گرمازدگی را با تدابیر طب سنتی مغلوب کنید

پیشگیری از گرمازدگی (هایپرترمی) با تدابیر طب سنتی

درجه حرارت بدن توسط هیپوتالاموس کنترل می شود. علیرغم تغییرات محیط، درجه حرارت بدن به طور معمول درحد طبیعی قرار می گیرد زیرا مرکز تنظیم حرارت واقع در هیپوتالاموس،  میزان حرارت اضافی تولید شده در اثر فعالیت متابولیکی عضلات و کبد را با انتشارحرارت از طریق پوست و ریه ها در تعادل نگه می دارد(1).
هایپرترمی (hyperthermia) یعنی افزایش کنترل نشده ء دمای بدن که فراتر از توانایی بدن برای از دست دادن گرما است. در حالی که در تب، افزایش درجه حرارت بدن همراه با بالارفتن درجه تنظیم شده در هیپوتالاموس (set point) در هیپوتالاموس است(1).
درجریان گرمازدگی به دلیل عدم تطابق بدن با محیط، فرد دچار گرمازدگی می شود(2).تشخیص تب از هایپرترمی بسیار حائز اهمیت است زیرا هایپرترمی ممکن است به سرعت به مرگ منجر شود و به تب برها هم جواب نمی دهد(1).

در زمان بروز موج گرما کودکان و افراد مسن در معرض هایپرترمی هستند(1). گرمازدگی در افراد مسن، بیخانمان، الکلی و بیماران با اختلالات متابولیک مانند پرکاری تیرویید، بیماری های پوستی مانند اسکلرودرمی و بیمارانی که از ترکیبات دارویی خاصی استفاده می کنند ( مانند سمپاتومیمتیک ها و ترکیبات آنتی کولینرژیک، ضدپارکینسون ،انواع مدرها، ضد افسردگی های سه حلقه ای و مهارکننده های منوآمینواکسیداز...) و یا در افرادی که مایعات کمی مصرف می کنند بیشتر دیده می شود(2).

علایم می تواند به صورت پوست داغ و خشک، توهم، اتساع مردمک، سختی عضلات ویا افزایش سطح کراتین فسفوکیناز باشد(1). از علایم مهم دیگر انقباضات در ناحیه عضلات شکمی است که بیشتر در ورزشکاران و کارگران دیده می شود که به دنبال فعالیت شدید در محیط گرم، دهیدراتاسیون و تشنگی خود را صرفا" با آب برطرف می کنند. توصیه ما به این افراد مصرف محلولهای نمکی 1% - 2% که با اضافه کردن 1.2 یا1.4 قاشق چایخوری نمک در یک لیتر اب قابل فراوری می باشد. ادم ناشی از گرما که بیشتر در افراد مسنی که تطابقی با محیط ندارند اتفاق می افتد، این افراد عمدتا" بیماری قلبی، ریوی و کلیوی دارند. سنکوپ به دنبال گرما نیز عمدتا" در افراد مسن رخ می دهد، این افراد باید از ایستادن در محیط گرم به مدت طولانی اجتناب کنند و درصورت بروز علایم هشداردهنده مانند تهوع، تعریق، ضعف، تاری دید دراز بکشند(2).

درمان کلی شامل سرد کردن بدن به طریق فیزیکی با کمک کمپرس آب سرد، پنکه، ملحفه های خنک کننده و حتی حمام یخ باید بلافاصله شروع شود و همزمان با آن باید نسبت به تزریق مایع و داروهای مناسب وریدی نمود(1).

در کتب طب سنتی ایرانی فصلی تحت عنوان تدبیر فصول وجود دارد. طبیعت فصل تابستان گرم و خشک است، لذا تدابیر این فصل در کاهش تاثیر گرمی و خشکی است(3). به دلیل شدت گرما قوت هاضمه معده کاهش می یابد پس توصیه به کاهش حجم غذا  و مصرف غذاهای سبک که هضم راحتی دارند می شود، بهتر است وعده غذای اصلی به ساعات معتدل و خنک روز منتقل شود  و افراد از پرخوری و رویهم خوری پرهیز کنند.( 3-5-4). نمونه  غذاهای توصیه شده در این فصل آش آلو، آش غوره، سوپ جو می باشد(4). جهت اطفا حرارت افزایش مصرف مایعات و آب و میوه های آب دار مثل آلو و هندوانه و خیار توصیه شده و بهترین مایعات آب شیرین سرد می باشد، شربت ترشک ، ریواس، تمرهندی، انار و سکنجبین در این فصل توصیه می شود(4و3).
بهتر است غذاها به نحوی باشد که ملین طبع باشند و درصورت یبوست مغز خیارشنبر به آب میوه ها اضافه شود، اما استفاده از مسهل قوی، به دلیل ریسک بی آبی بدن توصیه نمی شود(3). کاهش ورزش بخصوص ورزش سنگین در هوای گرم و منتقل کردن ساعت ورزش به ساعات خنک و معتدل روز توصیه می شود(3-4). از موقعیتهایی که باعث خشم و پرخاشگری می شود باید پرهیز کرد چراکه در گرمای این فصل می تواند منجر به تولید مواد نامناسب و زمینه ساز بیماری شود(4).

همچنین بهتر است خونگیری و فصد در این فصل کمتر شود مگر ضرورتی پیش آید که در این صورت باید به مقدار کم و در ساعتی از روز باشد که هوا خنک تر است(3). در این فصل دوری از حرارت خورشید و استراحت در خانه و آرامش توصیه می شود(5-4-3). از نظر پوشش، بهترین لباس برای این فصل کتان عنوان شده است(3).البته میزان گرمای هوا در کاهش یا افزایش این توصیه ها می تواند دخیل باشد.

منابع:

1-    اصول طب داخلی هاریسون، بیماری های عفونی( باکتریال)، ویرایش دن لانگو و همکاران، مترجم محبوبه طالب نثارحسینی و همکاران، تهران، ارجمند،1391، ص 17 تا 23.
2-    درس نامه طب اورژانس، تالیف هومان حسین نژاد ندایی و همکاران، تهران، نشر تیمورزاده:طبیب،1393، ص 220 تا 226.
3-    مفرح القلوب، تالیف حکیم محمد اکبر شاه ارزانی، تصحیح علمی و انتقادی اسماعیل ناظم و محسن باغبان، مقاله پنجم، فصل پنجم،تهران، انتشارات المعی1391، ص 837 تا 839.
4-    پاسداشت تندرستی با پزشکی ایرانی، ریحانه معینی و نرجس گرجی، تهران، انتشارات چوگان1393، ص 106 تا 110.
5-    القانون فی الطب، ابوعلی سینا، چاپ بیروت، جلد اول، ص 236.

دکتر دلیلیا شیربیگی (متخصص طب سنتی) - دکتر لاله عوید زاده (متخصص طب سنتی)

تهیه و تدوین: گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
اختصاصی سیمرغ