دو برگ دیگر از هنر اسلامی
در مراسم میلا‌د حضرت رضا علیه‌السلا‌م، دو صفحه از قرآن، معروف به بایسنقری، در موزه ملك رونمایی شد. در مراسمی كه بر طبق وقف‌نامه مرحوم حاج‌حسین‌آقا ملك، به مناسبت میلا‌د امام هشتم، در محل موزه ملك، برپا شد، دو صفحه از قرآن بزرگ دوره تیموری به معرض دید علا‌قه‌مندان تاریخ و هنر ایران درآمد. در این مراسم، كه با حضور جمعی از هنرمندان و علا‌قه‌مندان برگزار شد، پس از گذشت سال‌ها، علا‌قه‌مندان این امكان را یافتند، ضمن بازدید از كتابخانه و آثار گنجینه موزه ملك، دو برگ از شاهكارهای هنر خوشنویسی ایران را رؤیت كنند. در مجموع، چهار برگ دو سطری از این قرآن در موزه ملك نگهداری می‌شود كه شامل شش سطر می‌شود: سه آیه انتهایی سوره الرحمن و دو سطر دیگر، دو آیه از سوره روم، هستند. از این قرآن صفحات دیگری در موزه ملی ایران، كاخ گلستان، كتابخانه مركزی آستان قدس، كتابخانه ملی، موزه هنرهای زیبا، مجموعه هنر و تاریخ هوستون در امریكا، و تعدادی از كتابخانه‌های خصوصی (مجموعه نصرالله تقوی، علی عبدالرسولی، میرزا‌مرتضی نجم‌آبادی) دیده شده است. برخی از این صفحات كامل هستند و بعضی دیگر سطرهای بریده شده‌اند. نسخه موجود در موزه ملك، در زمان حیات واقف و كتابداری مرحوم احمد سهیلی خوانساری، در نمایشگاهی با عنوان گنجینه قرآن، برای اولین بار، در موزه ملی ایران، به نمایش درآمد و پس از آن از مخزن موزه خارج نشد. ویژگی‌های نسخه‌شناسی این قرآن عبارتند از: قرآن به خط محقق ممتاز، بدون تاریخ تحریر، كاغذ سمرقند و جدول‌های زرین و لا‌جورد و علا‌ئم آیات دوایر متداخل زرین و لا‌جوردی است. در كتابت این قرآن، مركب سیاه به نحوی استفاده شده است كه روانی و حركت جوهر و قلم‌گذاری كاتب در آن دیده می‌شود. قطعات مختلف این قرآن، از نظر قدرت قلم، متفاوت هستند. برای مثال، با بررسی تطبیقی مفردات قطعه سوره علق در كاخ گلستان با قطعات موزه ملك، مشخص شد، قطعه كاخ گلستان بسیار ضعیعف‌تر اجرا شده یا قلم كتابت آن كهنه بوده است. بیشتر برگه‌ها دوپوسته شده و حتا سطر‌سطر بریده شده‌اند و كاتب در نوشتن الف قامت (در انتهای حروف) الف را از بالا به پایین نوشته است. در هیچ یك از اوراق این قرآن، نشان یا رقمی كه گویای كتابت آن به دست بایسنقر باشد، دیده نمی‌شود. اما منابع متأخر و برخی از محققان، این انتساب را مطرح كرده‌اند و پذیرفته‌اند.
بایسنقرمیرزا، فرزند شاهرخ و نوه تیمور، در 837 هجری قمری درگذشت. از آثار رقم‌دار وی كتیبه ایوان جنوبی مسجد گوهرشاد تنها نمونه شناخته شده است. قاضی احمد قمی، مورخ هنر دوره صفویه، از قرآن بزرگی نام می‌برد كه به دست عمر اقطع كتابت شده و به تیمور اهدا شده است. در صحن مسجد جامع سمرقند، رحل بزرگی وجود دارد كه متناسب با اندازه این قرآن است (177×101). این قرآن، كه نسخه‌های پراكنده‌ای از آن در موزه‌ها و كتابخانه‌های دنیا پراكنده و باقی مانده، حجم بزرگی داشته و بزرگ‌ترین قرآن دوران تاریخی جهان اسلا‌م، بوده است.
تهیه شده توسط: مجله تندیس
www.seemorgh.com/culture
اختصاصی سیمرغ