رونق بازار تقاضای یك اثر موسیقایی به عوامل مختلفی از جمله امكانات تبلیغی از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری و نشریات، فرصت
بررسی اقتصاد موسیقی در ایران
موسیقی در ایران، در دوره‌‌های دور كه تنها جنبة اجرایی داشته و هنوز موضوع نشر آن به صورت صوتی یا تصویری و حتی مكتوب مطرح نبوده است، خدمتی تلقی میشد كه در اختیار افرادی خاص بود و طبعا به عنوان یك پدیده یا عامل اقتصادی برای عامة مردم مطرح نمی‌‌شد.اما در یكصد سال اخیر كه نشر موسیقی موجب شد تدریجا نوعی تقاضای فراگیر در میان مردم ما برای بهره‌گیری از خلاقیت‌های هنر موسیقی شكل بگیرد موسیقی نیز به عنوان یک كالای اقتصادی وارد سبد تقاضای مردم شد و نشر آثار موسیقایی در گونه‌های مختلف براساس ذائقه و علایق گروه‌های مختلف اجتماعی و سنی بازاری را ایجاد كرد كه در شرایط و موقعیت‌های مختلف اجتماعی اوج و حضیضی را طی كرده است.
از دیدگاه علم اقتصاد پدیده‌ای كه در جامعه وجه اقتصادی به خود بگیرد، یعنی به یك نیاز برای بخشی از آن تبدیل می‌شود با دو مقولة عمده یعنی عرضه و تقاضا مواجه است كه در شرایط مختلف براساس كمیت هر یك در محل تقابل این دو عامل قیمت آن كالا یا خدمت تعیین می‌شود.
موسیقی در كشور، در دوره‌‌های دور كه تنها جنبة اجرایی داشته و هنوز موضوع نشر آن به صورت صوتی یا تصویری و حتی مكتوب مطرح نبوده است، خدمتی تلقی میشد كه در اختیار افرادی خاص بود و طبعا به عنوان یك پدیده یا عامل اقتصادی برای عامة مردم مطرح نمی‌‌شد.اما در یكصد سال اخیر كه نشر موسیقی موجب شد تدریجا نوعی تقاضای فراگیر در میان مردم ما برای بهره‌گیری از خلاقیت‌های هنر موسیقی شكل بگیرد موسیقی نیز به عنوان یک كالای اقتصادی وارد سبد تقاضای مردم شد و نشر آثار موسیقایی در گونه‌های مختلف براساس ذائقه و علایق گروه‌های مختلف اجتماعی و سنی بازاری را ایجاد كرد كه در شرایط و موقعیت‌های مختلف اجتماعی اوج و حضیضی را طی كرده است.
بدیهی است بررسی جامعی از موسیقی ایران از جهات مختلف اقتصادی، فرهنگی و محدوده‌های پذیرفته شده و شناور در حوزة نشر و معضلات تولید و نارسایی‌های بازار و دستیابی سهل و سریع متقاضیان به انتشارات موسیقایی همچنین تاثیر ویژة تبلیغات كه جایگاه مهمی در رونق بازار دارد، نیازمند دسترسی به آمارهای لازم از بخش‌های مختلف ذی‌ربط در امر تولید و نشر این تولید اقتصادی جذاب برای اكثریت قریب به اتفاق مردم است. لیكن نظری عمومی بر عوامل تاثیرگذار بر روند تولید و عرضة آن می‌تواند زمینه را برای بررسی‌های جامع آتی كه بی‌تردید در ارتقای بینش و برداشت فعالان این بخش از اقتصاد كشور تاثیر خواهد داشت فراهم كند.
به نظر می‌رسد برای دستیابی به دیدگاهی شفاف از روند فعالیت و حضور موسیقی و تولید و عرضة آن در جامعه نگاهی اجمالی برای معرفی وجوه مختلف آن ما را به ارزیابی بهتری هدایت كند.
1- عرضه:
مراحل مختلف تولید یك اثر موسیقایی از آغاز می‌تواند به شرح زیر انجام گیرد:
الف-آهنگسازی: كه می‌تواند با سفارش متقاضی و یا با انگیزة شخصی آهنگساز انجام شود. بدیهی است هنگامی كه این تولید براساس سفارش تولیدكننده انجام می‌گیرد بررسی‌های اولیة اقتصادی برای عرضة آن و میزان تقاضا با توجه به قیمت و شرایط عمومی بازار در مقطع خاص مدنظر قرار داشته است و امید موفقیت اقتصادی آن یا حداقل تامین خواست اولیه از تولید مورد انتظار است. البته مواردی نیز وجود دارد كه سفارش‌دهنده براساس نیات دیگری از تولید یك اثر موسیقایی دارد كه ممكن است جهات تبلیغاتی برای تولیدی دیگر و یا نوعی فعالیت فرهنگی هدف تولید واقع شده باشد.
ب-اجرا و نشر: اجرای یك اثر می‌تواند تنها برای برگزاری یك كنسرت فراهم شده باشد كه در این صورت عرضه و تقاضا در محل اجرا شكل گرفته و اثرات اقتصادی این فعالیت محدود به دورة اجرای آن و فعالیت اقتصادی مرتبط با آن در حوزة تولید، تبلیغات، اجرا و خدمات جنبی مربوطه است.
در مواردی كه از اجرای انجام شده اقدام به تهیه و انتشار نوارهای صوتی و تصویری نیز می‌شود می‌تواند بازار جدیدی نیز برای این محصول جدید در مجموعة یك فعالیت هنری- اقتصادی منظور شود.
ولی در عموم موارد یا حداقل برای هنرمندانی كه در آغاز فعالیت‌های خود هستند توجه اولیة خود را به نشر چند مجموعة موسیقی معطوف می‌كنند تا بتوانند با بهره‌گیری از استقبال احتمالی زمینة برگزاری كنسرت‌های اجرایی را نیز فراهم كنند. در این فعالیت تخصص‌های هنری و خدماتی مختلفی اعم از نوازندگان سازهای مختلف، استودیوهای ضبط موسیقی، صدابرداران، نت‌نویسان و ... شركت دارند و ابعاد اقتصادی آن تا ناشر اثر، توزیع‌كننده و فروشنده تسری پیدا می‌كند. سرمایه‌گذاری در بخش نشر آثار انگیزه‌های ویژه‌ای را می‌طلبد كه از مهم‌ترین آن‌ها پذیرش ریسك «خواب سرمایه» و میزان انتظار از بازگشت سرمایه و سود احتمالی است. تبدیل یك اثر موسیقی به نوار «كاست» یا «سی‌دی» و یا «دی‌وی‌دی» مستلزم صرف سرمایه از جانب تهیه‌كننده است. این سرمایه‌گذاری شامل هزینه‌های مربوط به تولید اثر، مواد خام (كاست، سی‌دی) و انتشارات مكتوب (برگ داخل نوار یا روی سی‌دی، هزینه‌های طراحی و چاپ، پوستر) می‌شود كه نهایتا پس از توزیع در خرده‌فروشی یا تدریجا با فروش آن‌ها سرمایة به كار گرفته شده باید مستهلك شده سود احتمالی به دست آید كه موضوع فاصلة زمانی میان سرمایه‌گذاری و بازگشت آن حایز كمال اهمیت است.
2- تقاضا
تقاضای آثار موسیقایی در بازار موسیقی ایرانی به عوامل مختلف و پیچیده‌ای مرتبط است كه پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای آن برای تولیدكنندگان این آثار تدریجا مشكل‌تر و خطر عدم موفقیت در سرمایه‌گذاری بیشتر می‌شود. از آنجایی كه بخشی از این عوامل با شرایط اجتماعی و عدم اطمینان از دستیابی به مجوزهای نشر پیوند پیدا می‌كند طبعا «ریسك» سرمایه‌گذاری افزایش یافته و انگیزه‌های فعالیت در این بخش را برای سرمایه‌گذاران محدود می‌كند.
در این میان معدودی ناشران مرتبط با نهادهای دولتی با انگیزه و طرح عنوان «نشر اثر فرهنگی» با نگرانی كم‌تری در بازار آثار موسیقایی فعالیت می‌كنند و می‌توانند از حمایت‌های مالی در شرایط نامناسب بازار برخوردار باشند.
رونق بازار تقاضای یك اثر موسیقایی به عوامل مختلفی از جمله امكانات تبلیغی از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری و نشریات، فرصت حضور در هنگام وجود خلأ برای نوعی از موسیقی در بازار، بهره‌گیری از حضور هنرمندان سرشناس در تولید، كیفیت فنی تولید و توزیع به موقع و گستردة اثر همزمان با تبلیغ رسانه‌ای و نهایتا معیار هنری اثر كه تضمین‌كنندة استمرار فروش آن در بلندمدت است، بستگی دارد.
3- قیمت:
موضوع قیمت آثار موسیقایی از اهم مواردی است كه می‌تواند موجب تشویق یا تحدید انگیزه‌های تولید به ویژه در ارتقای كیفیت آن آثار باشد.
چنانچه هزینة تولید یك اثر موسیقایی به تفكیك بررسی و با قیمت عرضه شده در بازار مقایسه شود تردید بسیاری از تولیدكنندگان این‌گونه آثار جهت افزایش سرمایه‌گذاری برای ارتقای كیفیت آثار اعم از ساخت و اجرا را قابل‌توجیه‌تر می‌كند.
عموما با قیمت بالفعلی كه در مقایسه با قیمت این‌گونه آثار در بازارهای سایر كشورها بسیار نازل است. قیمت بخش‌هایی كه مرتبط با مواد اولیه است مرتبا طی سال‌های اخیر افزایش یافته و طبعا با توجه به ثابت ماندن نسبی قیمت این آثار در بازار، تولیدكننده تنها می‌تواند برای اطمینان از بازگشت سرمایه و پذیرش «ریسك» فعالیت اقتصادی خود از هزینه‌های بخش هنری اثر بكاهد كه عملا به تنزل كیفیت این آثار از جهت بروز و حضور خلاقیت‌های هنری در اثر و ضعف اجرا می‌انجامد.
بر همین اساس امكان سرمایه‌گذاری با قیمت‌های كنونی و امید به بازگشت سرمایه و حداقل سود در «تیراژهای» بسیار بالا میسر می‌شود و آن نیز بدون برخورداری از حمایت‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای تقریبا ناممكن است و به همین جهت تولیدكنندگان امتیاز ویژه‌ای برای هنرمندانی كه امكان پخش رسانه‌ای آثارشان فراهم باشد قایل بوده عملا میدان برای ورود هنرمندان جوان و جدید به این بازار بدون دستیابی به مجرایی جهت معرفی توانایی‌‌های خود به مستمعین تنگ‌تر می‌شود.
عواملی كه می‌تواند در پایین نگاه داشتن قیمت آثار موسیقایی مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از:
- جایگاه محصولات فرهنگی در سبد مصرف خانواده: این امر ارتباط مستقیمی با سطح توسعه‌یافتگی كشورها و توجه دولت به ترغیب جامعه «به شیفت» الگوی مصرف خانواده از مواد مصرفی و تزیینی به تولید فرهنگی (اعم از كتاب و سایر جنبه‌های فرهنگی و هنری) دارد. بدیهی است سطح درآمد سرانه در این گونه كشورها، نیز زمینة مناسبی برای اعمال این گونه سیاست‌ها است.
- تاكنون شأن و جایگاه خالقان آثار هنری و آن اعتباری كه جامعه باید همانند مالك یك ملك برای آثار آن‌ها كاملا تامل شود در فرهنگ عمومی جامعة ایرانی جاری نشده و با وجود آن كه عمر و اهمیت یك اثر هنری می‌تواند به مراتب طولانی‌تر و كیفیت ارزشمندتری را نسبت به یك كالای اقتصادی (منقول و یا غیرمنقول) داشته باشد توجه و تعهد كم‌تری نسبت به حفظ و بهره‌برداری از آن احساس می‌شود و به همین لحاظ تكثیر و استفادة بدون رعایت حقوق پدیدآوردندگان، اقدامی ناشایست و مذموم شناخته نمی‌شود و می‌توان با پرداخت قیمت یك واحد از یك اثر تعداد كثیری را به ضرر تولید‌كنندة داخلی تکثیر و توزیع كرد. این اقدام به خصوص در گرمای بازار نشر یك اثر بسیار ضربه زننده است.
در خاتمه
اقتصاد موسیقی در دنیای امروز جدا از جهات فرهنگی آن كه محتملا از نظر عیار هنری تنزل كرده است اما در بعد اقتصادی بازار صدها میلیارد دلاری با میلیون‌ها فعال در بخش‌های هنری و خدماتی آن را تشكیل می‌دهد. در حال حاضر هر روز صدها اثر جدید با تیراژهای میلیونی در نقاط مختلف جهان منتشر می‌شود و از مرزهای ملی كشور تولیدكننده عبور كرده در بازارهای دیگری نیز عرضه می‌شود و طبعا با بهره‌گیری از مزایای تولید انبوه و هزینة تولید كم‌تر به ویژه دسترسی به امكانات تبلیغات ماهواره‌ای سود سرشاری به دست می‌آورد. در این میانه ایران از جمله معدود كشورهایی است كه برای انتشارات فرهنگی و هنری ضوابط خاصی متناسب با هنجارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه قایل است و به ویژه در موسیقی كلامی كه حوزة اصلی برای رونق اقتصاد موسیقی را تشكیل می‌دهد حفظ سطح كیفی و عیار اثر و توجه به جایگاه فرهنگی تولید این گونه آثار از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است.
از سوی دیگر در جهان امروز، ذائقة شنیداری نسل حاضر تغییر عمده‌ای كرده و نسل امروز كشور نیز از این تحول سطحی‌نگری بی‌نصیب نمانده است. البته بخشی از این تغییر مربوط به شرایط عمومی زندگی اجتماعی فرهنگی و تكنولوژیك دنیای مصرفی معاصر است. هر روزه فعالان حوزة اقتصاد و تكنولوژی خواسته‌های جدیدی را در جوامع مختلف خلق می‌كنند و بهره‌گیری از پدیده‌ها و خلاقیت‌های معنوی نیز در قبال استفاده از مواهب و ابداعات مادی به زمان و دفعاتی كوتاه‌تر محدود می‌شود و موسیقی یك‌بار مصرف، همانند لیوان یك بار مصرف سرفصل تولد نشر در مغرب زمین قرار می‌گیرد.
اكنون پای‌بندی به اصول فرهنگی و اخلاقی نشر و فعالیت در بازار فرهنگ و هنر به نحوی كه در دهه‌های قبل اعتبار محسوب میشد، روز به روز كمرنگ‌تر می‌شود. ناشران برای ادامة حیات خود كم‌كم از آن اعتبار و اعتقاد به حفظ موازین فرهنگی در فعالیت‌های خود فاصله می‌گیرند و بخش دولتی نیز برنامه‌های به روز و بلندمدتی متناسب با تحول ابزارهای فرهنگی كنونی در جهان و با توجه به آنچه كه در قرن تحول عظیم ارتباطات می‌گذرد، تدوین و به مورد اجرا نگذاشته است در این میانه در كشوری 70 میلیونی و ظرفیت‌های اقتصادی قابل توجه به ویژه گرایش و انگیزة حضور در بازار موسیقی به عنوان یك تقاضای موثر از یك سو و زمینه‌های مطلوب عرضه از جهت كمی و كیفی برای تولید آثار مناسب فعالیت در حوزة اقتصاد موسیقی با ابهام و تردید تولیدكنندگان سنتی، امتناع تولیدكنندگان و علاقه‌مندان جدید برای سرمایه‌گذاری در این حوزه روبه‌رو است.
گردآوری : گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع : خانه موسیقی
