پرفورمنس آرت و نمایش های سنتی ایران

 برای من، «پرفورمنس» ساختاری روانی و فیزیکی است که هنرمند خلق می کند تا در برابر تماشاچی و در زمان و مکانی مشخص وارد آن شود. پرفورمنس با شروع تبادل انرژی با تماشاچی  آغاز می شود و پس از آن هر اتفاقی در این بازه زمانی مشخص بیافتد جزئی از پرفورمنس خواهد بود.

فصل اول
پرفورمنس آرت چیست؟
تاریخچه چنین هنری به فعالیت های والترگروپیوس و رودلف میرسد. "گروپیوس" در سال 1919 مدرسه "باهاوس وایمار" را که مدرسه ی معماری و طراحی بود با هدف اتحاد میان کلیه هنرهای بصری تاسیس کرد‌. مهاجرت هنرمندان باهاواس به شهرها و کشور های مختلف این هدف گروپیوس را ماندگار کرد.

یکی از مهمترین عوامل ترویج و تکثیر اجرای پرفورمنس آرت‌ در ملل مختلف، آن است که با مناسك و آیین‌های اجتماعی رایج در فرهنگ‌های مختلف جوامع جهانی ارتباط مستقیم دارد که باتوجه به از بین رفتن فرهنگ ها و سنت ها این نوع اجرا به ماندگاری آنها کمک می کند.

این نوع اجرا فضایی را برای مخاطب بوجود می آورد که مخاطب با دیدن اجرا  با درکی متفاوت از وقایع و رویدادهای جهان روبه رو می شود. اجرا کنندگان پرفورمنس علاقه مندند که در هر لحظه تماشاگر به چند نقطه و زاویه های مختلف توجه داشته باشد و مخاطب را در انتخاب زاویه ها آزاد می گذارند؛ در نتیجه هر شخص جای متفاوت را نگاه میکند. پرفورمر ها علاقه به غافلگیر کردن مخاطب دارند و با این کار آنها به هدف شان (درگیر کردن مخاطب) می رسند. در این هنر مخاطب در ارتباط مستقیم با پرفورمر و رویداد نمایش است، گاهی خود نیز یک پرفورمر شده و به روند نمایش کمک می کند.

هدف پرفورمنس آرت انتقال یک اندیشه به مخاطب نیست، بالعکس ذهن مخاطب بسیار وسیع و آزاد است و در بسیاری از مواقع مخاطبان برداشتی از اثر دارند که خالق اثر هیچگاه به آن فکر هم نکرده است، همین نکته پرفورمر را تحریک می کند تا اثرش گونه ای اجرا شود که مورد توجه مخاطب قرار گیرد و آن را تحلیل کند.

خالقان اصلی پرفورمنس آرت به این دلیل جذب این هنر شدند که، پرفورمنس مرزبندی بین هنر ها را نادیده میگیرد. در واقع پرفورمنس آرت هنری ترکیبی و کولاژ هنر های دیگر است.
زمان، فضا، بدن، ارتباط دو سویه، چهار رکن اصلی پرفورمر در اجرای پرفورمنس است.
پرفورمنس ارت پیوند بین نمایش و هنرهای تجسمی است، در واقع این نوع اجرا از هنرهای تجسمی وارد تئاتر شده است. در هنرهای تجسمی، هنرمند با حضور بدن خود به عنوان بخشی از اثر مطرح می‌شود، ولی در تئاتر به واسطه عنصر سخن، اثر در متن زندانی می‌شود و سخن  به سوی محتوا می رود.

همانطور که گفته شد پرفورمنس هنر کولاژ است، در اوایل پیدایش پرفورمنس گروهی از هنرمندان به دلیل تعصباتی که به رشته ی خود داشتند با پرفورمنس مخالف بودند و به این نکته باور داشتند که ترکیب چند رشته ی  هنری باهم شأن هنر را پایین می آورد (به طور مثال ترکیب نمایش و هنر تجسمی باعث از بین بردن شأن هنر تجسمی می شود) در صورتی که پرفورمنس آرت نشان داد زمانی که هنرها با هم آمیخته شوند نه تنها شأن یکدیگر را کم نمی کنند بلکه در نقاط اشتراکی باعث توسعه ی یکدیگر هم می شوند.
 
باید به این نکته توجه کرد که مخاطب با پرفورمنس آشنا نیست مخاطب مفهوم گراست،" در ارائه ی راهکار برای نزدیک شدن نمایش های دارای متن به پرفورمنس، اگر متن برای خواندن به مخاطب داده و فقط با حرکت و رنگ ،مفهوم به او منتقل شود شاید بتوان به پرفورمنس نزدیک شد."
"این نکته نیز قابل توجه است که اجرا کنندگان پرفورمنس ،معتقد هستند که بازیگر نیستند بلکه اجرا کنندگان پرفورمنس هستند"

فصل دوم
نمایش های سنتی ایران و شیوه های اجرایی آن:
ایران زمین که پس ازمهاجرت "آریائیان"، از هزاره هفتم قبل از میلاد به این نام شناخته شد، یکی از کهن ترین تمدن های جهان است که حتا پیش از آریائیان نیز تمدن های کهنی چون "عیلامیان" در گوشه ای از آن بنا شده بود.

مردمان باستان ایران در آئین هایی مانند سوگ سیاوش، مغ کشی، میر نوروزی، کوسه برنشین و... ذوق نمایشی خود را به ثبت رسانده اند.
نمایش های آیینی و سنتی ایرانی با تاریخچه چند هزار ساله همواره جزء جدایی ناپذیر آئین ها و مراسم مذهبی و سنتی ایرانی بوده است.

*چند نمونه از نمایش های سنتی ایران و توضیحی درموردشان:
نقالی/ تعزیه /پرده خوانی/ رجز خوانی/ سیاه بازی/ روضه خوانی/ نمایش عروسکی/ نمایش های شادی آور(تخت حوضی،کچلک بازی و...)

نقالی:
نقالان افرادی بودند که به نقل یک قصه و یا یک واقعه به شعر و یا به نثر در برابر جمع به منظور سرگرم کردن و بر انگیختن عواطف مخاطبان به وسیله ی بیان، حالات نمایشی بدن و لحن آهنگین می پرداختند. شمایل گردانی نیز گونه ای از نقالی است که در آن از نقاشی برای روایت قصه استفاده می شود.

نمایش های عروسکی سنتی ایران:
عده ای می گویند تاریخ نمایش عروسکی از همان لحظه ای که انسان کنار آتش نشسته و متوجه سایه خود شده و یا وقتی نخستین عروسک های خود را به عنوان نشانه ای از نیروهای ماوراء الطبیعی ساختند، آغاز شده است.

 انواع نمایش عروسکی:
سایه بازی، پهلوان کچل، حاجی مبارک، خیمه شب بازی و...
 
تخت حوضی(تقلید):
نمایش های شادی آور ایرانی را معمولا با دو اصطلاح "تخت حوضی" که اشاره به مکان اجرای نمایش (بر روی سکویی که با گذاشتن بر روی حوض اجرا می شود) دارد و "تقلید" که شیوه بازی پر اغراق این آثار را مشخص می کند، بیان می شوند.
انواع تقلید:
تقلید های زنانه، بقال بازی، کچلک بازی، سیاه بازی و...
 
نکته ی مهم و قابل تامل این است که در همه ی نمایش های سنتی ایران گروه موسیقی از ارکان اصلی به شمار می آید که معمولا از یک تنبک ،کمانچه و... تشکیل شده است.
 
فصل سوم
ارتباط بین پرفورمنس آرت و نمایش های سنتی ایران
با توجه به مطالب اشاره شده می توان ارتباط بین پرفورمنس آرت و نمایش های سنتی ایران را اینگونه بیان کرد:
موسیقی از ارکان اصلی نمایش های سنتی ایران به حساب می آید و حتا در برخی از نمایش ها مانند تعزیه عضو جدا نشدنی است و  هر سازی نماد و کارکرد مخصوص خود را دارد.
در برخی از گونه های نمایشی ایران هنر های دیگر مانند شمایل گردانی که در آن از نقاشی استفاده می شود ، کاربرد دارد و این همان کولاژ هنرهای مختلف است که در پرفورمنس نیز مطرح است.
نمایش های سنتی ایران اکثرا بدون متن هستند، یعنی به صورت فی البداهه اجرا می شوند. این نمایش ها(مثل انواع نمایش های شادی آور یا عروسکی) دارای یک چارچوب معین هستند ولی متن نوشتاری و آماده ندارند و در طول اجرای نمایش خود بازیگران هستند که تصمیم می گیرند روند کار چطور پیش رود.

بازیگران نمایش های ایرانی هیچگاه اندیشه ای را به بیننده تحمیل نمی کنند و فقط  فکر و ایده ای خود را به صورت نمایش طنز اجرا می کنند و بیننده را در انتخاب و قبول فکر خود آزاد می گذارند.

 بازیگران در طول اجرای نمایش ارتباط مستقیم با مخاطبان دارند، چه در نمایش های شادی آور که ممکن است یکی از مخاطبان به عنوان شخصیت اصلی در طول نمایش توسط بازیگران انتخاب شود و مورد تمسخر قرار گیرد، و چه در نمایش های مذهبی مانند تعزیه که مخاطب به دلیل اوج گرفتن احساساتش به خواسته ی خود وارد نمایش می شود،بعنوان یکی از یاران امام حسین به عزاداری می پردازد. این همان اتفاقی است که در اجرای پرفورمنس نیز رخ می دهد.

عده ای پرفورمنس آرت را در ایران غیر ممکن می دانند،دلیل آنها در دیر آغاز کردن متون بیانی در تمرینات بازیگران است، اما با توجه به مطالب بالا متوجه خواهیم شد که نحوه ی اجرای پرفورمنس آرت در ایران سابقه ی طولانی تری نسبت به غرب که در سال 1919 پایه گذاری شد دارد.
جدایی از اینکه اجراهای پرفورمنس از قدیم الایام در ایران بوده است،هنرمندان معاصر هم اجرایی پرفورمنس در ایران داریم که از آن جمله می توان به تئاتر "گفت و گو با باغ" به کارگردانی موسا عامری پور اشاره کرد. از ویژگی های اجرای پرفورمنس عامری پور در این است که هر روز با روز قبل در نوع اجرا ،نور و فضا سازی تفاوت دارد، یعنی هر روز با اثری تازه رو به رو هستیم.
نویسنده: فاطمه کرمی

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
اختصاصی سیمرغ



مطالب پیشنهادی: