پیشینه صنایع‌دستی لرستان

صنایع دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیت‌های آنان در پاسخ به ضرورت‌های مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی است. انسان‌ها با توجه به خصوصیات فردی و نوع نیازهایشان، همواره در ستیزی دائمی ‌با طبیعت به سر برده و با به فعلیت در آوردن ذوق و اندیشه و احساس، درصدد تغییر دادن و تصرف در ساخت طبیعت برآمده اند تا به جبران کمبودها و هر آنچه که هستی آنها را از داشتنش محروم کرده دست یابند.

 

صنایع‌دستی تجلی ویژگی‌های فرهنگی و مظهری تمدن انسان‌های هر جامعه در گذر تاریخ است. در استان لرستان صنایع‌دستی ثمره دست‌هایی است که عشق را از قلب خود جاری ساخته و با انگشتان خود با یاری تار و پود بر گلیم و جاجیم ترسیم کرده و یا با تلنگرهای چکش آن را حک می‌کنند.

قالیبافی از مهمترین رشته‌های فعال اقتصادی استان لرستان است که در حال حاضر متداول‌ترین صنعت‌دستی است. مراکز تولید قالی بیشتر در شهرهای خرم‌آباد، الیگودرز، دورود و روستاهای تابعه است. در فصل تابستان که روستائیان به کشاورزی اشتغال دارند، تولید آن کمتر است. نقوش قالی‌ها، نقش لچک، ترنج و با زمینه سرمه‌ای،‌ لاکی و کرم است.

 

صنایع دستی لرستان در سه نوع متمایز عشایری، روستایی و شهری شکل گرفته‌اند. بیشتر تولیدات صنایع دستی عشایری به مصرف خانوار می‌رسند و کمتر به بازار عرضه می‌شوند. انواع صنایع‌دستی عشایر استان لرستان عبارت‌اند از: سیاه چادر، چیت، قالی و گلیم. صنایع دستی روستایی را قالی، گلیم، رنگرزی و جاجیم‌بافی تشکیل می‌دهند و عمده صنایع دستی شهری نیز خراطی، نمدبافی، قلم زنی، ورشوسازی، قالی، موج و گلیم بافی هستند.

 

پیشینه تاریخی لرستان در بخش صنایع دستی، درخشان است و آن را باید در آثار کشف شده از غار «کلماکره» جستجو کرد. پتانسیل‌های قوی در بخش صنایع دستی لرستان، انتظارات را از این استان بالا می‌برد. لرستان سالیان سال است که با هنرمندی زنان و مردان خود در سراسر دنیا می‌درخشد اما این هنر در برخی از رشته‌های صنایع‌دستی از جمله ورشو سازی، امروز مسیر فراموشی را پیموده و بسیاری از آثار ارزشمند این رشته‌ها، مسوخ شده لقب گرفته اند.

 

صنایع دستی لرستان همواره مجالی برای بروز ذوق و سلیقه لرستانی‌ها در ادوار تاریخ بوده است. از زمانی‌که گلیم‌ها و جاجیم‌های بافته شده دست زنان لر، زیبنده نمایشگاه‌های بین‌المللی شد و یا شاید از دورتر و هنگامی‌که اولین سماور ورشویی ایران به دست استاد میناگر در بروجرد ساخته شد و یا شاید حتی قبل‌تر از آن هنگامی‌که زیورآلات مفرغی آذین بخش گیسوان زنان لر بود، اوج هنرمندی این مردمان جهانیان را شگفت زده کرده بود.

به طور کلی صنایع دستی لرستان در قالب سه بخش صنایع دستی رایج لرستان، صنایع دستی بومی‌استان و رشته‌های اولویت دار استانی قابل بررسی هستند.
فرش‌بافی، ورشوسازی، گلیم بافی، قلمزنی روی ورشو، جاجیم بافی، خراطی چوب، نمد‌مالی، ساخت و قلم زنی مصنوعات ورشویی، سیاه چادر بافی، گیوه دوزی و گیوه‌بافی از جمله صنایع دستی بومی‌لرستان محسوب می‌شود که خاص این منطقه از کشورمان است.

 

هنر ورشوسازی در لرستان از هنرهای دستی به شمار می‌آید که به دلیل کمبود مواد اولیه با آینده‌ای تاریک مواجه است. امروز به علت عدم تولید ورق ورشو در جهان این فلز در ایران نیز کمیاب شده و هنرمندان ورشوساز برای تولید مواد اولیه آن با مشکلات زیادی مواجه هستند. آینده مبهم هنر ورشوسازی در لرستان تنها نمونه‌ای از رشته‌هایی است که امروز به سرعت در حال فراموشی و زوال هستند.

هشت رشته از صنایع دستی این استان شامل رشته‌های پوستین‌دوزی، چوقادوزی، ریسمان‌بافی، سیاه چادربافی، چیت بافی، زیلو، حصیر‌بافی و نمدبافی از جمله رشته‌های این استان هستند که خطر منسوخ شدن آنها را تهدید می‌کند.

 

اما 40 رشته صنایع دستی در لرستان فعال است، و به منظور احیا این هشت رشته منسوخ شده برنامه‌هایی در معاونت صنایع‌دستی استان در دست برنامه‌ریزی است که در دو فاز مختلف اجرا خواهد شد.

در فاز اول مستندسازی از رشته‌های فراموش شده صنایع‌دستی است که عکس، فیلم و آرشیو کاملی از این صنایع تهیه می‌شود. در فاز بعدی، این معاونت به دنبال خریداری آثار باقی مانده از این صنایع و همچنین هدایت استادان این رشته‌ها به سمت آموزش به خصوص در مناطق روستایی و عشایری است.

 

برخی تزئینات زندگی روستاییان که در گذشته‌های دور اهمیت بسیاری به آنها داده می‌شد اکنون به دست فراموشی سپرده شده و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در حال حاضر بیش از چهار هزار و 500 کارگاه فعال صنایع دستی در استان لرستان وجود دارد. بیش از 80 هزار نفر در استان لرستان به صورت مستقیم و غیرمستقیم در زمینه صنایع دستی مشغول به فعالیت هستند.

یکی از راه‌های احیا صنایع‌دستی استان‌هایی نظیر لرستان یافتن بازار فروش است. از جمله این برنامه‌ها ایجاد بازارهای فروش نوروزی در نوروز 88 است.در این استان در مجموع 65 غرفه انتظار گردشگران نوروزی را می‌کشد.

 

از جمله مراکزی که برای فروش هنرهای سنتی و صنایع‌دستی این استان در نظر گرفته شده پامنار شهرستان خرم‌آباد در منار آجری میدان امام‌حسین است. همچنین تکیه موثقی شهرستان بروجرد با 20 غرفه و شهرستان پلدختر با 15 غرفه آماده فروش صنایع‌دستی این استان به گردشگران نوروزی هستند.

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ

www.seemorgh.com/culture

منبع: chtn.ir

 

مطالب پیشنهادی:

زیلوی یزد جامانده از زیر اندازهای سنتی 
 سوخت معرق، كمال هنر ایرانی

نگاهی به هنر دوران سلجوقی