از مهم‌ترین مواد مغذی كه كمبود آن‌ها موجب بروز كم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن اشاره كرد. منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از...
 

كم‌خونی وضعیتی است كه در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون كاهش یافته و تبادل اكسیژن و دی‌اكسیدكربن بین خون و سلول‌هادچار اختلال می‌شود. از علل ایجادكننده كم‌خونی می‌توان كمبودهای تغذیه‌ای، خونریزی، ناهنجاری‌های ژنتیكی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد. منظور از كم‌خونی‌های تغذیه‌ای كم‌خونی‌هایی است كه در اثر دریافت ناكافی مواد مغذی ایجاد می‌شوند.

از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی كه كمبود آن‌ها موجب بروز كم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب 12 و اسید فولیك اشاره كرد. از بین آن‌ها كم‌خونی ناشی از فقر آهن یكی از شایع‌ترین كم‌خونی‌های تغذیه‌ای است.
 

كم‌خونی ناشی از فقر آهن

فقر آهن یكی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در كشورهای در حال توسعه و مهم‌ترین علت كم‌خونی تغذیهای در كودكان و زنان در سنین باروری است كه با ایجاد گلبول‌های قرمز كوچك و كاهش میزان هموگلوبین مشخص می‌شود كه این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت‌های بهداشتی، كاهش  بهره‌وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و كودكان و بالاخره كاهش ظرفیت جسمی‌ و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.
 

میزان نیاز به آهن

میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیكی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر كم‌خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 6ـ4 ماه اول زندگی كافی است. ولی در مورد نوزادانی كه با وزن كم متولد می‌شوند، ذخایر آهن كم بوده و باید از 3 ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراكی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل كه نوزاد را از یك سوم كل خونش محروم می‌كند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد.  
 

دلایل فقر آهن

دلایل گوناگونی برای كمبود آهن وجود دارد كه از آن جمله می‌توان به علل زیر اشاره كرد:

1 ـ دریافت ناكافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده كه در آن آهن كمی ‌وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.

2 ـ جذب ناكافی آهن در اثر اسهال، كاهش ترشح اسید معده، مشكلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل كلستیرامین، سایمتیدین، پانكراتین، رانیتیدین و تتراسایكلین.

3 ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.

4 ـ خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها. كمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.
 

علایم كم‌خونی ناشی از فقر آهن

بعضی از علایم كم‌خونی فقر آهن عبارتند از:

رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلك چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در كم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).
 

درمان كم‌خونی ناشی از فقر آهن

برای درمان كم‌خونی از چند روش استفاده می‌شود كه بهترین و كم‌خطرترین آن‌ها استفاده از مكمل‌های خوراكی است. درمان با نمك‌های ساده آهن مثل سولفات فروی خوراكی كاملا موثر بوده و به شكل قرص، كپسول یا مایع است و باید مصرف آن‌ها تا چندین ماه ادامه یابد.

چنانكه این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آن‌ها بهتر و بیشتر صورت می‌گیرد، ولی در این حالت سبب تحریك معده و بروز مشكلات گوارشی می‌شوند. عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان به حداقل رساند، به شرطی كه آهن را با میزان بسیار كم مصرف كرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن كاهش یابند.

ویتامینC  جذب آهن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه كرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثیر شكل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجود در پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می‌شود، در حالی كه جذب آهن پروتئین‌های گیاهی مانند سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) كمتر می‌باشد. باید توجه داشت كه ویتامینC جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) را بیشتر می‌كند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد كاهش دهد.

قهوه، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، نان گندم، حبوبات (حاوی اسید فیتیك) و فیبرهای غذایی جذب آهن را  به علت تشكیل كمپلكس‌های نامحلول كاهش می‌دهند. بنابراین فرآورده‌های حاوی آهن، طی یك ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یك از این مواد نباید مصرف شود.
 

منابع غذایی آهن دار

منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشك (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.

عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن‌ها

1 ـ اسید سیتریك و اسید اسكوربیك یا ویتامین ث كه در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل كلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.

2 ـ اسید مالیك و اسید تارتاریك كه در هویج، سیب زمینی، چغندر، كدوتنبل، گوجه فرنگی، كلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند.

3 ـ محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.

توصیه‌های كلی زیر را به كار ببندید

1 ـ استفاده از غذاهایی كه غنی از آهن می‌باشند.

2 ـ استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث در هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریب‌فروت، گوجه فرنگی، كلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش).

3 ـ گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.

4 ـ پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.

5 ـ برطرف كردن مشكلات گوارشی و یبوست.

6 ـ تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراكی مانند خاك، یخ) كه خود از علایم كم خونی فقر آهن می باشند.

7 ـ مشاوره با پزشك و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود كم‌خونی.

8 ـ استفاده از نانهایی كه از خمیر ورآمده تهیه شده‌اند.

9 ـ استفاده از خشكبار مثل توت خشك، برگه آلو، انجیر خشك و كشمش كه منابع خوبی از آهن هستند.

10 ـ استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.

11 ـ شست و شو و ضد عفونی كردن سبزی‌هایی كه استفاده می‌كنید.

12 ـ شستن كامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج.

13 ـ مصرف روزانه یك قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.

14 ـ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تكمیلی تا پایان 2 سالگی در كودكان.  

گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
www.seemorgh.com/health
منبع: irteb.com
 
مطالب پیشنهادی:
کشف راهی بالقوه برای جلوگیری از لخته شدن خون
استفاده از میكروب‌ها برای درمان خستگی مزمن
ارتباط شگفت انگیز گروه خونی شما با رژیم غذایی!؟
راهنمای تغدیه‌ای برای افراد سالمند
قاعدگی‌های بی‌‌قاعده