتی و موسسه علمی پایتخت به علت بحران مالی و مشكلات مدیریتی در حال ورشكستگی هستند.
به هر حال مدارس غیردولتی قرار است با حمایت دولت از قبیل واگذاری زمین و دریافت وام از بحران خارج شوند، این امر جز با ساماندهی شهریه‌ها و واقعی شدن میزان آن ممكن نیست، چرا كه در حال حاضر میزان شهریه‌ها از توان بسیاری از خانواده‌ها خارج است و این امر پیامدی جز بدبینی جامعه به مدارس خصوصی و بحران مالی این مدارس به همراه ندارد.
