مجسمه مكشوفی در شمی (از نواحی لرستان) بزرگترین مجسمهای است كه تا كنون در خاك ایران پیدا شده، و تنها مجسمه برنزی بزرگی است كه از دورانهای قدیم ایرانیان به یادگار باقیمانده است. ولی مجسمههای كوچك خصوصاً از عهد اشكانیان و ساسانیان در كشور ما زیاد ساخته شده و تمام خصوصیات پیكر تراشی ایران نیز در این مجسمههای كوچك دیده میشود. با این حال مجسمه بزرگی از «اوتان» پادشاه «الحضر» از مرمر تراشیدهاند و اكنون در موزه موصل محفوظ است و 20/2 متر ارتفاع دارد و حال اینكه ارتفاع مجسمه شمی از 90/1 متر تجاوز نمیكند. میگویند یكی از خصایص پیكر تراشی ایرانیان در عهد اشكانیان این بود كه مجسمه را از مقابل میتراشیدند و به آن حركت نمیدادند. مثلاً اگر مجسمهی مرمری را كه از دوره اشكانیان است و امروز در موزه موصل محفوظ میباشد با مجسمه دیسك انداز، كار «میرون» مجسمه ساز معروف یونان در قرن چهارم پیش از میلاد مقایسه كنیم اختلاف زیاد میان آن دو مجسمه مشاهده مینمائیم. در مجسمه دیسك انداز یك پا عقبتر از پای دیگر قرار داده شده و كمر بطرف جلو خم شده و دست یكی بطرف عقب و یكی بطرف جلو به حركت درآمده.
در مجسمه «اوتال» پادشاه الحضر پای چپ فقط كمی جلوتر از پای راست قرار داده شده و كفشها كاملاً شبیه به كفشهای مجسمه شمی است. پادشاه الحضر نیز مانند امیر شمی شلوار بلندی بر تن كرده كه تا زانویش میرسد و روی قبا كمربندی بسته تا شمشیر خود را به آن آویزان كند ولی كمربند كمی پایین تر از حد معمول بسته شده. شاید شمشیر سنگینی كرده و آن را پایین آورده.
«اوتال» دست چپ خود را روی قبضه شمشیر گذاشته و این عادتی است كه حتی در عصر حاضر نیز دیده میشود. ولی دست راست خود را كاملاً بلند كرده مانند اینكه صحبتی میكند و با این حال دهان او بسته است. روی قبا لباده بلندی بر تن پادشاه الحضر دیده میشود كه آستینهای بلندی دارد كلاه وی شباهتی به كلاه درویشان در عصر حاضر دارد. این كلاه نیز با كمال سلیقه و مهارت با نقوش زیبایی برجسته مزین گردیده. (شكل 1)
«اوتال» سبیلهای پرپشت و ریش نسبتا بلندی دارد و موهای بلندش از زیر كلاه بیرون آمده است. میان این مجسمه با مجسمه شمی شباهت زیاد وجود و فقط لباس آن متفاوت است.
«اوتال» سبیلهای پرپشت و ریش نسبتا بلندی دارد و موهای بلندش از زیر كلاه بیرون آمده است. میان این مجسمه با مجسمه شمی شباهت زیاد وجود و فقط لباس آن متفاوت است.
در موزه بغداد نیز سر مجسمه ای از سنگ آهكی به اندازه طبیعی تراشیده شده كه تمام خصوصیات پیكر تراشی عهد اشكانی را كه در مجسمه «اوتال» دیده میشود در بر دارد. در این مجسمه حركت دیده نمیشود ولی احساسات او را میتوان حدس زد ریش و سبیل او بسیار منظم تراشیده شده و شانه زده است. موهای سرش مانند موهای نقوش برجسته عهد هخامنشی مجعد است و مثل این است كه از زیر دست آرایشگری بیرون آمده باشد. (شكل2)
این دومین مجسمهای است كه از الحضر بدست آمده ولی مجسمه دیگری نیز در همین محل پیدا شدهاست كه امروز در موزه بغداد است و سر یكی از پادشاهان اشكانی را نشان میدهد كلاه این پادشاه همان است كه روی سكههای اشكانی دیده میشود و از سوی دیگر شباهت زیاد به كلاه «اوتال» پادشاه الحضر دارد ریش و سبیل وی نیز با كمال دقت تراشیده شده . (شكل3)
این دومین مجسمهای است كه از الحضر بدست آمده ولی مجسمه دیگری نیز در همین محل پیدا شدهاست كه امروز در موزه بغداد است و سر یكی از پادشاهان اشكانی را نشان میدهد كلاه این پادشاه همان است كه روی سكههای اشكانی دیده میشود و از سوی دیگر شباهت زیاد به كلاه «اوتال» پادشاه الحضر دارد ریش و سبیل وی نیز با كمال دقت تراشیده شده . (شكل3)

شكل1-مجسمه «اوتال» پادشاه «الحضر» كه در موزه موصل محفوظ است
این سه مجسمه كه خارج از ایران هستند بانضمام مجسمه بزرگ شمی كاملاً خصوصیات هنر پیكر تراشی ایرانیان در عهد اشكانی را بما نشان میدهند و آن را از دورههای دیگر متمایز مینمایند ولی برای تكمیل این خصوصیات مجسمه دیگری را كه آن نیز در موزه بغداد است و در الحضر پیدا شده نشان میدهیم.
این مجسمه نیز 20/2 متر ارتفاع دارد و از مرمر ساخته شده و صاحب آن «سناترك» پادشاه الحضر است. موهای این شخص مانند موهای امیر شمی با نواری بسته شده و در طرفین صورت آویزان است. وی نیز مانند «اوتال» پادشاه الحضر دست راست خود را بلند كرده و در دست چپ بجای شمشیر، یك برگ زیتون یا خرما كه علامت صلح است بر دست دارد. لباس و كمر او كه دارای تزئینات فراوان است شباهت زیاد به لباس سفرای كبار كشورهای كنونی دارد. شلوار او بلند است و چین دارد بدون شك شلوار بلند چین دار كه چیزی شبیه به شلوار مردم امروزی در آذربایجان غربی میباشد در زمان اشكانیان بسیار معمول بوده است. «سناترك» نیز مانند امیر شمی گردن بندی بر گردن و گوشوارهای بر گوش دارد. در بالای سر او پیكر عقابی دیده میشود كه بالهایش را گسترده و این عقاب ما را درباره كلاه كه بر سر بعضی از صاحب منصبان عالیمقام عهد ساسانی دیده میشود روشن مینماید. (شكل 4)
این مجسمه نیز 20/2 متر ارتفاع دارد و از مرمر ساخته شده و صاحب آن «سناترك» پادشاه الحضر است. موهای این شخص مانند موهای امیر شمی با نواری بسته شده و در طرفین صورت آویزان است. وی نیز مانند «اوتال» پادشاه الحضر دست راست خود را بلند كرده و در دست چپ بجای شمشیر، یك برگ زیتون یا خرما كه علامت صلح است بر دست دارد. لباس و كمر او كه دارای تزئینات فراوان است شباهت زیاد به لباس سفرای كبار كشورهای كنونی دارد. شلوار او بلند است و چین دارد بدون شك شلوار بلند چین دار كه چیزی شبیه به شلوار مردم امروزی در آذربایجان غربی میباشد در زمان اشكانیان بسیار معمول بوده است. «سناترك» نیز مانند امیر شمی گردن بندی بر گردن و گوشوارهای بر گوش دارد. در بالای سر او پیكر عقابی دیده میشود كه بالهایش را گسترده و این عقاب ما را درباره كلاه كه بر سر بعضی از صاحب منصبان عالیمقام عهد ساسانی دیده میشود روشن مینماید. (شكل 4)

شكل2-مجسمه ای از سنگ آهكی كه در موزه بغداد نگهداری میشود

شكل3-مجسمهای كه در «الحضر» بدست آمده كه هم اكنون در موزه بغداد موجود است و سر یكی از پادشاهان اشكانی را نشان میدهد
از همه این مجسمهها عجیبتر مجسمه دو متری است كه در سنگ آهكی تراشیده شده و از الحضر بدست آمده و امروز در موزه موصل محفوظ است. این مجسمه یكی از افسران عالی رتبه اشكانیان را نشان میدهد كه دست چپ را روی قبضه شمشیر قرار داده و دست راست را بلند كرده است و از این جهت شباهت به «اوتال» پادشاه الحضر پیدا میكند. ملاحظه میشود كه دست راست تمام مجسمهها بالا است و شاید به علامت احترام یا سلام باشد. شلوار این افسر كاملاً شبیه به شلوار امیر شمی است و چین فراوان دارد ولی شنلی كه بر دوش خود انداخته و در سمت راست سینه بوسیله تكمه آن را بسته شباهت به لباس رومیها دارد. تنها نقصی كه این مجسمه دارد این است كه ریش او كوتاه است. (شكل 5)

شكل4-مجسمه «سنا ترك» پادشاه «الحضر» كه از مرمر ساخته شده و اینك در موزه بغداد است

شكل5-مجسمه دو متری كه در «الحضر» پیدا شده و در موزه موصل محفوظ است. این مجسمه یكی از افسران عالیرتبه اشكانیان را نشان میدهد

شكل6-صدر اعظم خشایارشا در حال عرض گزارش به حضور شاهنشاه _ نقش نیم برجسته از سنگ كه در تخت جمشید پیدا شده و اكنون در موزه ایران باستان نگهداری میشود
خوانندگان متوجه این مطلب شدند كه تمام این مجسمهها از الحضر بدست آمده و الحضر یكی از پایتختهای قدیم ایران در عهد اشكانیان است كه روی فرات قرار گرفته و چون در سر حد ایران و روم بود چندین بار بوسیله رومیها خراب شده و اكنون خرابههای آن برپا است. ولی بدون شك نظایر این مجسمه در نقاط دیگر ایران باستان وجود داشته است و فقط دست روزگار آن را از بین برده.
برای مقایسه یكی از نقوش برجسته عهد هخامنشی را كه گزارش بعرض شاهنشاه میرساند نشان میدهد ارائه میدهیم و از آن چنین نتیجه میگیریم كه هنر پیكر تراشی از عهد هخامنشی تا عهد اشكانی در ایران فقط تغییر مختصری كرده و خواص كلی خود را محفوظ داشته است. (شكل 6)
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: ichodoc.ir/ دكتر عیسی بهنام
مطالب پیشنهادی:
مجسمهسازی در ایران باستان (1)
آسمان شب ایران (عکسهایی از بابك امین تفرشی منجم و عکاس)
خودآرايى و محيط آرايى در ايران باستان
حقوق حیوانات در اندیشههای ایران باستان
مجسمه هایی جالب و دیدنی؛ هنر مناطق یخ بندان