همه چیز راجب کم خونی
کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که در رگ‌ها به اندازه‌ی کافی گلبول قرمز برای حمل اکسیژن به نقاط مختلف بدن وجود نداشته باشد. ممکن است گلبول‌های قرمز کمبود هموگولوبین داشته باشند ( پروتئینی که دلیل رنگ قرمز سلول‌های خونی است). از هر ۱۰ نفر خانم و یا دختر نوجوان، یک نفر کم‌خونی دارد. مردان و کودکان نیز در معرض خطر کم‌خونی هستند.
علائم کم‌خونی
اگر با اینکه خواب خوبی دارید اما باز هم احساس خستگی می‌کنید و یا در فعالیت‌های روزانه خود انرژی کم می‌آورید، شاید دچار کم‌خونی شده باشید. کم‌خونی می‌تواند زمینه ساز مشکلات روانی و حافظه شود. نشانه‌های بیماری کم‌خونی عبارتند از: احساس ضعف و خستگی،سرگیجه،پوست رنگ پریده،سردرد،بی حسی یا احساس سرما در دست و پا،دمای پایین بدن.
کسانی که کم‌خونی دارند اکسیژن موجود در خونشان کم است، در نتیجه قلب مجبوراست سخت تر کار کند تا این کمبود را جبران کرده و اکسیژن را به همه ارگان‌های بدن برساند. علائم مربوط به قلب شامل آریتمی ( نامنظمی در ضربان قلب)، تنگی نفس و درد قفسه سینه است.
کم‌خونی درکودکان و نوجوانان
تقریبا از هر ۷ کودک ۲ ساله، یک نفر مشکل کم‌خونی دارد. اغلب، دلیل کم‌خونی کودکان نبود آهن کافی در برنامه غذایی است. کودکان مبتلا به کم‌خونی و فقر آهن ممکن است میل به خوردن چیزهای غیر معمول مانند خاک، خاک رس، یخ و یا نشاسته پیدا کنند. به این رفتار پیکا گفته می‌شود. کودکان در ۱۲ ماهگی باید تست کم‌خونی بدهند. در صورتی که مشکل کم‌خونی در کودکان درمان نشود ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در رشد مغزی آنها شود. احساس خستگی دائمی در نوجوانان می‌تواند به دلیل کم‌خونی باشد. نوجوانان به خاطر رشد ناگهانی در دوران بلوغ در خطر کم‌خونی و فقرآهن هستند. دختران جوان نیز به خاطر دوره قاعدگی، بیشتر در معرض خطر هستند.
بارداری و کمبود آهن
نیمی از خانم‌های باردار مشکل کم‌خونی و فقر آهن دارند. خانم‌های باردار باید در برنامه غذایی روزانه خود حدود ۲۷ میلی گرم آهن جذب کنند. ویتامین‌هایی که در دوره‌ی بارداری با توصیه پزشکان مصرف می‌شود هم ممکن است دارای آهن باشند. در طول دوره‌ی بارداری و بعد از به دنیا آمدن کودک نیز باید تست کم‌خونی داده شود.
دلایل کمبود آهن کدامند؟
1-برنامه غذایی کم آهن
دریافت کم آهن در برنامه‌ی غذایی، ممکن است باعث کمبود آهن شود. آهن موجود در گیاهان و مکمل‌ها مانند آهن موجود در گوشت قرمز به راحتی جذب نمی‌شود. مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و یا حتی عمل جراحی بای پس معده می‌تواند مانع از جذب آهن توسط بدن شود. مصرف بعضی از غذاها و داروها نیز مانع جذب آهن موجود در غذا می‌شود. این داروها و غذاها عبارتند از: لبنیات،غذاهای سرشار از کلسیم،مکمل کلسیم،آنتی اسیدها،قهوه،چای.
2-کمبود ویتامین
بدن برای تولید سلول‌های خونی به ویتامین B12 و فولات نیاز دارد. برنامه‌ی غذایی که میزان کمی از این ویتامین‌ها را داشته باشد، خطر ابتلا به کم‌خونی را بالا می‌برد. اختلال خود ایمنی (بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه به سلول های سالم حمله کند) و یا مشکلات گوارشی می‌تواند مانع از جذب کافی B12 شود. محصولات دامی و غلات صبحانه غنی شده منابع خوبی از ویتامین B12 هستند. فولات در سبزیجاتی که برگ سبز دارند، میوه‌ها، لوبیا و نخود یافت می‌شود و می تواند به صورت اسید فولیک به نان، ماکارونی وغلات اضافه شود.
3-بیماری مزمن
وجود بعضی از بیماری‌های مزمن یا عفونت باعث می‌شود که بدن نتواند به اندازه کافی سلول خونی بسازد. این مشکل می‌تواند به دلیل کم شدن هموگلوبین باشد. از دست دادن مقدار زیاد خون هم ممکن است باعث کم‌خونی شود. به یاد داشته باشید که با مشورت پزشک خود از قرص‌های مکمل استفاده کنید.
4-کم‌خونی آپلاستیک
کم‌خونی آپلاستیک یک بیماری نادر است. در این بیماری مغز استخوان به اندازه کافی سلول خونی تولید نمی‌کند تا بتواند بدن را تغذیه کند. از هر یک میلیون، سه نفر درگیر این بیماری هستند. قرار گرفتن در معرض تشعشعات هسته‌ای یکی از دلایل این بیماری است. از هر ۵ مورد ۱ نفر این بیماری را به صورت ارثی دارد. در موارد شدید مبتلایان به این بیماری به انتقال خون و یا حتی انتقال مغز‌استخوان نیاز پیدا می‌کنند.
5-از دست دادن خون
از دست دادن مقدار زیادی خون هم یکی از دلایل عمده‌ی کم‌خونی است. قاعدگی شدید، زخم حاد و یا عمل جراحی می‌تواند شرایط را برای کم‌خونی و فقر آهن فراهم کند. بهتر است خانم‌هایی که قاعدگی شدید دارند، هر سال تست کم‌خونی بدهند.
6-وجود مشکل در سلول های خونی
اختلالات ارثی می‌تواند در تولید سلول‌های خونی مشکل ایجاد کند. تالاسمی یکی از این بیماری‌های ارثی است. در تالاسمی بدن نمی‌تواند به اندازه کافی سلول خونی و هموگلوبین تولید کند. در بعضی موارد این مشکل با تزریق خون درمان می‌شود. در افراد مبتلا به کم‌خونی همولیتیک (یکی از انواع کم‌خونی) سلول‌های خونی نابود و سریع از جریان خون محو می‌شوند. کم‌خونی داسی شکل بیماری ارثی دیگری است که در آن بدن به شکل غیر طبیعی هموگلوبین تولید میکند. در این حالت سلول‌های خون شکل دایره‌‌ای خود را از دست می‌دهند و داسی شکل می‌شوند. به همین خاطر به یکدیگر گیر کرده و به سختی از رگ‌های خونی عبور می‌کنند. این وضعیت درد و آسیب به بافت‌های بدن را در پی دارد. سلول‌های خونی داسی شکل زودتر از سلول‌های خونی طبیعی از بین می‌روند. در آمریکا کم‌خونی داسی شکل بین آفریقایی-آمریکایی‌ها و اسپانیایی‌ها بیشتر شایع است.
شیوه های تشخیص کمبود آهن
1-شمارش خون
در آزمایش شمارش کامل خون، تعداد گلبول‌های قرمز و سفید، پلاکت‌ها و هموگلوبین در بدن مشخص می‌شود. همچنین این آزمایش شاخص‌های دیگری مانند اندازه متوسط، تنوع در اندازه، حجم و غلظت هموگلوبین سلول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد. سلول‌های خونی افرادی که کم‌خونی یا فقر آهن دارند از حد طبیعی کوچکتر است. هنگام انجام این آزمایش ممکن است سوالاتی در مورد علائم کم‌خونی، داروهایی که مصرف می‌کنید و تاریخچه‌ی این بیماری در خانواده‌تان پرسیده شود. اگر در آزمایش شمارش کامل خون تشخیص داده شود که دچار کم‌خونی هستید، لازم است آزمایش‌های دیگری نیز بر روی شما انجام شود. مثلا آزمایشی که در آن سلول‌های خونی را برای داشتن شکل غیر طبیعی چک می‌کنند یا آزمایش الکتروفورز هموگلوبین که نوع هموگلوبین خون را تشخیص می‌دهد. تست شمارش رتیکولوسیت نیز یکی از این آزمایش‌هاست که نشان می‌دهد مغز استخوان با چه کیفیتی سلول‌های خونی جدید را تولید میکند.
2-تست مغز استخوان
اگر مغز‌استخوان خیلی کم و یا خیلی زیاد سلول خونی تولید کند و یا ساختاری غیر طبیعی داشته باشد به تست مغز استخوان نیاز است. مغز استخوان در واقع بافتی اسفنجی شکل در داخل استخوان‌هاست. مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی است و وظیفه آن تبدیل این سلول‌های بنیادی به سلول‌های خونیست. برای گرفتن این تست، مقدار کمی از مغز استخوان را با سوزن ریزی جدا می‌کنند. این کار حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و ممکن است کمی دردناک باشد.
درمان کم خونی
1-مصرف قرص آهن
معمولا از قرص آهن برای درمان کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین استفاده می‌شود. بهتر است آهن را همراه با غذا استفاده کنید به خصوص آب پرتقال و غذاهای سرشار از ویتامین C. مواظب باشید که قرص آهن خود را همراه با کلسیم، چای یا قهوه مصرف نکنید زیرا مانع جذب آن می‌شود. به هیچ عنوان قرص آهن را بدون تجویز پزشک استفاده نکنید. همچنین این قرص را از دسترس کودکان دور نگه دارید. مصرف بیش از حد آهن می‌تواند خطرناک باشد. بعضی افراد علاوه بر قرص آهن، به فولیک اسید و ویتامین B12 نیز نیاز دارند.
2-مصرف داروها
معمولا داروهای کم‌خونی برای درمان بیماری‌های ریشهای استفاده می‌شود. در بعضی موارد، زمانی که کم‌خونی باعث مشکلات مزمن کلیوی می‌شود، تزریق هورمون اریتروپویتین (EPO) نیاز است. اگر مشکل خود ایمنی باعث حمله بدن به سلول‌های قرمز شود، یک کورتیکواستروئید مانند پردنیزولون می‌تواند جریان حمله را کند و کم‌خونی را درمان کند. در کم‌خونی داسی شکل، داروی ضد سرطانی به نام هیدروکسی اوره می‌تواند تعداد حمله‌های دردناک را کاهش دهد.
3-انتقال خون
اگر کم‌خونی شدید دارید شاید به انتقال خون نیاز پیدا کنید. وقتی بدن نمی‌تواند به درستی سلول خونی تولید کند، می‌توان با انتقال خون، این مشکل را برطرف کرد. انتقال خون و یا مغز استخوان به بدن کمک میکند تا خون سالم تولید کند. در صورتی که سلول‌های خون به سرعت نابود شوند، پلاسمای خون نیاز به درمان پیدا میکند و یا با انجام عمل جراحی طحال را از بدن خارج می‌کنند.
پیشگیری از کم‌خونی
می‌توانید با رژیم غذایی مناسب از ابتلا به کم‌خونی جلوگیری کنید. غذاهای دارای آهن عبارتند از گوشت قرمز، جگر، ماهی، عدس و لوبیا، سبزیجات برگ‌دار با رنگ تیره و میوه‌های خشک. همچنین مصرف غذاهای حاوی ویتامین B12 و فولیک اسید مانند تخم مرغ و لبنیات، اسفناج و موز به پیشگیری از کمبود آهن کمک میکند. بسیاری از نان‌ها، غلات مواد مغذی اساسی یعنی آهن، B12 و فولیک اسید را دارند. ویتامین C موجود در مرکبات و دیگر میوه‌ها و سبزیجات به جذب آهن کمک میکند.
مصرف آهن بیش از حد
مصرف بیش از اندازه‌ی آهن می‌تواند مشکلات جدی را در پی داشته باشد. این شرایط می‌تواند به دلیل تزریق مکرر خون و یا بیماری ارثی پیش بیاید. مصرف بیش از حد مکمل‌ها نیز می‌تواند خطر ساز باشد. بسیاری از نشانه‌های آهن مازاد در کلیه‌ها، کبد و پانکراس دیده می‌شود. سطح آهن را توسط حجامت و یا دارو می‌توان کاهش داد.
زندگی با کم‌خونی
درمان کم‌خونی و داشتن یک تغذیه متعادل کمک میکند تا انرژی بیشتری داشته باشید. بسیاری از مردم می‌توانند با تغذیه مناسب و استفاده از مکمل‌های آهن و ویتامین، کم‌خونی خود را مدیریت کنند. البته در صورتی که مصرف آنها زیر نظر پزشک باشد. اگر هم با یک بیماری مزمن درگیر هستید ایجاد شرایط مناسب برای کاهش اثرات بیماری به برطرف شدن و یا بهبود کم‌خونی کمک میکند.
مقدار نیاز بدن به آهن
میزان نیاز به آهن براساس سن، جنسیت و تغییر وضعیت فیزیولوژیكی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین، جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر كم‌خونی قرار دارند. میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کودکان شیرخوار كافی است. نوزادانی كه با وزن كم متولد می‌شوند، ذخایر آهن آنها كم است و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراكی به آنها داده شود. همچنین قطع کردن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل كه نوزاد را از یك سوم كل خونش محروم می‌كند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن
فقر آهن یكی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در كشورهای در حال توسعه است. كم‌خونی تغذیه‌ای در كودكان و زنان در سنین باروری باعث تولید گلبول‌های قرمز كوچك و كاهش میزان هموگلوبین در آنها می‌شود. این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت‌های بهداشتی، كاهش بهره‌وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر، ابتلا به بیماری در مادران و كودكان و در آخر كاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.
بیشتر بدانید : گروه های خونی و آنچه باید درمورد خون و اجزا آن بدانید
بیشتر بدانید : نوشیدنی هایی برای درمان کم خونی
بیشتر بدانید : علائم کم خونی که کمی عجیب به نظر می رسند
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع:kermany.com