یکی از تغییرات اصلی جشنواره فجر امسال نسبت به سال های گذشته، تغییر ۵۰ درصد از سینماهای مردمی نمایش دهنده فیلم ها است؛ تغییری که در سال های قبل به جابه جایی یک پادو سینما محدود می شد و سینماهای اصلی، ثابت مانده و در اختیار جشنواره قرار می گرفتند، اما امسال به دلیل افزایش کیفیت و همچنین چیزی که دبیر جشنواره از آن با عنوان «توسعه گستره جغرافیایی» یاد می کند، سینماها دستخوش تغییرات گسترده یی شدند.
در مقایسه با سال گذشته به مجموعه سینماهای امسال سینما ماندانا (در شرق تهران و در خیابان دماوند)، سینما جوان (خیابان شریعتی)، سینما رازی (در جنوب و در میدان گمرک)، مجموعه زندگی (در غرب بزرگراه آیت الله کاشانی) و همچنین سینما استقلال که سال گذشته به هنرمندان اختصاص داشت، اضافه شده اند. از طرفی سینماهایی چون بهمن، آستارا، فلسطین و عصر جدید، از این مجموعه کنار گذاشته شده اند.
سالن های مجموعه اریکه ایرانیان، آفریقا، موزه سینما، سپیده و فرهنگ نیز سینماهایی هستند که در دوره های گذشته و این دوره برای عموم در نظر گرفته شده اند.
همان طور که گفته شد چندی پیش مجید شاه حسینی دبیر جشنواره فیلم فجر در نشستی مطبوعاتی دلایل این تغییرات را استفاده از امکانات بیشتر سالن های بازسازی شده و افزایش گستره جغرافیایی جشنواره برشمرد و گفت؛ «امسال از شمالی ترین نقطه تهران تا جنوبی ترین و از شرقی ترین نقطه تا غربی ترین تحت پوشش جشنواره هستند.»
اینکه آیا این تغییر جغرافیایی سینماها می تواند برگزارکنندگان را به اهدافی که در نظر داشته اند، برساند و از میان برداشتن تمرکز باعث آشنایی مردم این مناطق با جشنواره خواهد شد یا نه، مساله یی است که نمی توان به راحتی در موردش نظر داد؛ نتیجه یی که قرار است مسوولان برگزارکننده از این جابه جایی ها بگیرند، حضور آسان تر علاقه مندان مناطق مختلف در جشنواره و همچنین دعوت اقشار مختلف جامعه به این مراسم است. اما سوالی که به ذهن می رسد نحوه اطلاع رسانی و همچنین برنامه ریزی و در نظر گرفتن تمهیدات برای حضور مخاطبان جدید است.
آیا مردم جنوب شهر و اهالی مناطق گمرک و راه آهن و... اصلاً خبردار خواهند شد که در نزدیکی شان یکی از مهم ترین اتفاقات سینمایی سال رخ می دهد؟ آیا مجموعه سینمای آزادی با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد، قابلیت تشکیل چند صف متعدد و شلوغ را از ساعات ابتدایی روز تا آخر شب خواهد داشت؟ چه تضمینی وجود دارد که مخاطبان سینمایی مثل ماندانا همان مخاطبان هر ساله جشنواره نباشند که به خاطر خلوت تر بودن و استقبال کمتر در روزهای جشنواره از این سینما، به آنجا می روند؟ حبیب ایل بیگی مدیر روابط عمومی جشنواره فیلم فجر سوالات بالا را این گونه پاسخ می دهد؛ «سیاست امسال جشنواره در انتخاب سینماها، تمرکززدایی از خیابان های ولیعصر، شریعتی و طالقانی بود و بر پراکندگی جغرافیایی تاکید بیشتری داشتیم. در مورد مساله اطلاع رسانی هم ما برنامه های خاص خودمان را داشتیم و تا به این لحظه هم جواب داده است. به عنوان مثال بلیت های بسیاری از سینماهای جدید، در روز مخصوص سازمان ها و ارگان ها خریداری شد و ادارات نزدیک ترین سینما را برای کارمندان شان در نظر گرفتند.
البته در کل طبیعی است که در سال اول نتوانیم تعداد زیادی مخاطب جدید را به سمت جشنواره بکشانیم اما به مرور این اتفاق جا می افتد. در زمینه برنامه ریزی ها هم ما همه چیز را در نظر گرفته ایم و تمهیدات لازم برای عدم ازدحام مردم و اطلاع رسانی به موقع در مورد وجود یا عدم وجود بلیت به مخاطبان را مد نظر قرار داده ایم. در تمامی سالن های جدید از کادری مجرب و آموزش دیده استفاده می کنیم چرا که به هرحال ایام، ایام سختی است خصوصاً که امسال علاقه مندان بیشتری به جشنواره آمده اند تا جایی که در روز پیش فروش سازمان ها و ارگان ها که اصولاً روز خلوتی است، آخرین نفری که موفق به تهیه بلیت شد ساعت سه بامداد از سینما فلسطین خارج شد. به شخصه در این چند سال که با جشنواره همکاری می کنم چنین استقبالی را مشاهده نکرده بودم.»
به نظر می رسد با توجه به این تغییرات ستاد جشنواره روزهای پردردسری را پیش رو دارد. به عنوان مثال اگر سینما آزادی را در نظر بگیریم (که سال گذشته در همین روزها افتتاح شد) که در دوره قبل بلیت هایش پیش فروش نشده و فقط از طریق گیشه در اختیار مردم قرار می گرفت، امسال بخشی از بلیت هایش پیش فروش شده است و در روزهای جشنواره تعداد کمتری بلیت برای فروش از طریق گیشه خواهد داشت.
این در حالی است که به دلیل حذف سینماهای پرظرفیتی چون فلسطین و عصر جدید (که اولی به اهالی مطبوعات واگذار و دومی حذف شده است) تعداد بیشتری تماشاگر برای تماشای فیلم ها به این سینما خواهند رفت. نکته مهم دیگری که از پیامدهای این تغییرات است، خرد شدن ظرفیت یک سالن ۵۰۰ نفره به سالن هایی کوچک تر با ظرفیت هایی کمتر است، که کار نمایش فیلم ها را سخت خواهد کرد. یک جمع بندی سرانگشتی از ظرفیت سینماهای امسال نشان می دهد تعداد صندلی های این دوره نسبت به دوره های قبل به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است و این اتفاق در زمانی رخ می دهد که مدیر روابط عمومی جشنواره از استقبال بی نظیر مردم از جشنواره خبر می دهد. میزان دقیق کاهش صندلی ها را از حبیب ایل بیگی سوال کردیم و با این جواب روبه رو شدیم؛ «آمار دقیقی از صندلی ها وجود ندارد.»
عدم اطلاع برگزارکنندگان از میزان ظرفیت موجود به عنوان تیمی که از ماه ها قبل به دنبال انتخاب سالن های مناسب برای جشنواره امسال بودند، کمی عجیب به نظر می رسد. کاهش ظرفیت کلی سینماها سوالات دیگری را در پی دارد. جشنواره در سال های گذشته به خودی خود از کمبود سینما رنج می برد، حال امسال که سیاست بر ترغیب مخاطبان جدید برای حضور است، به جای افزایش ظرفیت، کاهش آن چه مفهومی خواهد داشت؟ نکته مسلم و بدیهی این چند ساله، عدم تناسب ظرفیت سالن ها با حجم انبوه تماشاگران است. پروسه تهیه بلیت و صف ایستادن ها آنقدر پیچیده شده است که بیننده زمانی که روی صندلی می نشیند (اگر صندلی گیرش بیاید و مجبور نشود ایستاده یا روی زمین به تماشای فیلم بنشیند) هیچ انرژی برایش باقی نمانده است که بتوان با آن فیلم ببیند.
این مساله سوال کلی همیشگی مخاطبان است که با وجود این عدم تناسب، آیا برگزارکنندگان لزومی در افزایش سینماهای جشنواره نمی بینند؟ (از کاهش ظرفیت امسال چشم پوشی می کنیم.) ایل بیگی جواب این سوال را هم از قبل می داند؛ «این سوال یک پاسخ منفی دارد. جشنواره فیلم فجر یک جشنواره تخصصی است و قرار نیست در ظرف ۱۰ روز همه مردم تمام فیلم ها را ببینند. در این صورت مخاطبی برای اکران عمومی باقی نمی ماند. مخاطبان جشنواره منتقدان، صاحب نظران، دانشجویان، اهالی سینما و افرادی از این دست هستند. اینکه در این چند سال علاقه مندان زیادتر شده اند، تقصیر ما نیست. امکانات جشنواره در همین حد است. در همه جای دنیا هم همین طور است. در جشنواره کن هم همه مردم نمی توانند همه فیلم ها را ببیند.»
تغییر سینماهای مردمی مسائل دیگری را نیز باعث می شود که شاید چندان به چشم نیایند اما در میزان رضایت مخاطبان تاثیرات زیادی دارند و نکات مهمی را شامل می شوند.
همه مخاطبان جدی جشنواره می دانند جدای از فیلم ها و دغدغه های سینمایی، فضای خود جشنواره و جو پاتوق گونه این اتفاق درصد بالایی از جذابیت آن را رقم می زند. صف ایستادن ها، لیست نوشتن ها، بحث های داغ بین مخالفان و موافقان فیلم ها... همه و همه از جذابیت های جشنواره فجر هستند. با حذف چند سینما، این شکل پاتوق وار و حس نوستالژیکی که طی چند سال برای تماشاگران آن سینمای به خصوص به وجود آمده است، از بین می رود و همین اندک پاتوق های فرهنگی فصلی مان را هم از دست خواهیم داد.
دوستی در صف پیش فروش از پراکنده شدن تیم شان در سینما عصر جدید و پناه بردن شان به سایر سینماها حرف می زد و بسیار دلگیر بود. شاید برای خیلی ها این مساله درک پذیر نباشد و در نظرشان بی اهمیت جلوه کند، اما اهالی جشنواره (اصطلاحاً جشنواره بازها) می دانند این مساله چقدر مهم است. در هر حال این سیاست هم مثل دیگر سیاست هایمان از سیستم آزمون و خطا پیروی می کند. جدای از معایبی که برشمردیم این طرح می تواند پیامدهای خوبی نیز داشته باشد. قدر مسلم هیچ کس منکر این مساله نخواهد شد که افزایش مخاطبان جشنواره و درگیر کردن تمامی اقشار در این اتفاق مهم سینمایی به نفع همه اهالی سینما از دست اندرکاران گرفته تا مخاطبان خواهد بود. باید منتظر ماند و دید نتیجه چه خواهد شد.
در مقایسه با سال گذشته به مجموعه سینماهای امسال سینما ماندانا (در شرق تهران و در خیابان دماوند)، سینما جوان (خیابان شریعتی)، سینما رازی (در جنوب و در میدان گمرک)، مجموعه زندگی (در غرب بزرگراه آیت الله کاشانی) و همچنین سینما استقلال که سال گذشته به هنرمندان اختصاص داشت، اضافه شده اند. از طرفی سینماهایی چون بهمن، آستارا، فلسطین و عصر جدید، از این مجموعه کنار گذاشته شده اند.
سالن های مجموعه اریکه ایرانیان، آفریقا، موزه سینما، سپیده و فرهنگ نیز سینماهایی هستند که در دوره های گذشته و این دوره برای عموم در نظر گرفته شده اند.
همان طور که گفته شد چندی پیش مجید شاه حسینی دبیر جشنواره فیلم فجر در نشستی مطبوعاتی دلایل این تغییرات را استفاده از امکانات بیشتر سالن های بازسازی شده و افزایش گستره جغرافیایی جشنواره برشمرد و گفت؛ «امسال از شمالی ترین نقطه تهران تا جنوبی ترین و از شرقی ترین نقطه تا غربی ترین تحت پوشش جشنواره هستند.»
اینکه آیا این تغییر جغرافیایی سینماها می تواند برگزارکنندگان را به اهدافی که در نظر داشته اند، برساند و از میان برداشتن تمرکز باعث آشنایی مردم این مناطق با جشنواره خواهد شد یا نه، مساله یی است که نمی توان به راحتی در موردش نظر داد؛ نتیجه یی که قرار است مسوولان برگزارکننده از این جابه جایی ها بگیرند، حضور آسان تر علاقه مندان مناطق مختلف در جشنواره و همچنین دعوت اقشار مختلف جامعه به این مراسم است. اما سوالی که به ذهن می رسد نحوه اطلاع رسانی و همچنین برنامه ریزی و در نظر گرفتن تمهیدات برای حضور مخاطبان جدید است.
آیا مردم جنوب شهر و اهالی مناطق گمرک و راه آهن و... اصلاً خبردار خواهند شد که در نزدیکی شان یکی از مهم ترین اتفاقات سینمایی سال رخ می دهد؟ آیا مجموعه سینمای آزادی با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد، قابلیت تشکیل چند صف متعدد و شلوغ را از ساعات ابتدایی روز تا آخر شب خواهد داشت؟ چه تضمینی وجود دارد که مخاطبان سینمایی مثل ماندانا همان مخاطبان هر ساله جشنواره نباشند که به خاطر خلوت تر بودن و استقبال کمتر در روزهای جشنواره از این سینما، به آنجا می روند؟ حبیب ایل بیگی مدیر روابط عمومی جشنواره فیلم فجر سوالات بالا را این گونه پاسخ می دهد؛ «سیاست امسال جشنواره در انتخاب سینماها، تمرکززدایی از خیابان های ولیعصر، شریعتی و طالقانی بود و بر پراکندگی جغرافیایی تاکید بیشتری داشتیم. در مورد مساله اطلاع رسانی هم ما برنامه های خاص خودمان را داشتیم و تا به این لحظه هم جواب داده است. به عنوان مثال بلیت های بسیاری از سینماهای جدید، در روز مخصوص سازمان ها و ارگان ها خریداری شد و ادارات نزدیک ترین سینما را برای کارمندان شان در نظر گرفتند.
البته در کل طبیعی است که در سال اول نتوانیم تعداد زیادی مخاطب جدید را به سمت جشنواره بکشانیم اما به مرور این اتفاق جا می افتد. در زمینه برنامه ریزی ها هم ما همه چیز را در نظر گرفته ایم و تمهیدات لازم برای عدم ازدحام مردم و اطلاع رسانی به موقع در مورد وجود یا عدم وجود بلیت به مخاطبان را مد نظر قرار داده ایم. در تمامی سالن های جدید از کادری مجرب و آموزش دیده استفاده می کنیم چرا که به هرحال ایام، ایام سختی است خصوصاً که امسال علاقه مندان بیشتری به جشنواره آمده اند تا جایی که در روز پیش فروش سازمان ها و ارگان ها که اصولاً روز خلوتی است، آخرین نفری که موفق به تهیه بلیت شد ساعت سه بامداد از سینما فلسطین خارج شد. به شخصه در این چند سال که با جشنواره همکاری می کنم چنین استقبالی را مشاهده نکرده بودم.»
به نظر می رسد با توجه به این تغییرات ستاد جشنواره روزهای پردردسری را پیش رو دارد. به عنوان مثال اگر سینما آزادی را در نظر بگیریم (که سال گذشته در همین روزها افتتاح شد) که در دوره قبل بلیت هایش پیش فروش نشده و فقط از طریق گیشه در اختیار مردم قرار می گرفت، امسال بخشی از بلیت هایش پیش فروش شده است و در روزهای جشنواره تعداد کمتری بلیت برای فروش از طریق گیشه خواهد داشت.
این در حالی است که به دلیل حذف سینماهای پرظرفیتی چون فلسطین و عصر جدید (که اولی به اهالی مطبوعات واگذار و دومی حذف شده است) تعداد بیشتری تماشاگر برای تماشای فیلم ها به این سینما خواهند رفت. نکته مهم دیگری که از پیامدهای این تغییرات است، خرد شدن ظرفیت یک سالن ۵۰۰ نفره به سالن هایی کوچک تر با ظرفیت هایی کمتر است، که کار نمایش فیلم ها را سخت خواهد کرد. یک جمع بندی سرانگشتی از ظرفیت سینماهای امسال نشان می دهد تعداد صندلی های این دوره نسبت به دوره های قبل به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است و این اتفاق در زمانی رخ می دهد که مدیر روابط عمومی جشنواره از استقبال بی نظیر مردم از جشنواره خبر می دهد. میزان دقیق کاهش صندلی ها را از حبیب ایل بیگی سوال کردیم و با این جواب روبه رو شدیم؛ «آمار دقیقی از صندلی ها وجود ندارد.»
عدم اطلاع برگزارکنندگان از میزان ظرفیت موجود به عنوان تیمی که از ماه ها قبل به دنبال انتخاب سالن های مناسب برای جشنواره امسال بودند، کمی عجیب به نظر می رسد. کاهش ظرفیت کلی سینماها سوالات دیگری را در پی دارد. جشنواره در سال های گذشته به خودی خود از کمبود سینما رنج می برد، حال امسال که سیاست بر ترغیب مخاطبان جدید برای حضور است، به جای افزایش ظرفیت، کاهش آن چه مفهومی خواهد داشت؟ نکته مسلم و بدیهی این چند ساله، عدم تناسب ظرفیت سالن ها با حجم انبوه تماشاگران است. پروسه تهیه بلیت و صف ایستادن ها آنقدر پیچیده شده است که بیننده زمانی که روی صندلی می نشیند (اگر صندلی گیرش بیاید و مجبور نشود ایستاده یا روی زمین به تماشای فیلم بنشیند) هیچ انرژی برایش باقی نمانده است که بتوان با آن فیلم ببیند.
این مساله سوال کلی همیشگی مخاطبان است که با وجود این عدم تناسب، آیا برگزارکنندگان لزومی در افزایش سینماهای جشنواره نمی بینند؟ (از کاهش ظرفیت امسال چشم پوشی می کنیم.) ایل بیگی جواب این سوال را هم از قبل می داند؛ «این سوال یک پاسخ منفی دارد. جشنواره فیلم فجر یک جشنواره تخصصی است و قرار نیست در ظرف ۱۰ روز همه مردم تمام فیلم ها را ببینند. در این صورت مخاطبی برای اکران عمومی باقی نمی ماند. مخاطبان جشنواره منتقدان، صاحب نظران، دانشجویان، اهالی سینما و افرادی از این دست هستند. اینکه در این چند سال علاقه مندان زیادتر شده اند، تقصیر ما نیست. امکانات جشنواره در همین حد است. در همه جای دنیا هم همین طور است. در جشنواره کن هم همه مردم نمی توانند همه فیلم ها را ببیند.»
تغییر سینماهای مردمی مسائل دیگری را نیز باعث می شود که شاید چندان به چشم نیایند اما در میزان رضایت مخاطبان تاثیرات زیادی دارند و نکات مهمی را شامل می شوند.
همه مخاطبان جدی جشنواره می دانند جدای از فیلم ها و دغدغه های سینمایی، فضای خود جشنواره و جو پاتوق گونه این اتفاق درصد بالایی از جذابیت آن را رقم می زند. صف ایستادن ها، لیست نوشتن ها، بحث های داغ بین مخالفان و موافقان فیلم ها... همه و همه از جذابیت های جشنواره فجر هستند. با حذف چند سینما، این شکل پاتوق وار و حس نوستالژیکی که طی چند سال برای تماشاگران آن سینمای به خصوص به وجود آمده است، از بین می رود و همین اندک پاتوق های فرهنگی فصلی مان را هم از دست خواهیم داد.
دوستی در صف پیش فروش از پراکنده شدن تیم شان در سینما عصر جدید و پناه بردن شان به سایر سینماها حرف می زد و بسیار دلگیر بود. شاید برای خیلی ها این مساله درک پذیر نباشد و در نظرشان بی اهمیت جلوه کند، اما اهالی جشنواره (اصطلاحاً جشنواره بازها) می دانند این مساله چقدر مهم است. در هر حال این سیاست هم مثل دیگر سیاست هایمان از سیستم آزمون و خطا پیروی می کند. جدای از معایبی که برشمردیم این طرح می تواند پیامدهای خوبی نیز داشته باشد. قدر مسلم هیچ کس منکر این مساله نخواهد شد که افزایش مخاطبان جشنواره و درگیر کردن تمامی اقشار در این اتفاق مهم سینمایی به نفع همه اهالی سینما از دست اندرکاران گرفته تا مخاطبان خواهد بود. باید منتظر ماند و دید نتیجه چه خواهد شد.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture