هنر مقرنس کاری
یکی از عناصر تزیینی معماری که در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص مساجد و مقبرهها نقش مهمیدارد مقرنس کاری است.مقرنسها که شباهت زیادی به لانه زنبور دارند، در بناها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن ساختمانها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود،به کار میروند.
این مقرنسها را میتوان ازجمله وسایل موثر ساختن گنبدها دانست که بعدها محتوای نظری اولیه را از دست داده و بیشتر برای تزیین به کار رفت.برخی معماران ایرانی نیز که این مقرنسها را در جبهه ساختمانها به کار میبرده اند در ساختن آنها مهارت را به حدی رساندند که نمیگذاشتند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد.
با مشاهده شکلهای طبیعی قندیلهای یخی و آهکی درون غارها در مییابیم که به احتمال زیاد هنرمندان نخستین این فن از همان قندیلها برداشتی هنرمندانه کرده اند و عینا آن را در سطوح داخلی و خارجی بناها با استفاده از آجر گچ و یا سیمان به کار گرفته اند.مقرنسها معمولا در سطوح فرو رفته گوشههای زیر سقف ایجاد میشود. اما محل قرار گیری این عنصر تزیینی میتواند در بالای دیوارها،سقفها گوشهها سردرها و ... باشد.
مقرنسها از لحاظ شکل به 4 دسته تقسیم میشوند:
1- مقرنسهای جلو آمده:
به مقرنسهایی میگویند که مصالح آن از خود بناست و در نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی ،انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش میدهند و استحکام آنها زیاد است.
2- مقرنسهای روی هم قرار گرفته:
علاوه بر مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ و آجر وسنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار میروند و غالبا در چند ردیف (دو تا پنج یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی است.
3- مقرنسهای معلق:
شبیه همان منشورهای آهکی آویزان در غارهاست که اصطلاحا استلاکتیت نامیده میشوند و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال ،کاشی و ... به سطوح مقعر داخل بنا صورت میگیرند که آویزان به نظر میرسند و دارای ثبات کمیهستند.
4- مقرنسهای لانه زنبوری:
چنانکه از تام این دسته از مقرنسها پیداست، شبیه لانه زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند. این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنسهای معلق اند.
مقرنس در دو قرن پنجم و ششم هجری قمری و یا به عبارتی در دوره سلجوقیان در مرحله تحول سریع قرار گرفت در اکثر بناهای این دوره مقرنسهای زیبایی دیده میشوند.
آشکار ترین نمونه معماری عهد سلجوقی مسجد جامع اصفهان است که گنبد مقرنس کاری شده آن از شاهکارهای معماری اسلامیبه شمار میرود.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: hamshahrionline.ir