به انگیزه برگزاری نمایشگاه منتخب كارت‌پستال‌های دوره قاجار
این روزها كارت‌پستال‌های الكترونیك كه آمده‌اند كارت‌پستال‌های كاغذی دیگر مهجور شده‌اند. نامی از این یادگارهای خوب روزهای خوب‌تر سال‌های پیشتر نیست. دیگر نشانی از این نشانی‌های خوب دوستی‌ها وجود ندارد. گویا این كارت‌ها آمده بودند تا زمانی باشند و زمانی بعدتر نه.
این روزها كافی است تا به یك سایت میزبان اینترنتی در خصوص كارت‌پستال‌های الكترونیك سری بزنی و از میان انبوه هزاران هزار كارت‌پستال‌های مجازی یكی را انتخاب كنی و سپس برای دوستی دیگر آن را بفرستی و او نیز برای دیگری. می‌بینید چه ساده و كوتاه. هرچه باشد باز این هم كارت‌پستال است. جنسش فرق كرده وگرنه كارت‌پستال‌ها همیشه كاركرد خود را داشته‌اند. راستی آخرین بار كه برای كسی كارت‌پستال فرستادید كی بود؟
هفته گذشته نمایشگاه منتخب كارت‌پستال‌های قدیمی مربوط به دوره قاجار در كاخ صاحبقرانیه مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران گشایش یافت. این كارت‌پستال‌ها از قدیمی‌ترین كارت‌پستال‌های ایران هستند كه در فرانسه به چاپ رسیده‌اند و شامل یك كارت رنگی و 89 كارت سیاه و سفید هستند.
بناهای تاریخی ایران همچون طاق بستان، مقبره قدیمی حافظ، تصاویر دولتمردان چهار دوره تاریخی شامل صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه، راه‌ها و طبیعت ایران، خیابان‌های قدیم تهران، اماكن مذهبی، بازارها، پل‌ها و كشتی‌های قدیمی‌ایران از جمله تصاویری است كه محتوای این كارت‌ها را تشكیل می‌دهند.در این مطلب تاریخچه كارت‌پستال در جهان و ایران به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفته است.
شاید بسیاری عنوان كارت‌پستال را به جای كارت تبریك یا یك كارت با نقش‌های زیبا بسته به موضوع و مناسبت های مختلف مانند دوستی و تبریك سال نو به كار ببرند، اما باید گفت كارت‌پستال‌ها از زمان به وجود آمدن تا امروز در مصارف مختلف جدا از تبریك به كار گرفته می‌شدند تا جایی كه در برخی موارد كارت‌پستال‌ها، اعتراضی سیاسی در بخشی از جامعه اروپایی و آمریكایی بودند.
در تاریخ، كارت‌پستال‌ها یكی از مصارف اصلی آنها برای عرض تسلیت بوده كه این مورد شاید در بسیاری موارد به فراموشی سپرده شده است. كارت‌پستال‌های سنتی كه به شیوه كاغذی به چاپ می‌رسند هرچند در دنیای امروز به واسطه دیجیتالی شدن كمی از اعتبارشان كاسته شده است، اما هنوز یكی از مهم‌ترین گونه‌های سرگرمی مردم به شمار می‌روند.
كارت‌پستال‌ها به واسطه نوع كاربری‌شان به نوع‌های مختلف تقسیم می‌شوند كه از مهم‌ترین آنها می‌توان به كارت‌های سالگرد تولد، ازدواج یا كارت‌های روزهای خاص مثل سال نو، اعیاد مذهبی یا وقایع دوست داشتنی مثل فارغ‌التحصیلی و به دنیا آمدن نوزاد اشاره كرد.
ارسال كارت‌پستال برای ابراز همدردی، عرض تسلیت و آرزوی بهبود بیمار و در كنار آن، كارت‌پستال‌هایی كه مسائل شخصی مثل عذرخواهی و تشكر را برای هر دو طرف فرستنده و گیرنده كارت‌پستال در بر می‌گیرد نیز در تمام دنیا مرسوم است.
به طور كل، تصویر یكی از اجزای جدانشدنی كارت‌پستال از آغاز تاكنون به شمار می‌رود كه باعث شده فراتر از یك متن سخت در یك نامه عمل كند.
امروز با آن‌كه هنر كارت‌پستال نویسی و طراحی كارت‌پستال در ایران شاید آنچنان كه باید جدی گرفته نمی‌شود، اما این هنر در تمامی جهان، هنری درآمدزا به شمار می‌رود كه نگارش متون كارت‌پستال‌ها و عكس‌های آن تاكنون برای بسیاری درآمد‌های كلانی در پی داشته است.
جالب است كه در برخی كشورهای اروپایی، هر ساله مسابقه‌ای با نام كارت‌پستال نویسی برگزار می‌شود كه برندگان هر شاخه از كارت‌پستال‌ها نیز جوایز بسیاری را نیز دریافت می‌كنند.
امروزه شركتهای مارك كاردز و آمریكن گرتینگز، بزرگ‌ترین سازنده‌های كارت‌پستال جهان هستند و در انگلیس هر ساله به طور متوسط برای هرشخص 55 كارت ارسال می‌كند.
تاریخچه كارت‌پستال
شاید چینی‌ها پدیدآورندگان اولین كارت تبریك باشند. آنها كارت‌پستال‌هایی را نه به شكل امروزی، اما با مفهوم آرزوی خوشبختی و سال نو برای یكدیگر ارسال می‌كردند.
بعدها مصری‌ها از این الگو الهام گرفتند و با استفاده از پاپیروس چنین پیام‌هایی را ارسال می‌كردند.
در قرن 14 میلادی كاغذ‌های دست‌ساز در اروپا به عنوان كارت‌های تبریك رایج شد. آلمانی‌ها اولین ملتی بودند كه كارت‌های سال نو و ولنتاین خود را به صورت چاپ شده با استفاده از چوب‌های تراش‌خورده به عنوان كلیشه كارت‌های چاپی ابداع كردند.
در دهه 1850 میلادی با پیشرفت صنعت چاپ، كارت‌های تبریك از كالاهای بسیار گران به عنوان یك كالای عمومی در دسترس همگان قرار گرفت.
سال 1843 میلادی در لندن طراحی كارت‌پستال به وسیله جان كالكت هرسلی به صورت حرفه و صنعت درآمد.
در سال 1860 شركت‌هایی مانند كیت گرین و والتر كراین به صورت حرفه‌ای شروع به طراحی و انتشار كارت كردند. با فرارسیدن سال 1930 طراحی و چاپ كارت‌های تبریك به صورت حرفه‌ای درآمد.
جالب آن است كه شاید جان پی چارلتون را باید پدر كارت‌پستال‌ها در ایالات متحده آمریكا بدانیم. او كه یك طراح و نقاش نیز به شمار می‌رفت حق استفاده از كارت‌پستال‌هایش را در سال 1861 به اچ. ال. لیپمن فروخت تا از آن به بعد كارت‌پستال‌های معروف و جهانی وی به نام كارت‌پستال‌های لیپمن در این كشور انتشار یابد.
پس از این اتفاق، نزدیك به 9 سال بعد كشورهای اروپایی شروع به انتشار كارت‌پستال به شیوه لیپمن كردند و به صورت رسمی انتشار كارت‌پستال‌ها در ایالات متحده آمریكا از سال 1873 آغاز شد.
ارسال كارت‌پستال‌ها بزودی میان مردم خیلی فراگیر شد، چرا كه بسرعت می‌توانستند پیام‌های خود را به صورت كوتاه و همراه با عكس به تمام جهان ارسال كنند.
در آمریكای آن زمان، تنها شركت یو اس پی اس كه یك شركت وابسته به دولت در حوزه پست بود، اجازه چاپ و انتشار كارت‌پستال‌ها را داشت تا این‌كه در یك اتفاق غیرمنتظره، كنگره ایالات متحده در 19 می 1989 به شركتهای مختلف اجازه انتشار كارت‌پستال را داد.
این زمان را می‌توان آغاز تاریخ چاپ و انتشار كارت‌پستال‌ها در آمریكا دانست. همه انتشاراتی‌های آمریكایی حق چاپ كارت‌پستال داشتند، اما حق نداشتند به نام كارت‌پستال، كارت‌های خود را منتشر كنند و آنها را به نام كارت‌های یادگاری می‌شناختند.
در سال 1894 دولت انگلیس به ناشران اجازه داد تا در قالب و زیر عنوان رویال میل، به چاپ و توزیع كارت‌پستال‌ها بپردازند.
اولین كارت‌پستال در انگلیس توسط شركت تجاری استوارت در ادینبورگ به چاپ رسید. در این كارت‌پستال‌ها عكس‌هایی از آدم‌های مشهور آن زمان همراه تصاویری از طبیعت و نقاشی‌هایی از مراسم‌ها و جشن‌های مختلف مذهبی و غیر مذهبی انگلیس چاپ می‌شد.
اما شاید اولین كارت‌پستال به شیوه امروزی در ایالات متحده، كارت‌پستالی باشد كه سال 1893 به نام نمایشگاه جهانی كلمبیا در شیكاگو در این كشور انتشار یافت.
پس از این كارت‌پستال، دولت ایالات متحده به منتشر كنندگان كارت‌های یادگاری اجازه داد كارت‌پستال‌هایی یك سنتی را منتشر كنند كه آن زمان به نام پنی كارت مشهور شد. خریداران پنی كارت‌ها حق داشتند تنها در یك خط بالای این كارت‌ها، جمله‌ای به عنوان نامه خود بنویسند.
در این زمان بود كه كارت‌پستال‌ها بزودی در فرم كارت‌های پستی دولتی و منتشر شده از سوی شركتهای شخصی كم‌كم میان مردم خیلی محبوب شد.
در سال 1901 با وجود محبوبیت زیاد كارت‌پستال‌ها میان مردم، ولی هنوز نگارش متن روی كارت‌ها محدود به قسمت كم بالای عكس‌ها بود كه این موضوع با اعتراض مردم روبه‌رو شد و پس از آن اجازه نگارش متن در پشت كارت‌ها در قالب 2 قسمت كه یكی برای متن نامه و دیگری برای نشانی مخاطب به كار برده می‌شد به مخاطبان داده شد.
به این طریق، دوران طلایی كارت‌پستال‌ها در آمریكا آغاز شد كه تا سال 1915 ادامه داشت. وقتی كه جنگ اول جهانی آغاز شد، ورود كارت‌پستال‌های انتشار یافته در آلمان كه كیفیت بیشتری نیز داشتند به آمریكا متوقف شد.
اوج و دوران طلایی حضور كارت پستال‌ها در زندگی مردم انگلیس به سال 1930 بر می‌گردد كه كارت‌پستال یك شخصیت كارتونی، غوغایی در این كشور بر پا كرد. این كارت‌پستال میان همه مردم آنقدر جای خود را باز كرد و فراگیر شد كه تمام مغازه‌های مختلف به فروش این كارت‌پستال كه به نام سوزی شهرت یافته بود، می‌پرداختند. استقبال از این كارت‌پستال آنقدر ادامه یافت كه طی یك سال، نزدیك به 16 میلیون از این كارت‌پستال فروخته شد؛ رقمی كه خود می‌تواند به عنوان ركوردی تاریخی به شمار رود.
كارت‌پستال در ایران
ناصرالدین شاه شاید اولین ایرانی نباشد كه با كارت‌پستال خریدن برای انیس‌الدوله روز عشاق را گرامی داشته، اما مسلما اولین ایرانی است كه به این عنوان نامش در تاریخ آمده است.
كارت‌پستال در ایران
ناصرالدین شاه شاید اولین ایرانی نباشد كه با كارت‌پستال خریدن برای انیس‌الدوله روز عشاق را گرامی داشته، اما مسلما اولین ایرانی است كه به این عنوان نامش در تاریخ آمده است.
وقتی ناصرالدین شاه به سفر فرنگ رفت، تحت تاثیر فرهنگ آنجا كه به مناسبت روز عشاق (ولنتاین) كارت‌پستال به كسانی كه دوستشان داشتند، هدیه می‌دادند، تصمیم گرفت به مناسبت این روز برای انیس‌الدوله هدیه‌ای به ایران بفرستد. به همین دلیل كارت‌پستال و تصویری از بلیت یك نمایش كه به دلیل علاقه انیس‌الدوله به هنر تئاتر صرفا برای رویت او چاپ شده بود، به ایران فرستاد تا با فرستادن این كارت علاقه‌اش را به انیس‌الدوله نشان دهد.
این نخستین حضور جدی كارت‌پستال در ایران به شمار می‌رود. از آن زمان تاكنون كارت‌پستال‌های فراوانی در كشورمان به چاپ رسیده‌اند؛ هرچند در سال‌های اخیر این روند با كندی روبه‌رو شده، اما كماكان كارت‌پستال‌ها در ایران بخش مهمی از خاطرات را برای مردم ما رقم می‌زنند؛ بخشی كه شاید كارت‌پستال‌ها خود كم‌كم به چیزی شبیه خاطره نزدیك می‌شوند.
ایران قدیم از نگاه كارت‌پستال‌ها
آثار نمایشگاه كارت‌پستال‌های دوره قاجار از مجموعه خصوصی غلامرضا سحاب گردآوری شده است.
ایران قدیم از نگاه كارت‌پستال‌ها
آثار نمایشگاه كارت‌پستال‌های دوره قاجار از مجموعه خصوصی غلامرضا سحاب گردآوری شده است.
این آثار پیش از آن‌كه كارت‌پستال‌هایی برای گردآوری در یك كلكسیون شخصی باشند، گوشه‌ای از تاریخ ایران معاصر را روایت می‌كنند. قسمتی از تاریخ كه به واسطه مصور بودنشان اسناد تاریخی نیز می‌توانند نام گیرند. نمای باز قوچان قدیم كه در ذیل آن نوشته شده است قوچان خراب شده یا مقبره قدیمی حافظ شیرازی یا حتی قلعه‌های تاریخی كه همه و همه امروزه یا به طور كامل تغییر یافته‌اند یا براساس آن عكس‌ها، نام و نشانی از آنها باقی نمانده است، همگی بخشی از تاریخ را روایت می‌كنند.
جالب آن است كه میان كارت‌پستال‌های به نمایش در آمده، كارت‌پستالی از نماز جماعت میرزا حسن شیرازی كه استعمال تنباكو را ممنوع كرد نیز در زمان انحصار وجود دارد كه این یكی از اسناد مهم تاریخی به شمار می‌رود. بازدید از نمایشگاه كارت‌پستال‌های دوره قاجار تا 18 آذرماه در اتاق اسناد كاخ صاحبقرانیه مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران دایر است.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: جام جم آنلاین