می‌توان گفت پدیده كمرویی فوقالعاده فراگیر است و به دلایل مختلف درصد قابل توجهی از كودكان، نوجوانان و بزرگسالان هر جامعه دچار كمرویی و چنین ناتوانی‌ها و معلولیت‌های اجتماعی هستند. كمرویی نزد كودكان و نوجوانان به مراتب بیشتر از بزرگسالان است.
رفتار گوشه‌گیری یا انزواطلبی به عنوان یكی از مشكلات عمده در كودكان و نوجوانان محسوب می‌شود و متاسفانه به علت آن كه برای مدرسه یا اطرافیان ایجاد دردسر و مشكل نمیكند، دیر شناخته و گاه كودك كمرو به عنوان فردی مودب و بی‌دردسر از طرف نزدیكان معرفی می‌شود و هنگامی كه با معلمان یا خانواده در خصوص مشكلات رفتاری پرسیده می‌شود، كمتر این كودكان را معرفی می‌كنند و در نتیجه شناخت و درمان آنها به تاخیر می‌افتد و زمانی متوجه مشكل می‌شوند كه كار درمان سخت‌تر و وضعیت كودكان حادتر شده است. از نظر روان‌شناسان و متخصصان بهداشت روانی، كمرویی و انزواطلبی از مشكلات جدی كودكان است. كمرویی شدید ویژگی شخصیتی پردردسری است.
نشانه‌های كمرویی در كودكان
در كمرویی شدید كودك از تماس با افراد و شركت در گفتارهای اجتماعی پرهیز می‌كند. علایق ذهنی و عاطفی كودك نسبت به محیط خارج كم می‌شود. این دسته از كودكان یا نوجوانان معمولا از داشتن دوست محروم هستند، یا تك‌دوست و بسیار به او وابسته‌اند و به طور كلی از بودن در كنار هم سن‌های خود لذت نمی‌برند و به فعالیت‌هایی كه بچه‌های دیگر در آن شركت داشته باشند، علاقه‌ای نشان نمی‌دهند و بازی در تنهایی را به جمع ترجیح می‌دهند.
این كودكان و نوجوانان احساس بی‌كفایتی می‌كنند و به دنیای درون خود پناه می‌برند و بیش از حد متواضع هستند و حتی اگر با مساله‌ای مخالف باشند، جرات بیان مخالفت با نظرات خود را ندارند. این افراد نسبت به مسائل اطراف خود حساسیت بیش از حدی دارند و اگر مساله‌ای مخالف نظر آنها باشد یا مجبور به شركت در كار جمعی باشند، در گوشه‌ای كز می‌كنند و با كسی حرف نمی‌زنند و گاه هنگام شدت ناراحتی، ناخن‌های خود را می‌جوند.
اثرات كمرویی بر كودكان
كمرویی شدید، قدرت مبارزه برای گرفتن حق را از انسان می‌گیرد و آدم كمرو اجازه می‌دهد هر كس صدایش بلندتر و انصافش كمتر است، حق او را ضایع كند. چنین شخصی چون معمولا قادر نیست عقاید خود را بدرستی بیان كند، بی‌عرضه و احمق به نظر می‌رسد.
انسانهای كمرو با آن كه نیاز عاطفی شدید دارند، در تمام مدت عمر بی‌یار و یاور می‌مانند. اگر كمرویی ادامه یابد و عواملی نیز آن را تشدید كنند، طفل دچار عقده خودكم‌بینی می‌شود و در طول زندگی ناموفق خواهد بود. كودكانی كه كمرو بار می‌آیند، بتدریج احساس خود ارزشمندی‌شان به حداقل می‌رسد و عزت نفس آنها از بین می‌رود. در نتیجه این امور انگیزه ایشان برای انجام كارها به حداقل كاهش می‌یابد و لذا دچار شكست‌های پیاپی می‌شوند و مواجه شدن با تجارب تلخ و ناموفق سبب استمرار حالت كمرویی در این گونه كودكان می‌شود.
علل كمرویی در كودكان
معمولا كودكان شدیدا كمرو دارای پدر و مادر كمرو و خجالتی هستند. به همین دلیل فرصت‌ها و روابط كمتری برای ملاقات و معاشرت با دیگران داشته‌اند.
بخشی از این ویژگی ارثی و بخش عمده آن محیطی است. كمرویی برای كودك 12 ماهه‌ای كه خود را پشت چادر مادرش مخفی می‌كند یا پسربچه 3 ساله‌ای كه از بودن با كودكان دیگر خجالت می‌كشد، بسیار طبیعی است. اعتماد نداشتن به خود و احساس حقارت نیز یكی از مهم‌ترین عوامل كمرویی است.
كمرویی پدیده‌ای ارثی نیست كه از پدر و مادر به كودك منتقل شود، بلكه والدین كمرویی را در خانواده به كودك می‌آموزند. آموزش كمرویی از طریق اضطراب و كمرویی پدر و مادر یا تنبیه و تهدید كردن كودكان انجام می‌گیرد.
از سوی دیگر، كمال‌جویی پدر و مادر نیز كودك را به طرف كمرویی سوق می‌دهد. یعنی برخی پدران و مادران به دلیل كمال‌جویی خود نمی‌گذارند كودكانشان مهارت‌های لازم را كسب كنند.
محرومیت از محبت، نقص عضو یا بیماری‌های دیگر جسمانی، شكست‌های متعدد در زندگی، تحقیر كودك جلوی جمع و نداشتن معیارهای خاص را نیز می‌توان به عنوان علل این مشكل به شمار آورد كه در صورت استمرار آن كودك دچار افسردگی یا اسكیزوفرنی می‌شود.
از علل دیگر كمرویی كودكان می‌توان به غلبه و سلطه غم و اندوه بر آنان به علت فقدان غریزی از دست رفته، تنگدستی و فقر خانواده مخصوصا برای كودكان تیزهوش، احساس گناه غیرقابل جبران یا فوقالعاده شرم‌آور برای برخی از آنان، ضعف جسمی و مخصوصا نقص و نارسایی عضوی كه موجب شرمساری گردد، خودپرستی، خودخواهی و كبر، به گونه‌ای كه دیگران او را داخل آدم به حساب نیاورند، ضعف تحصیلی و عدم پذیرش در خانه، مدرسه یا در میان جمع وجود حسادت یا كینه‌ای ریشه‌دار در كودك، وجود ترس و احساس ناامنی بسیار از جهات مختلف، وجود پاره‌ای از بیماری ناشی از تعادل نداشتن ترشح برخی غده‌های درون‌ریز چون غده تیروئید، ناراحتی از زندگی و از جریان‌های خانواده و بخصوص درگیری والدین و وضع نابسامان آنها در برخوردها و دعواها.
چگونه می‌توان از كمرویی كودكان پیشگیری كرد؟
- به طور كلی، هنگامی كه با فرزندتان صحبت می‌كنید، به چشمانش نگاه كنید تا او نیز جرات نگاه كردن پیدا و اعتماد به نفس كسب كند.
- كودك هنگامی می‌تواند بخوبی سخنش را بگوید كه مادر گوش‌هایش را در اختیار او قرار دهد و با دقت به تمام حرف‌هایش گوش كند؛ زیرا این امر نیز در جلوگیری از كمرویی بسیار موثر است.
- مهارت‌های اجتماعی مثل: ورزش، نقاشی، طراحی، قصه‌گویی و لطیفه‌گویی نیز در تقویت روحیه كودك و پیشگری از كمرویی اثرات فراوان دارد.
- اگر پدر و مادری می‌بینند كه كودكشان خجالت می‌كشد، لازم نیست او را وادار كنند كه در میان مهمانان صحبت كنند و یا به زور برای خاله جان شعر بخوانند! این عمل سبب می‌شود كودك در اتاقش مخفی شود، گریه كند و كلا از جمع گریزان باشد و در مهمانی‌های آینده در جمع شركت نكند.
- هنگامی كه مهمانی به خانه شما می‌آید، مانع دیدار فرزندتان با آنها نشوید و اجازه بدهید با آنها معاشرت كند.
- هرجا مناسب است، فرزندتان را همراه خود ببرید تا احساس كند او را به حساب می‌آورید.
- او را تشویق كنید تا حرف‌هایش را با صدای بلند بزند و هنگامی كه می‌خواهد كاری انجام بدهد، بدون آن كه چندان دخالتی در كار او بكنید، كمكش كنید.
- انجام بعضی كارها را باید به او محول كنید.
- كودك و نوجوانان را باید تشویق به صحبت كردن كرد. مثلا حرف زدن با عروسك، خواندن انشاء، بازگویی خاطره‌های سفر، شرح یك بازی و آنچه در مهمانی گذشت.
- نقاط مثبت او را مورد تشویق قرار دهید.
- هرگز نباید كودك را به دلیل كمرویی تمسخر یا تنبیه كرد.
- تجربه موفقیت‌آمیز در یك فعالیت گروهی برای این گونه كودكان می‌تواند آغاز بسیار خوبی باشد.
- معلمان عزیز با درگیر كردن این كودكان در فعالیت‌های اجتماعی هر چه بیشتر در مدرسه و اجتماعی كردن این كودكان كوشش كنند.
- زمینه‌سازی برای گردش و تفریح و پیك‌نیك با افرادی كه به او خیلی نزدیكند، مخصوصا از خویشاوندان.
- ایجاد فضایی با محبت و انس و تفاهم و شور و شوق در محیط خانواده.
- از میان بردن عواملی كه زمینه‌ساز كمرویی شده است. مثل تحقیر، شرمسار كردن و احساس گناه كردن.
در كل توصیه می‌شود اگر كودك سر از انزوا درآورده و در گوشه‌ای كز كرده است، والدین باید با او بجوشند و با ایجاد شور و شوق و نشاط در زندگی او را به میان خود بكشند و با او گرم بگیرند.
پدیده كمرویی به عنوان یك معلولیت اجتماعی، چنانچه بموقع تشخیص داده و درمان نشود، ممكن است آثار نامطلوبی داشته باشد و رشد شناختی، عاطفی و روانی و اجتماعی كودك را به طور جدی تحت تاثیر قرار خواهد داد.