این پروژه برای هر دو هنرمند از اهمیت بالایی برخوردار است. شاید به دنبال تجربه‌های تازه و حلقه‌های گمشده‌ای می‌گردند كه در گروه چهار نفره قبلی...
   
 
 
   اگرچه گروه چهار نفره محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، كیهان كلهر و همایون شجریان نتوانستند همكاری دائمی داشته باشند؛ اما همان پنج شش سال همكاری نتایج درخشانی برای هر كدام از این هنرمندان به همراه داشت.
اولین اجرای این گروه چهار نفره در زمستان ۱۳۷۹در دانشگاه كالیفرنیا برگزار شد. گروه چهار نفره شجریان، علیزاده و كلهر از دید علاقه‌مندان به هر كدام از این ۳ هنرمند بسیار عجیب به نظر می‌آمد. شجریان از هنرمندانی به شمار می‌آمد كه به حفظ اصالت‌های موسیقی مقید بود. از سوی دیگر، علیزاده با كارنامه موسیقی‌اش نشان می‌داد كه آهنگساز و نوازنده‌ای جستجوگر و پویاست كه به تجربیات تازه‌ای در آهنگسازی دست یافته و از آزمودن و خطا كردن ترسی ندارد. یك سوی دیگر ماجرا كلهر بود كه كمانچه را با لهجه‌ای خراسانی و خاص خود می‌نواخت و تا آن زمان بیشتر در خارج از ایران فعالیت كرده بود و برای ایرانی‌ها چندان شناخته‌شده نبود، در كارنامه‌اش همكاری با شجاعت حسین خان و تجربه‌هایی از موسیقی تلفیقی داشت. اما طولی نكشید كه با آلبوم‌های منتشر شده و كنسرت‌ها این چند نفر ثابت كردند كه در كنار یكدیگر می‌توانند به تركیب موفقی دست یابند. با این حال این همكاری در آذر ۱۳۸۴ با اجرای كنسرت ساز خاموش در تهران به پایان رسید و ‌هر ‌كدام از اعضای گروه چهار نفره به سویی رفتند.
دیروز
اواخر دهه ۶۰ موسیقی دلشدگان حاصل همكاری محمدرضا شجریان و گروه هم‌آوایان كه از سوی علیزاده راه‌اندازی شده بود، طرفداران این دو هنرمند را به وجد آورد. وقتی خبر همكاری آنها برای اجرای كنسرتی در كالیفرنیا، در ایران پیچید، خاطره شیرین شنیدن همین اثر بود كه باز هم علاقه‌مندان را كنجكاوتر می‌كرد تا در انتظار نتیجه باشند.
در این سال‌ها كیهان كلهر خارج از كشور فعالیت‌های خود را در زمینه موسیقی ایرانی دنبال می‌كرد و آوازه این فعالیت‌ها نیز به ایران رسیده بود. نمونه‌هایی از همكاری مشترك او با هنرمند نام‌آشنای هندی، شجاعت حسین خان نیز به عنوان غزل منتشر شده بود اما كسی تصور نمی‌كرد كه روزی این‌ ۳ هنرمند در كنار یكدیگر موسیقی اجرا كنند.
انتشار آلبوم شب، سكوت، كویر حاصل همكاری كلهر و شجریان ثابت كرد كه تفكر شجریان برخلاف آنچه اكثرا گمان می‌كردند، با نوآوری تضادی ندارد. كمی بعدتر آلبوم زمستان است دلیل دیگری بر این مدعا شد و همكاری ۳ استاد در اجرای موسیقی در مقام داد و بیداد كه علیزاده آن را از ۲ گوشه ایرانی استخراج كرده بود، حال و هوای موسیقی ایرانی آن زمان را تغییر داد.
اجرای كنسرت زمستان است كه روی شعری از مهدی اخوان ثالث ساخته شده بود، در همان سال‌ها اروپا و امریكا را پیمود. تلفیق گوشه‌های موسیقی و استفاده از شعر نو در كنار شعر كلاسیك كه الفتی دیرینه با موسیقی ایرانی پیدا كرده بود و بسیاری گمان می‌كردند در موسیقی ایرانی جایی برای شعر نو نیست، فصل تازه‌ای را برای این هنرمندان گشود. (البته پیش از آن نیز آثاری در این زمینه ارائه شده بود و حتی شجریان شعر قاصدك اخوان ثالث را اجرا كرده بود.)
یك سال بعد بی‌تو به سر نمی‌شود كه این بار كیهان كلهر آهنگسازی آن را به عهده داشت، با اشعاری از مولانا ارائه شد. این قطعه در كنسرت همنوا با بم در سال۸۲ برای همدردی با زلزله‌زدگان بم و به امید ساختن مجتمعی فرهنگی‌، هنری و آموزشی در این شهر اجرا شد.
سال ۱۳۸۱ آلبوم فریاد با شعری از اخوان ثالث با همین نام حكایت از ادامه راه این گروه می‌كرد. در این آلبوم همایون نیز پدر را همراهی می‌كند و قطعه سمن‌بویان با شعری از حافظ و آهنگسازی كلهر به صورت دوصدایی اجرا می‌شود. قطعه فریاد از جمله كارهای شجریان است كه نمونه كامل و موفقی از تلفیق موسیقی ایرانی و شعر نو به شمار می‌آید.
آخرین همكاری این گروه چهارنفره، كنسرت ساز خاموش بود كه در آذر ۸۴ اجرا شد. اگرچه علاقه‌مندان در ایران از همكاری‌های آغازین گروه بهره چندانی نبرده بودند؛ اما آخرین اجرا در تالار بزرگ كشور هزاران نفر را سیراب كرد.
تصنیف ساز خاموش از ساخته‌های حسین علیزاده بود كه از قطعات به یاد ماندنی این كنسرت بود. مخاطبان كنسرت خبر نداشتند، اما قرار بود این همكاری آخرین همكاری این گروه چهار نفره باشد.
امروز
حالا هر كدام از اعضا به كاری مشغول است. محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، كیهان كلهر و همایون شجریان، امروز از هم جدا شده‌اند و هریك دوباره به سراغ تجربه‌های شخصی خود رفته‌اند. جدایی اعضای گروه همان‌قدر با تعجب همراه بود كه همكاری آنها در آغاز همه را متعجب كرد. اما این بار بسیاری افسوس می‌خوردند كه آنها را در كنار هم نمی‌بینند.
طرفداران هر كدام از آنها در ذهن خود به دنبال هنرمندان دیگری درخور و شایسته می‌گشتند تا به ‌جای اعضای دیگر بنشانند. آن روزها بیشتر بحث بر سر این بود كه چه كسی جای آهنگساز و نوازنده را برای آواز شجریان می‌گیرد و چه كسی برای ساز علیزاده یا كلهر می‌تواند خواننده مناسبی باشد.
مدتی پس از جدایی، زمزمه‌های همكاری خواننده نام‌آشنای ایران با مجید درخشانی، آهنگساز و نوازنده تاری كه بتازگی از غربت بازگشته و در ایران سكنی گزیده بود، آغاز شد.
در این میان، شجریان كارگاه‌های آوازی را كه از مدت‌ها پیش به فكر برگزاری آن بود، به همت فرهنگستان هنر و خانه موسیقی برگزار كرد. این كارگاه كه با بیش از ۱۶۰۰ متقاضی روبه‌رو بود بعد از آزمون‌های اولیه با ۴۵۰ نفر برگزار شد و در حال حاضر دوره سوم كارگاه خود را با ۱۳ هنرجوی اصلی و ۱۰ هنرجوی مستمع برگزار می‌كند.
۲ سال بعد از آخرین اجرا در تهران با گروه استادان، شجریان سال ۸۶ كنسرت‌هایی با گروه آوا به اجرا درآورد. گروه در بهار ۸۶ كنسرت غوغای عشق‌بازان را به صورت تور دور دنیا به اجرا درآورد و سپس مرداد همان سال در تهران و بعد هم در اصفهان به اجرای برنامه پرداختند. از یاران گذشته همایون، هنوز پدر را همراهی می‌كرد. جای علیزاده و كلهر؛ مجید درخشانی، محمد فیروزی و سعید فرجپوری روی صحنه رفتند.
این همكاری نظر همه را به خود جلب كرده بود و البته حرف و حدیث‌های زیادی بر سر درست و غلط بودن تركیب‌بندی سازها و غیره به دنبال داشت. اگرچه شجریان و درخشانی تابستان امسال هم با گروه آوا اجرایی در سلیمانیه عراق داشتند ولی به نظر می‌آید همكاری با این گروه برای آنچه شجریان در سر داشت كافی نبود، چرا كه در ابتدای تابستان امسال شجریان و درخشانی با نوازندگان و تركیب تازه‌ای از سازها روی صحنه رفتند و تجربه تازه‌ای را آزمودند.
این بار تركیب‌بندی سازها كامل‌تر از قبل بود، اما نوازندگان گروه بسیار جوان‌تر از آن بودند كه بازهم بتوان شاهد اجرای بی‌نقص و همتراز با تجربه‌های آن گروه چهار نفره بود.
عضو دیگر این گروه، حسین علیزاده سال۸۳ همزمان با دوره‌ای كه با شجریان و كلهر همكاری می‌كرد، با اجرای كنسرتی به همراهی ژیوان گاسپاریان نشان داد كه هنوز به دنبال تجربه‌های تازه و نو است. بعدها این كنسرت در قالب آلبومی به نام به تماشای آب‌های سپید منتشر شد و تا مرحله نهایی جایزه گرمی برای بخش موسیقی جهانی پیش رفت.
پس از پایان یافتن همكاری با تشكیل گروه هم‌آوایان از نوازندگان باز هم به دنبال تجربه‌های تازه و همسرایی و گروه‌خوانی در موسیقی ایرانی رفت. اگرچه این تجربه هنوز به درخشانی تجربه‌های گذشته نرسیده و نتوانسته نوآوری‌های قبلی او را طی كند، اما علیزاده همچنان در زمینه هم‌سرایی و اجرای موسیقی ایرانی به صورت چندصدایی فعالیت می‌كند. حاصل این تجربه سال ۸۶ به صورت كنسرتی در ۲ بخش دونوازی تنبك و تار و گروه‌نوازی در تهران به اجرا درآمد. علیزاده باز هم درجستجوی تجربه‌های تازه و با انگیزه تشكیل گروهی از جوان‌تر‌های موسیقی به كار خود ادامه می‌دهد.
پس از جدایی از شجریان و كلهر علیزاده گروهی دیگر به نام ضربانگ نیز شكل داد كه حاصل آن اجرا در چند كشور اروپایی بود. ضربانگ گروهی تقریبا كوبه‌ای‌است كه افرادی چون حكیم لودین نوازنده سرشناس افغانی، جاوید افسری راد، بهنام سامانی، پژمان حدادی نوازنده و رضا سامانی در آن حضور دارند.
این گروه هنوز در تهران اجرایی نداشته‌اند. اما به نظر نمی‌آید كه حاصل آن هنوز نتوانسته علیزاده و علاقه‌مندانش را راضی كند، چرا كه او هنوز به دنبال تشكیل گروه دیگری با كمك كلهر است.
كیهان كلهر نیز همزمان با همكاری با علیزاده و شجریان تجربه‌هایی نیز در زمینه موسیقی تلفیقی با یویوما و گروه جاده ابریشم را آغاز كرده بود. كلهر برای این گروه كه از نوازندگان كشورهایی تشكیل شده كه جاده ابریشم از آنها عبور كرده، قطعه‌ ۲۵ دقیقه‌ای شب‌های فیروزه‌ای نیشابور را ساخت. این قطعه هنوز به صورت رسمی در ایران منتشر نشده است؛ اما بسیاری به همت عاملان پخش سی‌دی‌های غیرمجاز آن را شنیده‌اند. كلهر همچنان به فعالیت با شجاعت خان و یویوما ادامه می‌دهد. در اجرایی كه او دو هفته پیش در سالن هالیوود بال لس‌آنجلس داشت، علاوه بر گروهی از نوازندگان ایرانی، بخشی از كنسرت نیز به اجرای قطعه شب‌های فیروزه‌ای نیشابور توسط گروه راه ابریشم اختصاص داشت.
پس از پایان همكاری گروه چهار نفره، او علاوه بر طرح از جمله غزل با شجاعت حسین خان و جاده ابریشم با یویوما طرح دیگری با یك نوازنده تركیه‌ای به نان اردل ارزنجان آغاز كرد. این پروژه اجراهای متعددی را در شهرهای مختلف جهان به نمایش گذاشت؛ اما حاصل آن در ایران تنها انتشار آلبومی با عنوان تا بیكران دوردست است.
اگرچه كلهر در ادامه فعالیت با هنرمندان خارجی به راهش ادامه می‌دهد، اما هنوز نمی‌دانیم در زمینه ارائه موسیقی ایرانی چه تصمیمی خواهد گرفت.
سال گذشته به همراه حمیدرضا نوربخش بداهه‌نوازی‌ای در پاریس به اجرا درآورد و امسال به همراه یك گروه پنج نفره از نوازندگان ایرانی و نوربخش به عنوان خواننده راهی آمریكا شده تا كنسرت‌هایی اجرا كند.
همایون هم در این چند سال علاوه بر این‌كه همكاری با پدر را در پروژه‌هایش دنبال می‌كند، توانسته همكاری‌های متفاوتی با هنرمندان مختلف داشته باشد. او از ۳ سال پیش با محمدرضا درویشی در طرح عبدالقادر و در گروهی كه برای اجرای آثار او تشكیل شده همكاری می‌كند. اجرای آوازهایی كه شیوه اجرایی آن به ۷۰۰ سال پیش باز می‌گردد و چندان منطبق با موسیقی ردیف دستگاهی امروز نیست، تجربه تازه‌ای است كه همایون آزموده است.
به انتظار آینده‌
اگرچه هنوز هیچ كدام از طرح‌ها و برنامه‌هایی كه هر كدام از هنرمندان این گروه آغاز كرده‌اند به اندازه همكاری چند ساله‌شان چشمگیر و گوشنواز نبوده است؛ اما می‌دانیم هر كدام برنامه‌هایی را در سر می‌پرورانند و چشم به روزهای آینده دارند. آنچه در اعضای این گروه به اثبات رسیده، حركت به سوی تجربه‌های تازه و دل را به دریا زدن است كه هر كدام در حال حاضر مشغول همین كارند.
اما آنچه همه در انتظار وقوع آن هستند، آغاز همكاری‌های مشترك حسین علیزاده و كیهان كلهر است كه در ماه‌های اخیر این دو هنرمند صحبت‌هایی از آن كرده‌اند. قرار است این بار بدون حضور شجریان پدر و پسر علیزاده و كلهر طرح تازه‌ای آغاز كنند و در آن از نسل تازه و جوان‌تری از نوازندگان و خواننده استفاده كنند. این پروژه برای هر دو هنرمند از اهمیت بالایی برخوردار است. شاید به دنبال تجربه‌های تازه و حلقه‌های گمشده‌ای می‌گردند كه در گروه چهار نفره قبلی با وجود تمام موفقیت‌هایش نتوانستند به آن دست یابند.
 
 
مطالب مرتبط:
محمدرضا شجریان: بگویید بیایند من جوابشان را می‌دهم
حواشی سومین شب کنسرت استاد شجريان
 گزارش تصویری: شجریان در تالار کشور
سی سال رمضان با ربنای شجریان
 
 
 
 
گردآورى: گروه فرهنگ و هنر سيمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: روزنامه جام‌جم