طی یک ماه گذشته در اقدامی نه‌چندان تازه اما جدی از سوی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تمامی باستان‌شناسان فعال کشور، چه استانی، چه ستادی و چه دانشگاهی ممنوع‌المصاحبه شدند.
این اقدام در حالی به طور جدی پیگیری می‌شود که مسئولان سازمان میراث فرهنگی میگویند «اخبار مربوط به این حوزه بسته نشده است، اما تنها از طریق کانال روابط عمومی پژوهشگاه اخبار مربوط به باستان‌شناسی ارائه می‌شود.» باستان‌شناسان در زمره مهم‌ترین کارشناسان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هستند. آنها نه‌تنها دانش فهم چگونگی کشف آثار مدفون در زیر خاک را دانستهاند، بلکه جزء مهم‌ترین نگهبانان آثار باستانی کشور نیز محسوب می‌شوند. طی ۶ سال گذشته و با جدی شدن موضوع میراث فرهنگی در رسانههای کشور، باستان‌شناسان جزء نخستین کسانی بودند که با ایجاد ارتباطی آموزنده با خبرنگاران، آنها را در شناخت مفاهیم مربوط به میراث فرهنگی، به ویژه باستان‌شناسی و مفاهیم مربوط به این حوزه یاری دادند. این چنین بود که امروز باستان‌شناسان مهم‌ترین رابط فرهنگی رسانه‌ها با سازمان‌میراث فرهنگی کشور شدند.
ممنوع‌المصاحبه شدن باستان‌شناسان، که طی ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده ، ذهن را به این سو میکشاند که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به نحوی قصد مسدود کردن اخبار مربوط به میراث فرهنگی کشور را دارد. هرچند مسئولان پژوهشگاه و سازمان میراث‌فرهنگی بارها از انتشار اخبار توسط روابط عمومی سازمان خبر دادهاند و به استناد این کار معتقدند که هیچ‌یک از اخبار مربوط به سازمان میراث‌فرهنگی مسدود نشده است، اما از نظر خبرنگاران و جامعه، اخبار روابط عمومی یعنی اخبار فیلتر شده. هیچگاه و در هیچ نهاد دولتی و غیردولتی، روابط عمومی قادر به ارائه مشکلات سازمان خود نیست. اخبار روابط عمومی مدام از طریق روسای سازمانی چک می‌شود و به این ترتیب هر سازمانی میتواند مشکلات خود را از جامعه پنهان بدارد. از جمله وظایف مهم مطبوعات، ارائه اخبار صحیح از عملکرد شاخههای مختلف دولت به مردم است. بر این اساس قانون اساسی کشور نیز مدیران، روسا و شخصیتهای مختلف فرهنگی و سیاسی کشور را موظف به پاسخگویی به خبرنگاران کرده است.
اما این در حالی است که پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی با نقض قانون اساسی کشور، باستان‌شناسان را که مهم‌ترین مطلع‌کنندگان رسانههای کشور بودند، ممنوع‌المصاحبه کرده و به این ترتیب یکی از مهم‌ترین کانال‌‌های خبری رسانه‌ها را بسته است. سازمان میراث فرهنگی در چهار سال گذشته به طرق مختلف قصد کانالیزه کردن اخبار مربوط به این حوزه را داشته است و یك سال اخیر هربار که کارشناسی درباره یکی از وقایع مربوط به میراث‌فرهنگی سخن گفته است، به شکل‌های مختلف، از اخراج گرفته تا تذکر و نامه‌نگاری‌های مفصل، با او برخورد شده است و طی این مدت سازمان میراث فرهنگی هر بار به بهانهای قصد متوقف کردن اخبار مربوط به سازمان میراث فرهنگی را داشته است.
● ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان، نقض کامل حق آزادی بیان است
محمد‌مهدی فرقانی، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی درباره چنین عملکردی از سوی سازمانهای دولتی گفت: «اظهارنظر کارشناسی حق مسلم کارشناسان مربوطه است. اینکه هر سازمانی خط مشی مشخصی در ارائه سیاست‌های خود دارد بر هیچکس پوشیده نیست و قطعا تک‌تک افراد یک سازمان از سیاست‌های کلی آن خبر ندارند. در این میان بهتر است که یک نفر به عنوان سخنگوی سازمان با رسانه‌ها گفت‌وگو کند. البته باید گفت که چنین گفت‌وگویی در فضایی خوش‌بینانه و مورد اعتماد اتفاق می‌افتد.» وی در ادامه گفت: «اما به‌طور کلی در هر سازمانی بهتر است که سخنگوی سازمان درباره سیاست‌های کلی آن سازمان سخن بگوید و صحبت درباره مسائل کارشناسی سازمان به کارشناسان سپرده شود. زیرا سخنگوی سازمان نمی‌تواند از مسائل جزئی مربوط به یک کار کارشناسی مطلع باشد.» فرقانی درباره اهمیت گفت‌وگوی کارشناسان با رسانه‌ها گفت: «ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان یک عمل «ضدرسانه‌ای» است. در این میان نه‌تنها حقوق رسانه‌ها که حق آزادی بیان که متعلق به یک کارشناس است نیز دیده نشده است.»
به گفته وی رسانه‌ها مایلند با منابع خود به‌طور اختصاصی گفت‌وگو کنند و مخالفت با این موضوع نقض کامل حق آزادی بیان است.
● بهانه تازه!
سازمان میراث‌فرهنگی هربار به نحوی کارشناسان خود را ممنوع‌المصاحبه کرده است. یکبار گفته شد که کارشناسان از برخی مسائل مربوط به میراث فرهنگی اطلاع ندارند و به همین علت اطلاعات نادرستی میدهند. دوباره گفته شد که بین کارشناس میراث فرهنگی و کارشناس سازمان میراث فرهنگی فرقی وجود ندارد و به همین علت اخبار به صورت ضد و نقیض منتشر می‌شود. پس از آن گفتند که برخی اخبار جنبه سیاسی دارد و نباید رسانهای شود و چون کارشناسان از این موضوع بی‌اطلاع هستند باعث کند شدن روند مذکرات برای رفع مشکلات می‌شوند. اما در تازه‌ترین بهانه از سوی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، هدف از ممنوع شدن مصاحبه باستان‌شناسان با رسانه‌ها، حفاظ امنیت شغلی باستان‌شناسان عنوان شد.
داستان از اینجا آغاز می‌شود که یك باستان‌شناس حین کاوش به یک گور هخامنشی برمیخورد، اما با این فکر که محوطه در حصار یک مجموعه جهانی است، گور را رها کرده و ادامه کاوش را به روز دیگری موکول میکند. گویا یکی از کارگرها از فرصت شبانه استفاده میکند و خود را به آن گور میرساند و در نهایت موفق به برداشتن یک کاسه هخامنشی می‌شود. فردای آن روز خبر این سرقت توسط خود باستان‌شناس به یکی از رسانه‌ها داده شده و انتشار این خبر باعث می‌شود حراست سازمان میراث فرهنگی از آن باستان‌شناس بازخواست كند. خلاصه آن که باستان‌شناس راهی زندان و رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی هم مجبور می‌شود چندبار در دادگاه برای دفاع از باستان‌شناس حاضر شود. سرانجام هم گفته شد که شیء گمشده پیدا شده است و باستان‌شناس زندانی هم آزاد شد.
مهدی موسوی‌کوهپر، سرپرست پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اشاره به این اتفاقات گفته است که چنین اخباری باعث تزلزل وضعیت شغلی باستان‌شناسان می‌شود و به همین علت آنها بهتر است اخبارشان را از طریق کانال روابط عمومی ارسال کنند. در مورد این موضوع باید گفت که چنین اتفاقاتی در باستان‌شناسی آنقدر نادر بوده که طی ۱۰ سال گذشته این نخستین بار است رخ داده. از طرفی این موضوع هیچ ارتباطی با دیگر باستانشناسانی ندارد که در مناطق بیابانی كشور زحمت میکشند و حق دارند اخبارشان به شکل شایستهای و از زبان خودشان در رسانه‌ها منتشر شود. ممنوع کردن مصاحبه با
باستان شناسان به معنای آن است که سازمان میراث فرهنگی قصد مخفی کردن اتفاقاتی را دارد که بهتر است رسانه‌ها و مردم از آن بی‌خبر بمانند. از طرف دیگر واکنش روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی و کانالیزه کردن اخبار باعث می شود که میان رسانه و روابط عمومی نیز خلأ‌های بیشتری به وجود آید. اما چنین عملکردی از سوی سازمان میراث فرهنگی طی ۴ سال گذشته بارها رخ داده و هر بار با شکست مواجه شده است.
● فقدان اعتماد به نفس در مدیران
«حمیدرضا حسینی» روزنامه‌نگار باسابقه حوزه میراث فرهنگی درباره ممنوع‌المصاحبه شدن باستان‌شناسان با اصحاب رسانه گفت: «این اقدام حرکتی کاملا شکست خورده است. زیرا تعداد محوطه‌های باستانی کشور به چند ۱۰ هزار تپه و محوطه باستانی می‌رسد و وضعیت اکثر آنها وخیم است. برخی از این محوطه‌ها طی ۳ سال گذشته دچار آسیب شدند که تعداد آنها کم نیست و خبرنگاران می‌توانند بر اساس مشاهدات عینی خود به طور مستقل و حتی بدون صحبت با باستان‌شناسان گزارش‌ها و اخبار خود را تهیه کنند.»
وی درباره عملکرد سازمان نسبت به ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان خود گفت: «من چنین عملکردی را ناشی از فقدان اعتماد به نفس در مدیران سازمان میراث فرهنگی می‌دانم. اگر آنها نسبت به عملکرد خود اطمینان داشتند، از اطلاع‌رسانی و انتقاد رسانه‌ها و جامعه نگران نمی‌شدند.» حسینی همچنین افزود: «ممنوع‌المصاحبه شدن کارشناسان نشانه شکاف بدنه کارشناسی و مدیریت سازمان میراث فرهنگی است. مدیران می‌دانند که باستان‌شناسان در گفت‌وگو با رسانه‌ها مواضع آنها را تائید نمی‌کنند و زیر بار بسیاری از تصمیم‌ها نمی‌روند. در واقع مدیران سازمان میراث فرهنگی قصد دارند با ممنوع‌المصاحبه کردن باستان‌شناسان و کارشناسان بر این اختلاف سرپوش بگذارند.»
این اقدام در حالی به طور جدی پیگیری می‌شود که مسئولان سازمان میراث فرهنگی میگویند «اخبار مربوط به این حوزه بسته نشده است، اما تنها از طریق کانال روابط عمومی پژوهشگاه اخبار مربوط به باستان‌شناسی ارائه می‌شود.» باستان‌شناسان در زمره مهم‌ترین کارشناسان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هستند. آنها نه‌تنها دانش فهم چگونگی کشف آثار مدفون در زیر خاک را دانستهاند، بلکه جزء مهم‌ترین نگهبانان آثار باستانی کشور نیز محسوب می‌شوند. طی ۶ سال گذشته و با جدی شدن موضوع میراث فرهنگی در رسانههای کشور، باستان‌شناسان جزء نخستین کسانی بودند که با ایجاد ارتباطی آموزنده با خبرنگاران، آنها را در شناخت مفاهیم مربوط به میراث فرهنگی، به ویژه باستان‌شناسی و مفاهیم مربوط به این حوزه یاری دادند. این چنین بود که امروز باستان‌شناسان مهم‌ترین رابط فرهنگی رسانه‌ها با سازمان‌میراث فرهنگی کشور شدند.
ممنوع‌المصاحبه شدن باستان‌شناسان، که طی ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده ، ذهن را به این سو میکشاند که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به نحوی قصد مسدود کردن اخبار مربوط به میراث فرهنگی کشور را دارد. هرچند مسئولان پژوهشگاه و سازمان میراث‌فرهنگی بارها از انتشار اخبار توسط روابط عمومی سازمان خبر دادهاند و به استناد این کار معتقدند که هیچ‌یک از اخبار مربوط به سازمان میراث‌فرهنگی مسدود نشده است، اما از نظر خبرنگاران و جامعه، اخبار روابط عمومی یعنی اخبار فیلتر شده. هیچگاه و در هیچ نهاد دولتی و غیردولتی، روابط عمومی قادر به ارائه مشکلات سازمان خود نیست. اخبار روابط عمومی مدام از طریق روسای سازمانی چک می‌شود و به این ترتیب هر سازمانی میتواند مشکلات خود را از جامعه پنهان بدارد. از جمله وظایف مهم مطبوعات، ارائه اخبار صحیح از عملکرد شاخههای مختلف دولت به مردم است. بر این اساس قانون اساسی کشور نیز مدیران، روسا و شخصیتهای مختلف فرهنگی و سیاسی کشور را موظف به پاسخگویی به خبرنگاران کرده است.
اما این در حالی است که پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی با نقض قانون اساسی کشور، باستان‌شناسان را که مهم‌ترین مطلع‌کنندگان رسانههای کشور بودند، ممنوع‌المصاحبه کرده و به این ترتیب یکی از مهم‌ترین کانال‌‌های خبری رسانه‌ها را بسته است. سازمان میراث فرهنگی در چهار سال گذشته به طرق مختلف قصد کانالیزه کردن اخبار مربوط به این حوزه را داشته است و یك سال اخیر هربار که کارشناسی درباره یکی از وقایع مربوط به میراث‌فرهنگی سخن گفته است، به شکل‌های مختلف، از اخراج گرفته تا تذکر و نامه‌نگاری‌های مفصل، با او برخورد شده است و طی این مدت سازمان میراث فرهنگی هر بار به بهانهای قصد متوقف کردن اخبار مربوط به سازمان میراث فرهنگی را داشته است.
● ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان، نقض کامل حق آزادی بیان است
محمد‌مهدی فرقانی، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی درباره چنین عملکردی از سوی سازمانهای دولتی گفت: «اظهارنظر کارشناسی حق مسلم کارشناسان مربوطه است. اینکه هر سازمانی خط مشی مشخصی در ارائه سیاست‌های خود دارد بر هیچکس پوشیده نیست و قطعا تک‌تک افراد یک سازمان از سیاست‌های کلی آن خبر ندارند. در این میان بهتر است که یک نفر به عنوان سخنگوی سازمان با رسانه‌ها گفت‌وگو کند. البته باید گفت که چنین گفت‌وگویی در فضایی خوش‌بینانه و مورد اعتماد اتفاق می‌افتد.» وی در ادامه گفت: «اما به‌طور کلی در هر سازمانی بهتر است که سخنگوی سازمان درباره سیاست‌های کلی آن سازمان سخن بگوید و صحبت درباره مسائل کارشناسی سازمان به کارشناسان سپرده شود. زیرا سخنگوی سازمان نمی‌تواند از مسائل جزئی مربوط به یک کار کارشناسی مطلع باشد.» فرقانی درباره اهمیت گفت‌وگوی کارشناسان با رسانه‌ها گفت: «ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان یک عمل «ضدرسانه‌ای» است. در این میان نه‌تنها حقوق رسانه‌ها که حق آزادی بیان که متعلق به یک کارشناس است نیز دیده نشده است.»
به گفته وی رسانه‌ها مایلند با منابع خود به‌طور اختصاصی گفت‌وگو کنند و مخالفت با این موضوع نقض کامل حق آزادی بیان است.
● بهانه تازه!
سازمان میراث‌فرهنگی هربار به نحوی کارشناسان خود را ممنوع‌المصاحبه کرده است. یکبار گفته شد که کارشناسان از برخی مسائل مربوط به میراث فرهنگی اطلاع ندارند و به همین علت اطلاعات نادرستی میدهند. دوباره گفته شد که بین کارشناس میراث فرهنگی و کارشناس سازمان میراث فرهنگی فرقی وجود ندارد و به همین علت اخبار به صورت ضد و نقیض منتشر می‌شود. پس از آن گفتند که برخی اخبار جنبه سیاسی دارد و نباید رسانهای شود و چون کارشناسان از این موضوع بی‌اطلاع هستند باعث کند شدن روند مذکرات برای رفع مشکلات می‌شوند. اما در تازه‌ترین بهانه از سوی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، هدف از ممنوع شدن مصاحبه باستان‌شناسان با رسانه‌ها، حفاظ امنیت شغلی باستان‌شناسان عنوان شد.
داستان از اینجا آغاز می‌شود که یك باستان‌شناس حین کاوش به یک گور هخامنشی برمیخورد، اما با این فکر که محوطه در حصار یک مجموعه جهانی است، گور را رها کرده و ادامه کاوش را به روز دیگری موکول میکند. گویا یکی از کارگرها از فرصت شبانه استفاده میکند و خود را به آن گور میرساند و در نهایت موفق به برداشتن یک کاسه هخامنشی می‌شود. فردای آن روز خبر این سرقت توسط خود باستان‌شناس به یکی از رسانه‌ها داده شده و انتشار این خبر باعث می‌شود حراست سازمان میراث فرهنگی از آن باستان‌شناس بازخواست كند. خلاصه آن که باستان‌شناس راهی زندان و رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی هم مجبور می‌شود چندبار در دادگاه برای دفاع از باستان‌شناس حاضر شود. سرانجام هم گفته شد که شیء گمشده پیدا شده است و باستان‌شناس زندانی هم آزاد شد.
مهدی موسوی‌کوهپر، سرپرست پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اشاره به این اتفاقات گفته است که چنین اخباری باعث تزلزل وضعیت شغلی باستان‌شناسان می‌شود و به همین علت آنها بهتر است اخبارشان را از طریق کانال روابط عمومی ارسال کنند. در مورد این موضوع باید گفت که چنین اتفاقاتی در باستان‌شناسی آنقدر نادر بوده که طی ۱۰ سال گذشته این نخستین بار است رخ داده. از طرفی این موضوع هیچ ارتباطی با دیگر باستانشناسانی ندارد که در مناطق بیابانی كشور زحمت میکشند و حق دارند اخبارشان به شکل شایستهای و از زبان خودشان در رسانه‌ها منتشر شود. ممنوع کردن مصاحبه با
باستان شناسان به معنای آن است که سازمان میراث فرهنگی قصد مخفی کردن اتفاقاتی را دارد که بهتر است رسانه‌ها و مردم از آن بی‌خبر بمانند. از طرف دیگر واکنش روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی و کانالیزه کردن اخبار باعث می شود که میان رسانه و روابط عمومی نیز خلأ‌های بیشتری به وجود آید. اما چنین عملکردی از سوی سازمان میراث فرهنگی طی ۴ سال گذشته بارها رخ داده و هر بار با شکست مواجه شده است.
● فقدان اعتماد به نفس در مدیران
«حمیدرضا حسینی» روزنامه‌نگار باسابقه حوزه میراث فرهنگی درباره ممنوع‌المصاحبه شدن باستان‌شناسان با اصحاب رسانه گفت: «این اقدام حرکتی کاملا شکست خورده است. زیرا تعداد محوطه‌های باستانی کشور به چند ۱۰ هزار تپه و محوطه باستانی می‌رسد و وضعیت اکثر آنها وخیم است. برخی از این محوطه‌ها طی ۳ سال گذشته دچار آسیب شدند که تعداد آنها کم نیست و خبرنگاران می‌توانند بر اساس مشاهدات عینی خود به طور مستقل و حتی بدون صحبت با باستان‌شناسان گزارش‌ها و اخبار خود را تهیه کنند.»
وی درباره عملکرد سازمان نسبت به ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان خود گفت: «من چنین عملکردی را ناشی از فقدان اعتماد به نفس در مدیران سازمان میراث فرهنگی می‌دانم. اگر آنها نسبت به عملکرد خود اطمینان داشتند، از اطلاع‌رسانی و انتقاد رسانه‌ها و جامعه نگران نمی‌شدند.» حسینی همچنین افزود: «ممنوع‌المصاحبه شدن کارشناسان نشانه شکاف بدنه کارشناسی و مدیریت سازمان میراث فرهنگی است. مدیران می‌دانند که باستان‌شناسان در گفت‌وگو با رسانه‌ها مواضع آنها را تائید نمی‌کنند و زیر بار بسیاری از تصمیم‌ها نمی‌روند. در واقع مدیران سازمان میراث فرهنگی قصد دارند با ممنوع‌المصاحبه کردن باستان‌شناسان و کارشناسان بر این اختلاف سرپوش بگذارند.»
گردآوری:گروه فرهنگ و هنر سيمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع:aftab.ir