به بهانه 'روز بهزیستی و تامین اجتماعی'

این سازمان به منظور نیل به اهداف خود با اتخاذ تدابیر لازم و حمایتهای گوناگون از كودكان نیازمند، زنان و كودكان بی سرپرست، ابن السبیل (در راه ماندگان) و نیز عرضه خدمات توانبخشی به معلولان جسمی و ذهنی، مبتلایان به بیماریهای صعب العلاج، معتادان و ناسازگاران اجتماعی و هم چنین پیشگیری از معلولیت ها و آسیب های اجتماعی و غیره با توجه به حفظ ارزش ها و كرامات والای انسانی و تكیه بر تعاون و همیاری مردم نیكوكار و همكاریه ای نزدیك روحانیون متعهد و سایر طبقات دلسوز كشور تلاش می كند.

بی تردید، سلامت جسم و روان، زیربنایی ترین عامل پیشرفت و تكامل یك جامعه است و امروزه برای دستیابی به این هدف با اجرای برنامه های پیشرفته بهداشتی و بهزیستی در بسیاری از كشورهای توسعه یافته افراد جامعه از دوران شیرخوارگی تا پایان زندگی تحت مراقبت قرار می گیرند و سازمانهای ذی ربط با دقت در مواد غذایی و تغذیه، سالم سازی محیط زندگی، توسعه برنامه های مختلف، پیشگیری و غیره مانع بروز بسیاری از امراض و معلولیت ها می شوند تا سلامت مردم تأمین شود.
 
امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:
"آگاه باشید كه از جمله بلاها فقر و ناداری است و سخت تر از ناداری بیماری تن و سخت تر ار بیماری تن بیماری قلبی است."
و در اهمیت تندرستی همین بس كه حضرت رسول اكرم صلی الله علیه واله وسلم در پاسخ سؤالی كه اگر شب قدر را درك كردیم چه چیزی از خدای خود طلب كنیم؟
حضرت جواب دادند: عافیت را.
و سخن گوهربار امام صادق علیه السلام:
"كل شیءٍ تكون فیه المضرةَ عَلَی اِلاْنسانِ فی بَدَنِهِ فَحَرامٌ اَكْلُهُ اِلا فی حالِ الضُّرورَة "
"خوردن هر چیزی كه برای بدن انسان مضر باشد حرام است مگر در حال ضرورت."

بنابراین با توجه به احادیث و روایات، لازم است برنامه پیشگیری از بیماریهای جسمی و اخلاقی و آسیبه ای اجتماعی به منظور حفظ و تأمین بهداشت جسمی و روانی جامعه از دوران شیرخوارگی آغاز شود. با در نظر گرفتن آیه شریفه:
"مَنْ اَحْیاها فكانما احیا النّاس جمیعاً".
و هر كس كه نفسی را حیات بخشد مثل آن است كه همه مردم را حیات بخشیده است."
می توان به اهمیت واقعی پیشگیری پی برد و جان انسانها را قبل از این كه دچار گرفتاری شوند نجات دهیم.
 
خدمات بهزیستى در ایران

با توجه به فرهنگ غنى اسلام و مردم در ایران، از دیربازهمواره طیف وسیعى از خدمات اجتماعى توسط خانواده ها، افراد نیكوكار، روحانیت و مساجد ارائه مى شده و موسسات اجتماعى كوچك و بزرگ با تكیه بر نهاد وقف، نه تنها در حوزه بهزیستى بلكه در سایر امور فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى به فعالیت مى پرداخته است. نمونه چنین مراكزى، مكتب خانه ها، مدارس، حوزه هاى علمیه، شفاخانه ها، بیمارستان ها، كاروانسراها و... كه طى قرون متمادى ساخته و دایر شده است مى باشند.
افزایش مراودات تجارى، سیاسى و فرهنگى در قرون اخیر با همسایگان و دولت هاى منطقه منجر به بروز تغییراتى در برخى از حوزه هاى اجتماعى و اقتصادى شده است.

در حوزه بهزیستى اولین یتیم خانه ایران به سبك شبانه روزى مستقل در تهران (محل انبار گندم سابق) و در دوران ناصرالدین شاه ایجاد شد. از آن زمان به بعد موسسه هاى مختلفى از سوى دولتها یا افراد و گروههاى خیر براى حمایت از نابینایان و ناشنوایان، معلولین ذهنى و جسمى و همچنین نیازمندان و بى سرپرستان به وجود آمد كه خدمات آنها عموماً جنبه رفاهى و آموزشى داشته است.
تا پیش از پیروزى انقلاب اسلامى تشكیلات متمركزى براى ارائه خدمات بهزیستى وجود نداشت و خدمات نسبتاً مشابهى به صورت پراكنده توسط دستگاههاى مختلف ارائه مى شد. تعدادى از این سازمانها عبارت بودند از:
 
- سازمان ملى رفاه خانواده ایران
 - سازمان بهزیستى و آموزش كودكان و نوجوانان
 - سازمان ملى بهزیستى ناشنوایان ایران
 - سازمان ملى رفاه ناشنوایان ایران
 - سازمان ملى رفاه نابینایان ایران
 - سازمان زنان
 - جمعیت حمایت از اطفال بى سرپرست

پس از پیروزى انقلاب شكوهمند اسلامى ایران، سازمان بهزیستى كشور در بیست و چهارم خرداد ماه 1359 براساس مصوبه شوراى عالى انقلاب اسلامى تشكیل شد.
شهید دكتر محمد على فیاض بخش پس از آن كه به پراكندگى سازمانهاى رفاهى و توانبخشى كشور و عدم هماهنگى لازم بین آنها پى برد، با كمك و همفكرى شهید سید محمد باقر لواسانى و تنى چند از همفكرانش لایحه تشكیل سازمان بهزیستى كشور را به شوراى انقلاب پیشنهاد كرد و پس از تصویب آن با كار پیگیر و مستمر به سازماندهى تشكیلات و برنامه ریزى براى فعالیت نوین سازمان بهزیستى پرداخت و در مدت كوتاهى توانست ارگان دولتى و كار آمدى براى خدمت به محرومان و مستضعفان كشور ایجاد كند. در تاریخ 29/9/59 سازمان تربیتى شهردارى تهران نیز به بهزیستى واگذار شد و در تاریخ 16/10/1363 بر پایه مصوبه مجلس شوراى اسلامى، بار دیگر سازمان بهزیستى در شمار سازمانهاى وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى قرار گرفت .

اصولاً بهزیستى به مجموعه متشكل از تدابیر، خدمات، فعالیت ها و حمایت هاى غیر بیمه اى اطلاق مى شود كه به منظور بسط رحمت اسلامى در جامعه و حفظ ارزش ها و كرامات انسانى، با تكیه بر كمك هاى مردمى و همكارى نزدیك سازمانهاى ذى ربط انجام مى شود و گسترش خدمات توانبخشى، حمایتى، بازپرورى و كمك به تامین حداقل نیازهاى اساسى گروههاى محروم و كم در آمد را مد نظر دارد.

كانون اصلى فعالیت ها و برنامه هاى سازمان بهزیستى، پیشگیرى از فرو پاشى زندگى افراد و خانواده هایى است كه به علت مشكلات اقتصادى و ناهنجاریهاى اجتماعى و فرهنگى دچار آسیب پذیرى و ناتوانى هاى مختلف شده اند و یا از معلولیت هاى جسمى و روانى رنج مى برند. بدون تردید، خدمت رسانى به این گروه ها با كیفیت مطلوب هنگامى امكان پذیر خواهد بود كه یك نهاد ویژه برخوردار از توان تخصصى، اقتصادى، اجرایى و سیاسى قوى به شكل منسجم جنبه هاى گوناگون خدمات مورد نیاز محرومان و مستضعفان را عهده دار شود.

روشهاى موجود براى ارائه خدمات بهزیستى
خدمات بهزیستى در سه بخش به نیازمندان و مددجویان ارائه مى شود:

- امور فرهنگى و پیشگیرى
- امور اجتماعى
- امور توانبخشى

در بخش امور فرهنگى و پیشگیرى، دفاتر زیر خدمات لازم را انجام مى دهند:

- دفتر آموزش و پروهش: وظیفه تحقیق و پژوهش پیرامون علل بروز معلولیت ها و دریافت عوامل اصلى ایجاد آسیب هاى اجتماعى را بر عهده  دارد. همچنین تربیت نیروهاى انسانى مورد نیاز و بازآموزى نیروهاى موجود متناسب با تغییرات جامعه از وظایف این دفتر است .

- دفتر پیشگیرى از معلولیت ها و آسیب هاى اجتماعى: وظیفه ارائه آموزش هاى مناسب به جامعه با بهره گیرى از روشهاى منطقى و تكیه بر دستاوردهاى پژوهشى را بر عهده دارد.
در بخش امور اجتماعى كار از پیچیدگى فراوانى برخوردار است. بازآموزى و بازپرورى گروهاى چون معتادان، متكدیان، زنان ویژه، فرزندان بدون سرپرست، زنان بى سرپرست و مانند اینها نیازمند مشاركت عمومى و یارى همه جانبه است. به این منظور باید مربیان، روانشناسان و مددكاران اجتماعى ورزیده به كار گرفته شوند. همچنین تفكر جامعه نسبت به این گروهها باید دگرگون شود و روشهاى صحیح ارائه كمك به افراد جامعه آموزش داده شود. از سوى دیگر باید زمینه اجتماعى مناسب براى پذیرش افراد پس از طى دوره بازآموزى و بازپرورى فراهم شود. روشن است كه این همه، نیازمند عزمى ملى و كار و تلاش شبانه روزى و خستگى ناپذیر است.

در بخش امور اجتماعى خدمات لازم از طریق سه دفتر ارائه مى شود:

 - دفتر امور كودكان و نوجوانان
 - دفتر امور خانواده هاى بى سرپرست و نیازمند
 - دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعى

دفتر امور كودكان و نوجوانان مسئولیت پرداختن به امور مربوط به كودكان سرراهى، كودكان خانواده هاى از هم گسیخته، فرزندان والدین زندانى، فرزندان والدین متوارى، فرزندان والدین بدون صلاحیت و مانند اینها را بر عهده دارد.
ارائه خدمات شیر خوارگاهى سازمان براى نگهدارى تربیت و آموزش ‍ كودكان و به فرزند خواندگى دادن برخى كودكان مجهول الهویه به خانواده هاى داراى صلاحیت در قالب برنامه شبه خانواده از دیگر اقدامات و وظایف این دفتر به شمار مى رود.
مركز اجرایى تحت نظارت این دفتر، وظیفه نگهدارى، تربیت و آموزش ‍كودكان تحت سرپرستى خود را تا مرحله اجتماعى شدن، ازدواج، اشتغال بازتوانى و ترخیص به عهده دارد. همچنین مهد كودك هاى سازمان بهزیستى، وزارتخانه ها و دیگر سازمانها و نیز مهد كودك هاى خصوصى در سراسر كشور با نظارت این دفتر فعالیت مى كنند.

دفتر امور خانواده هاى نیازمند و بى سرپرست، وظیفه بررسى مسائل و مشكلات و برنامه ریزى بازتوانى مادى و معنوى خانواده هاى زیر پوشش را به عهده دارد.

دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعى به امور معتادان، زنان ویژه و متكدیان از طریق بررسى مسائل و مشكلات فردى، گروهى، اجتماعى، خانوادگى و نیز شناسایى راههاى بازپرورى آنان مى پردازد.

خدمات امور توانبخشى

سازمان بهزیستى از طریق دفاتر توانبخشى و امور اجتماعى معلولین، توانبخشى حرفه اى و دفتر توانپزشكى و وسایل توانبخشى به معلولین جسمى و ذهنى، خدمات توانبخشى ارائه مى كند. دریافت كنندگان خدمات از این بخش، نابینایان، ناشنوایان و معلولان جسمى- حركتى هستند. افراد داراى معلولیت ذهنى با توجه به بهره هوشى به سه گروه عمیق (ایزوله )، تربیت پذیر و آموزش پذیر تقسیم مى شوند. همچنین معلولین جسمى و ذهنى توام كه از بدترین نوع معلولیت ها است، زیر پوشش این بخش هستند.

شوراى عالى مشاركت هاى مردمى

در پى تدوین و اجراى طرح امداد دانش آموزان محروم و معلول توسط عده اى از انسانهاى نیكوكار و با پشتیبانى شهید دكتر فیاض بخش رئیس وقت سازمان بهزیستى كشور در اواخر سال 1364 با توجه به اصل 29 قانون اساسى مقدمات تشكیل شوراى عالى مشاركت هاى مردمى سازمان بهزیستى فراهم شد و این شورا از فروردین سال 67 فعالیت رسمى خود را آغاز كرد.
از طریق مشاركت هاى مردمى و همیارى افراد خیر و نیكوكار اقدامات چشمگیرى در راستاى اهداف سازمان بهزیستى كشور انجام گرفت. از آن جمله، خرید تجهیزات مورد نیاز مراكز توانبخشى و حمایتى سازمان بهزیستى، پرداخت هزینه هاى تحصیلى و درمانى مددجویان و تامین دیگر نیازهاى آنان قابل ذكر است.

شوراهاى مردمى تاكنون هزاران متر مربع ساختمان، زمین، باغ و باغچه را به صورت اهدایى از افراد خیر و نیكوكار براى واحدهاى بهزیستى سراسر كشور تحویل گرفته اند. از نظر امور فرهنگى، شوراهاى سراسر كشور تاكنون در حد توان و امكاناتشان در جهت كمك به محرومان گامهاى بلندى برداشته اند.

معلولیت و بهزیستى

سازمان بهداشت جهانى، معلولیت را اختلال رابطه فرد با محیط مى داند و در تعریف توانبخشى اشاره به این دارد كه توانبخشى پاسخ به معلولیت است براى رسیدن به حداكثر توانایی هاى یك معلول. اگر جامعه بتواند تسهیلات لازم را تامین كند كه وى مشكلات حضور در جامعه را نداشته و قدرت استفاده از وسایل توانبخشى را داشته باشد، با موانع شهرى روبرو نشود، مشكل عبور و مرور نداشته باشد، در فعالیت هاى گروهى شركت نماید و... دیگر آن فرد معلول نیست.

از 6 میلیون نفر افراد معلول جامعه ایرانى 60 درصد به نحوى در فعالیتهاى اجتماعى شركت داده شده اند و نیازى به خدمات توانبخشى خاص ندارند. 30 درصد نیاز به خدمات توانبخشى تخصصى، و ده درصد نیاز به توانبخشى فوق تخصصى دارند.
با وجود تلاش گسترده سازمان وضعیت اشتغال معلولان در جامعه نابسامان است. معلولان بسیارى، به خاطر كمبود آگاهى برخى از كارفرمایان، موانع شهرى و معمارى، نداشتن آگاهى كافى جامعه از معلول و معلولیت، یا بیكارند و یا هراس از برخورد با اجتماع در آنها باقى مانده است. در كشور ما حمایت قانونى در زمینه اشتغال معلولان به معناى واقعى وجود ندارد. اختصاص 3 درصد از استخدام هاى دولتى به معلولان در قانون پیش بینى شده ، اما در عمل اجرا نمى گردد.

رشد معلولیت در جامعه ناشى از عوامل و دلایل شناخته شده اى است و به عنوان نمونه بخش قابل ملاحظه اى از معلولیت ها ناشى از حوادث رانندگى است كه بر اثر گسترش شهرنشینى و عدم رعایت دقیق قوانین و مقررات راهنمائى و رانندگى به وقوع مى پیوندند.
سایر معلولیت ها نیز بر اثر عوامل مادرزادى، فقر بهداشت، عدم واكسیناسیون كودكان، انواع بیماری ها و عدم درمان به موقع آنها شامل كزاز، سیاه سرفه، سل، سرخك، دیفترى و فلج اطفال كه قابل پیشگیرى نیز هستند، بروز مى كند.

كارشناسان مقاطع زمانى ابتلاى فرد به معلولیت ها را به سه مقطع قبل از تولد، هنگام تولد و بعد از تولد تقسیم مى كنند. عوامل قبل از تولد از عوامل ارثى و یا محیطى منشأ مى گیرند. این عوامل بر اثر ازدواج هاى فامیلى و عدم تناسب ارهاش (R- h) خون والدین بروز معلولیت را سبب مى شود. عوامل محیطى شامل ابتلاى مادر باردار به بیماریه اى عفونى، مسمومیته اى شیمیایى و یا قرار گرفتن در معرض اشعه ایكس و ضربه هاى شدید مى باشد.

عوامل بعد از تولد به دو گروه تقسیم مى گردد:
اول كه ناشى از بیماری ها مانند فلج اطفال، رماتیسم، مننژیت، عفونت هاى استخوانى، سوء تغذیه و سكته هاى قلبى و مغزى در بزرگسالان است و دوم تصادفات رانندگى، سوختگى، برق گرفتگى، تنبیهات شدید بدنى و ...

ارائه خدمات به معلولان

خدمات بهزیستى به دو صورت فعال و غیر فعال ارائه مى شود. خدمات فعال شامل فعالیت هایی است كه با هدف پیشرفت و مستقل و متكى به خود شدن معلولان انجام مى شود و در نهایت بازتوانى و جذب آنان به روند عادى زندگى اجتماعى را به دنبال دارد. براى رسیدن به این هدف امكانات توانبخشى مانند فیزیوتراپی، كار درمانى، فنى ارتوپدى، گفتار درمانى، بینایى سنجى و شنوایى سنجى پیش بینى و براى آنها وسایل كمكى مانند اورتز، پرونز، عصا و سمعك در نظر گرفته مى شود.

خدمات غیر فعال در مورد معلولانى كه نمى توانند زندگى مستقلى داشته باشند، كه از آن جمله معلولان ذهنى و جسمى شدید مى باشند كه این معلولان، غیر قابل بازگشت به زندگى اجتماعى هستند و از این رو مسائل آموزش و استقلال در مورد آنان كمتر معنى دارد و آنچه مهم است، تامین سرپناه و امكانات غذایى مى باشد.