ميراثايران - تورج بخشايش:
تا همين يك قرن پيش، پيروزي يا شكست يك سپاه بستگي به راهپيداكردن به قلعهها داشت.
تا همين يك قرن پيش، پيروزي يا شكست يك سپاه بستگي به راهپيداكردن به قلعهها داشت.
قلعهها انواع مختلفی داشتند؛ قلعههايي که روي بلندی ساخته میشدند و برج و حصار و بارو داشتند؛ قلعههايي که جايشان در دشتها بود و گذشته از حصار، خندقي هم داشتند كه هنگام جنگ پر از آبشان میکردند تا دشمن زمينگير شود و بشود از بالای باروها از آنها دفاع كرد.
قلعههاي تودرتويي هم بودند که روي هم قلعهای بزرگتر را تشكيل ميدادند. به اين قلعههاي بزرگ «كهندژ» ميگفتند و نام قلعههاي كوچكتر هم «نارين» قلعه بود. واژه «نارین» شاید به معنی «کوچکبودن» است و شاید هم از رنگ و شکل خورشید گرفته شده باشد.
در کهندژ کاخها و ساختمانهای دولتی و معبدها قرار داشت. دیوار دژها معمولا از خشت و گل ساخته میشد و بعضي وقتها پهناي آن به قدري زياد ميشد كه چند نفر سوار بر اسب در کنار هم از روی آن میگذشتند.
قلعه ضحاک در 3 کیلومتری ایستگاه خراسانک و بر فراز کوهساری که تونل مستقیم و طویل 2 کیلومتری راهآهن مراغه به میانه از آن میگذرد، قرار گرفته است.
عدهای از باستانشناسان بنای قلعه ضحاک را مربوط به دوران مادها میدانند که در همه دورههاي بعدی هم استفاده شده و در دوره اسلامی وسیعتر شده است.
ميمون قلعه در دوران حكومت عباسيان ساخته شده و در شمال جاده کمربندی شهرستان قزوین و شرقامامزاده حسين قرار گرفته است.
نارین قلعه یا نارنج قلعه، مهمترین بنای تاریخی این شهر است.
پایگاه پژوهشی میبد، طبق آخرین کاوشها قدمت نارین قلعه را تا قبل از هزاره سوم پیش از میلاد تخمین زده است.

این تصویری نمادین از ضحاک است که بر روی یک اثر باستانی پيدا شده است. بنابر اسطورهها، ضحاک ماردوش - که یکی از شخصيتهاي بد شاهنامه هم هست - در قلعه ضحاک زندگي ميكرده و کاوه آهنگر - که از قهرمانان شاهنامه فردوسی است - از یکی از محلههای قدیم هشترود با نام «خروجستان» علیه او قیام میکند و او را از تخت پايين میکشد.
ضحاک که در اصل آژی دهاک بوده، به معنی دروغ و فریب است که معمولا لقبی برای اهریمن یا دیوی خاص بوده است. افسانهها میگویند ضحاک به آناهیتا پیشنهاد صد اسب، هزار گاو نر و 10 هزار گوسفند کرد تا بتواند زمین را از جمعیت خالی کند ولی آناهیتا نپذیرفت.

تصویر مجسمهای نمادین از آناهیتا؛ الههاي که در آيينهای مذهبی ایران باستان جايگاه بالايي دارد. در آیین ایران باستان این الهه با صفات نیرومندی، زیبایی و خردمندی به صورت الهه عشق و باروری درمیآید؛ چون چشمه حیات از وجود او میجوشد.
او الههای محبوب بوده و این اعتقاد وجود داشته که آناهیتا در بلندترین طبقه آسمان زندگي ميكند. به همین خاطر اکثر معابد و قلعهها را بر بلندیها ميساختند تا از آلودگیها و دسترس دشمنان در امان باشد. به نظر میرسد قلعه ضحاک هم نمونهای از معابد آناهیتا باشد.
این چهارطاقی بخشي از بناي قلعه ضحاک است. جالب است كه از این چهارطاقی فقط استفاده آييني نميشده و كاربرد نظامی هم داشته است. سربازی ساسانی را تصور کنید كه بالاي چهار طاقی مشغول کشیک است تا به موقع، نزدیکشدن دشمن را اطلاع دهد. در قلعه ضحاک بقایای بهجامانده از دوران مادها هم پيدا شده است.

این بنا تا دوره اسماعیلیه کاربرد داشته و بسیار آباد بوده است. اين چهارطاقي تنها بنای به جامانده از دژ عظیم ضحاک است. بنابر افسانهها، این بنا محل سکونت ضحاک ماردوش بوده و به افتخار آناهیتا - ایزد بانوی عشق و باروری و آبهای روان ایران باستان - ساخته شده است