پیدایش مكتب های ادبی
در اینجا به شرح روند پیدایش و تكامل و زوال مكتب های ادبی می‌ پردازیم كه در اروپا پا به پای دگرگونی‌ های اجتماعی پدید آمده‌اند و نماینده نیاز جامعه در دوره خاص خود بوده‌اند

آشنایی با مکاتب ادبی دنیا

اولین مكتب ادبی اروپا در قرن شانزدهم یعنی در اوج نهضت رنسانس و اومانیسم پدید می‌آید، و در قرن هفدهم گسترش می‌یابد، و دارای اصولی مدوّن می‌شود. این مكتب كلاسیسیسم نامیده می‌شود.

كلاسیسیسم

معمولاً آثار ادبی كهن و جا افتاده هر كشور را كه دارای اصول و قواعد مدوّن و پذیرفته شده‌ای باشد، با صفت كلاسیك مشخّص می‌كنند. ولی در شناخت مكتب‌ های ادبی اروپا، آثار ادبی كلاسیك، به آثاری گفته می‌شود كه متعلق به مكتب كلاسیسیسم باشد.

هنر كلاسیسیسم اصلی در حقیقت همان هنر یونان و روم قدیم است، كه در قرن شانزدهم در ایتالیا و اسپانیا، و سپس در قرن هفدهم در فرانسه، به دنبال نهضت اومانیسم، سرمشق قرار گرفت، و هنرمندان فراوانی آثاری به پیروی از قواعد ثابت و مشخّصی كه از ادبيّات یونان و روم، و به ویژه از نظريّات ارسطو اقتباس شده بود پدید آوردند.

در نظر كلاسیک ها، هنر اصلی شاعر یا نویسنده، رعایت دقیق اصول و قواعد كلاسیسیسم بود. قواعد كلاسیسیسم عبارت بود از تقلید از آثار خردمندانه، و توجّه به طبیعت، و پای بندی به اصول مذهبی و اخلاقی، و رعایت خوشایندی و آموزندگی اثر، و روشنی و سادگی و حقیقت نمایی اثر، و وجود همآهنگی در آن و حفظ وحدت موضوع و زمان و مكان. در دوره كلاسیك‌ ها هنر به طبقه اعیان و اشراف اختصاص داشت. نمایندگان معرفو این مكتب عبارت بودند از « میلتون »،« فرانسیس بیكن» و « بن جانسون» در انگلستان، و « كورِنی » و « راسین» در فرانسه.

رمانتیسم

نهضت رمانتیک در اواخر قرن هجدهم و آغاز قرن نوزدهم پا به پای انقلاب صنعتی پدید آمد.

پیروان این مكتب معتقد بودند كه شكل‌ ها و سنّت‌ ها و قد و بندهای مكتب كلاسیك، شاعر و نویسنده را از درك درست طبیعت و لذّت بردن از آن و بیان و توصیف صحیح باز می‌دارد. آن‌ ها قواعد و قالب‌ های كهن را در هم شكستند ، و به جای اهميت دادن به عقل و منطق، هنر را بر پایه احساس و تخيّل و تصوّر و عشق و ذوق و قریحه و بیان آزادانه احساس بنیان نهادند، و هنر را در راه خدمت به توده مردم به كار گرفتند. بعدها این نهضت بر موسیقی و نقّاشی نیز اثر گذاشت.

رمانتیسم از كلمه «رمان» گرفته شده است. تا قرن یازدهم و دوازدهم، موضوعات ادبی، ماجراهای پهلوانی شوالیه‌ ها و مردان شمشیرزن، و كارهای شگفت انگیز و خارق العاده به زبان رومی بود كه رمان نامیده می‌شد. ولی كلاسیك‌ ها آثار خود را به زبان لاتینی می‌ نوشتند. از این رو پیروان مكتب رمانتیسم كه مخالف مكتب كلاسیك بودند، خود را رمانتیك نامیدند.

 رمانتیك‌ها تنها به زیبائی توجه نداشتند، بلكه به شرح و بیان و توصیف حالات قهرمان و تمایلات و آرمانهای او نیز می‌پرداختند.

نمایندگان مهم مكتب رمانتیك عبارت بودند از: در فرانسه، ژان ژاك روسو، شاتوبریان، ویكتور هوگو، لامرتین، آلفرددوموسه، مادام استاندال و آلفرد دووینیی، و در آلمان، شیلر، و گوته و در انگلستان، بایرون و در روسيّه لُرمانتوف و پوشكین.

رئالیسم

مكتب رئالیسم در اواسط قرن نوزدهم به عنوان واكنشی در برابر مكتب رمانیتک پدید آمد. رئالیسم یعنی واقع گرایی. هنرمند رئالیست در آفرینش اثر خود بیشتر نقش تماشاگر را بازی می‌كند، جهان را آن چنان كه هست باز می‌ نماید، نه آن چنان كه باید باشد؛ مظاهر طبیعت و جامعه و روح انسان را با تمام زیبایی‌ها و زشتی‌هایش نمودار می‌سازد بدون آنكه اندیشه و احساسات و میل خود را در آن دخالت دهد.

  قهرمانان آثار رئالیستی همان مردم عادی زندگی هستند. هنرمند می‌كوشد با صحنه پردازی، نقش تاثیر محیط و اوضاع و احوال را در زندگی و احساسات قهرمانان داستان خود نشان دهد، و علت رفتارها و پیشامدها را روشن سازد.

 بنیانگذار این مكتب بالزاك فرانسوی است. چارلز دیكنس نویسنده الیور تویست (پسرك یتیم) از انگلستان، و داستایوفسكی، و تولستوی (نویسنده جنگ و صلح) از روسیه، از نویسندگان نامی این مكتب‌ اند. داستان "داش آكل" اثر صادق هدایت و داستان "انتری كه لوطی‌اش مرده بود" اثر صادق چوبك، از نمونه‌های خوب این مكتب در زبان فارسی است.

ناتورالیسم

مكتب ناتورالیسم(طبیعت گرایی) در اواخر قرن نوزدهم پدید آمد، و هنوز هم الهام بخش گروهی از نویسندگان اروپا و امریكاست. در این مكتب نویسنده در اثر خود به تقلید مو به موی طبیعت می‌پردازد.

ناتورالیست‌ها معتقد به قدرت بی چون و چرای طبیعت‌ اند. آنها می‌كوشند تا روش تجربی را در ادبيّات به كار برند و «جبر علمی» را رواج بخشند. ناتورالیست‌ها چگونگی رفتار آدمی و خلق و خوی افراد را تابع قوانین جبری و روابط علّت و معلولی می‌دانند، نه صرفاً ناشی از خواست و اراده خود آن‌ ها. به نظر آن‌ها، وضع جسمی اصل است، و حالات روحی، فرع و سایه آن.

 ناتورالیستها در توصیفات خود، به ذكر جزئيّات امور می‌ پردازند، و هیچ حركت یا حركتی را هر قدر هم كوچك باشد از نظر دور نمی‌دارند. در آثار آنها قهرمانان داستان به زبان خاص تیپ خود سخن می‌گویند‌، و بدین ترتیب در صورت اقتضاء در آثار آن‌ها زبان شكسته گفتاری نیز به كار می‌رود.

سمبولیسم

سمبولیسم از واژه «سمبول» به معنی نماد، گرفته شده است سمبولیست‌ها گروهی از شاعران فرانسوی بودند كه در اواخر قرن نوزدهم، در برابر مكتب رئالیسم و ناتورالیسم به پا خاستند. آن ها از شیوه بیان صریح در شعر خودداری می‌كردند، و افكار و عواطف خود را با اشارات رمزی و استعماری و سمبلیك (نمادین) بیان می‌داشتند. این نهضت بعدها در هنرهای دیگر نیز رایج شد. آن‌ها در آثار خود به خواب و خیال و رؤیا و رازهای نهفته روان، و اندیشه‌های دور و دراز توجّه داشتند.

سمبولیست‌ها شاعران نومید و بدبین بودند، و این حالت در انتخاب موضوع و چگونگی توصیف در شعر آن‌ها آشكار است.

 سمبولیست ها از نظر فلسفی ایده‌آلیست بودند و طبیعت را چیزی جز خیال متحّرك نمی‌دانستند، و پدیده‌ها و اشیاء را چیزی ثابت و خارج از تصوّر درونی ما نمی‌پنداشتند، و معتقد بودند كه واقعيّت اشیاء همان دركی است كه ما به واسطة حواسّ خود از آن‌ها در درون خود داریم. از این لحاظ سمبولیست‌ ها به عرفان شرق نزدیك بودند.

 سمبولیست‌ها زبان شعر را در هم ریختند و كوشیدند كه شعرشان مانند موسیقی با كمك وزن و آهنگ، احساسات و عواطفی را كه با زبان معمول نمی‌توان بیان داشت، به خواننده القا كنند. بدین ترتیب آن‌ها در شكل شعر و در تركیب و كاربرد كلمات و وزن شعر، آزادی نامحدودی برای خود قائل بودند.

موریس مترلینك، ادگار آلن پو، شارل بودلر، و پل والری، از نمایندگان معروف این مكتب هستند.

 مكتب‌های دیگر ادبی كه بعد از مكتب سمبولیسم پدید آمده‌اند به ترتیب عبارت‌اند از سوررئالیسم ، امپرسیونیسم، پارناسیسم، دادائیسم، وریسم، فوتوریسم، ناتوریسم، و اومانیسم.

برای شناخت بیشتر این مكتب، و مطالعة بیشتر و آشنایی با نمونه هایی از آثار نویسندگان آن ها، می توانید به كتاب «مكتب های ادبی» اثر رضا سيّدحسینی، مراجعه كنید.

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: lifeofthought